Mezhepler Arası Mukayeseli Olarak İslam Hukukunda Mehir

Yıl 2022, Sayı: 15, 411 - 437, 31.12.2022

Muhammed Mehdi Aksoy

https://doi.org/10.47502/mizan.1184707

Öz

İslam Hukukuna göre sahih nikâh akdi neticesinde taraflar açısından birtakım hak ve yükümlülükler meydana gelmektedir. Bunlardan biri, kadının elde ettiği, buna bağlı olarak da erkeğin karşılamakla yükümlü olduğu mehirdir. Kitap, Sünnet ve icmâ ile sabit olan mehir, İslam hukukçuları tarafından delillere dayalı bakış açıları çerçevesinde özellikle hüküm ve mahiyet itibariyle farklı şekillerde değerlendirilmiştir. Hüküm cihetiyle bazı fakihler mehri nikâh akdinin rüknü, bazıları nikâh akdi neticesinde kendiliğinden meydana gelen bir hak olarak kabul etmişlerdir. Mahiyet yönüyle ise bazı hukukçular mehri nikâh akdinin bedeli, bazıları kadın için takdir edilmiş bir armağan olarak addetmişlerdir. Çalışmada, karşılaştırmalı bir biçimde İslam hukukçularının mehir hakkındaki görüşlerinin ele alınması amaçlanmıştır. Bu bağlamda daha çok klasik eserlerden yararlanılarak dört mezhebin mehre dair görüşleri tespit edilmiş ve yer yer delillerine temas edilmek suretiyle başlıklar halinde sunulmuştur. Mehir ile ilgili konuları bütüncül şekilde mukayeseli olarak içermesi hasebiyle çalışmanın alana önemli bir katkı sunacağı düşünülmektedir.

Anahtar Kelimeler

Fıkıh, Nikâh, Mehir, Vâcib, Rükün.

Kaynakça

• Adevî, Ebu’l-Hasen Ali b. Ahmed b. Mükrim es-Saidî. Hâşiyetü’l-Adevî ’ala şerhi Kifâyeti’t-tâlibi’r-rabbânî. 2 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Fikr, 1994.
• Aynî, Bedruddin Ebu Muhammed Mahmud b. Ahmed b. Musa b. Ahmed b. Hüseyin. el-Binâye şerhü’l-Hidâye. 13 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2000.
• Bâbertî, Ekmelüddîn Muhammed b. Mahmûd b. Ahmed el-Bâbertî er-Rûmî el-Mısrî. el-İnâye şerhü’l-Hidâye. 10 Cilt. Kahire: Matbaatü Mustafa el-Bâbî, 1970.
• Beğavî, Muhyissünne Ebu Muhammed el-Hasan b. Mes’ûd. et-Tehzîb fî fikhi’l-İmami’ş-Şafiî. 8 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1997.
• Beyhakî, Ebu Bekir Ahmed b. el-Huseyn b. Ali. es-Sünenü’l-kübrâ. 11 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 3. Basım., 2003.
• Buhûtî, Mansûr b. Yunus b. İdrîs. er-Ravdu’l-murbi’ şerhu Zâdi’l-müstekni’. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, ts.
• Buhûtî, Mansûr b. Yunus b. İdrîs. Kuşşâfü’l-kina’ 'an etni’l-İkna'. 6 Cilt. Riyad: Mektebetü’n-Nasri’l-Hadise, 1968.
• Cessâs, Ahmed b. Ali Ebû Bekir er-Râzî el-Cessâs. Şerhü Muhtasari’t-Tahâvî. 8 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Beşâiri’l-İslamiyye, 2010.
• Cündî, Diyauddin Halil b. İshak b. Musa el-Mâlikî. et-Tavdîh fî şerhi Muhtasari İbnu’l-Hâcib. 8 Cilt. Fas: Merkezü Necîbiveyh, 2008.
• Çeker, Orhan. “HALVET”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 15/384-386. İstanbul: TDV Yayınları, 1997.
• Demîrî, Ebü’l-Bekā Kemâlüddîn Muhammed b. Mûsâ b. Îsâ el-Kāhirî eş-Şâfiî. en-Necmü’l-vehhâc fî şerhi’l-Minhâc. 10 Cilt. Cidde: Dârü’l-Minhâc, 2004.
• Desûkî, Muhammed b. Ahmed b. Arefe ed-Desûkî el-Mâlikî. Hâşiyetü’d-Desûkî ’ala Şerhi’l-Kebîr. 4 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Fikr, ts.
• Ebu Zehra, Muhammed. el-Ahvâlü’ş-Şahsiyye. Beyrut: Dârü’l-Fikri’l-Arabi, ts.
• Genç, Mustafa. “RİDDE”. İslam Hukuk Başlangıcı. İstanbul: Hikmetevi Yayınları, 4. Basım., 2022.
• Hallâf, Abdülvahhâb. Ahkâmü’l-Ahvâli’ş-şahsiyye. Kuveyt: Dârü’l-Kalem, 2. Basım., 1990.
• Hareşî, Ebu Abdullah Muhammed. Şerhü’l-Hareşî ’ala Muhtasari Halil. 8 Cilt. Bulak: Matbaatü’l-Emîrîyye, 2. Basım., 1317.
• Hattâb er-Ruaynî, Ebû Abdillâh Şemsüddîn Muhammed b. Muhammed b. Abdirrahmân. Mevâhibü’l-Celîl fî şerhi Muhtasari Halîl. 6 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Fikr, 3. Basım., 1992.
• İbn Âbidîn, Muhammed Emin b. Ömer b. Abdilaziz ed-Dimeşkî. Reddü’l-muhtâr ’ala Dürri’l-muhtâr Şerhü Tenviri’l-ebsâr. 6 Cilt. Kahire: Matbaatü Mustafa el-Bâbî, 2. Basım., 1966.
• İbn Bezîze, Ebu Muhammed Abdülaziz b. İbrahim b. Ahmed el-Küreşî et-Temîmî. Ravdatü’l-müstebîn fî şerhi Kitabi’t-Telkîn. 2 Cilt. Beyrut: Dârü İbn Hazm, 2010.
• İbn Ebî Zeyd, Ebû Muhammed Abdullāh b. Ebî Zeyd Abdirrahmân el-Kayrevânî en-Nefzî. ez-Zeb ’an mezhebi’l-İmami Mâlik. 2 Cilt. Fas: er-Râbitatü’l-Muhammediyye, 2011.
• İbn Kudâme, Muvaffakuddin Ebû Muhammed Abdullah b. Ahmed b. Muhammed el-Makdisî. el-Kâfî fî fikhi’l-İmam Ahmed. 4 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1994.
• İbn Kudâme, Muvaffakuddin Ebû Muhammed Abdullah b. Ahmed b. Muhammed el-Makdisî. el-Muğnî. 15 Cilt. Riyad: Dârü’l-Âlemi’l-Kütüb, 3. Basım., 1997.
• İbn Kudâme, Muvaffakuddin Ebû Muhammed Abdullah b. Ahmed b. Muhammed el-Makdisî. el-Mukni’ fî fikhi’l-İmâmi Ahmed b. Hanbel. Cidde: Mektebetü’s-Sevâdi, 2000.
• İbn Kudâme, Şemsuddin Ebu’l-Ferec Abdurrahman b. Muhammed b. Ahmed b. Kudâme el-Hanbelî. eş-Şerhü’l-kebîr âla metni’l-Mukni’. 12 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Kitabi’l-Arabi, ts.
• İbn Manzûr, Ebü’l-Fazl Cemâlüddîn Muhammed b. Mükerrem b. Alî b. Ahmed el-Ensârî er-Rüveyfiî. Lisânü’l-Arab. 15 Cilt. Beyrut: Dârü Sâdır, 3. Basım., h. 1414.
• İbn Müflih, Ebû İshâk Burhânüddîn İbrâhîm b. Muhammed b. Abdillâh er-Râmînî ed-Dımaşkī. el-Mubdi’ fî şerhi’l-Mukni’. 8 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1997.
• İbn Nüceym, Zeynuddin b. İbrahim b. Muhammed. el-Bahru’r-râik şerhü Kenzi’d-dekâik. 8 Cilt. Beyrut: Dârü’l-kitabi’l-İslami, 2. Basım., ts.
• İbn Rüşd, Ebu’l-Velîd Muhammed b. Ahmed b. Muhammed b. Ahmed el-Kurtûbî. Bidâyetü’l-müctehid ve nihâyetü’l-muktesid. 4 Cilt. Kahire: Dârü’l-Hadîs, 2004.
• İbn Rüşd, Ebu’l-Velîd Muhammed b. Ahmed b. Muhammed b. Ahmed el-Kurtûbî. el-Mukaddimâtü’l-mümehhidât. 3 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Garbi’l-İslami, 1988.
• İbnu’l-Arabî, Kadı Ebu Bekir Muhammed b. Abdillah b. Muhammed el-Meâfirî. Ahkâmü’l-Kur’ân. 4 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 3. Basım., 2003.
• İbnü’l-Hümâm, Kemâlüddîn Muhammed b. Abdilvâhid b. Abdilhamîd es-Sivâsî el-İskenderî. Fethu’l-Kadîr. 10 Cilt. Kahire: Matbaatü Mustafa el-Bâbî, ts.
• İlîş, Ebu Abdillah Muhammed b. Ahmed b. Muhammed el-Mısrî. Minehü’l-Celîl şerhü Muhtasari Halil. 9 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Fikr, 1989.
• İmrânî, Ebu’l-Hasen Yahya b. Ebi’l-Hayr b. Sâlim el-Yemenî eş-Şafiî. el-Beyân fî mezhebi İmami’ş-Şafiî. 13 Cilt. Cidde: Dârü’l-Minhâc, 2000.
• Kâdi Abdülvehhâb, Ebû Muhammed Abdülvehhâb b. Alî b. Nasr et-Tağlibî el-Bağdâdî. el-İşrâf ’ala nüketi mesâili’l-hilâf. 2 Cilt. Beyrut: Dârü İbn Hazm, 1999.
• Kâdi Abdülvehhâb, Ebû Muhammed Abdülvehhâb b. Alî b. Nasr et-Tağlibî el-Bağdâdî. Uyûnü’l-Mesâil. Beyrut: Dârü İbn Hazm, 2009.
• Kahveci, Nuri. İslam Aile Hukuku. İstanbul: Hikmetevi Yayınları, 2. Basım., 2017.
• Karâfî, Ebü’l-Abbâs Şihâbüddîn Ahmed b. İdrîs b. Abdirrahmân el-Mısrî. ez-Zehirâ. 14 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Garbi’l-İslami, 1994.
• Kâsânî, Alauddin Ebû Bekir b. Mes’ud b. Ahmed. Bedâ’iu’s-sanâi’ fî tertîbi’ş-şerâi’. 7 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2. Basım., 1986.
• Kelvezânî, Mahfuz b. Ahmed b. el-Hasen Ebu’l-Hattâb. el-Hidâye ’ala mezhebi’l-İmami Ahmed. Cidde: Müessesetü Garrâs, 2004.
• Keşnâvî, Ebu Bekir b. Hasan b. Abdillah. Eshelü’l-medârik. 3 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Fikr, 2. Basım., ts.
• Komisyon. Dini Kavramlar Sözlüğü. Ankara: DİB Yayınları, 6. Basım., 2015.
• Kudûrî, Ebü’l-Hüseyin Ahmed b. Muhammed b. Ahmed b. Cafer b. Hamdân. et-Tecrîd. 12 Cilt. Kahire: Dârü’s-Selâm, 2. Basım., 2006.
• Kurtûbî, Ebu Abdillah Muhammed b. Ahmed b. Ebi Bekir b. Ferh el-Ensârî el-Hazrecî Şemsuddin. el-Câmi’ li ahkâmi’l-Kur’an,. 10 Cilt. Kahire: Dârü’l-Kütübi’l-Mısriyye, 2. Basım., 1964.
• Lahmî, Ebü’l-Hasan Ali b. Muhammed. et-Tebsira. 14 Cilt. Katar: Vezâretü’l-Evkâf, 2011.
• Makdisî, Bahauddin Ebu Muhammed Abdurrahman b. İbrahim b. Ahmed. el-Udde şerhü’l-Umde. Kahire: Dârü’l-Hadis, 2003.
• Mâverdî, Ebû’l-Hasan Ali b. Muhammed b. Muhammed b. Habîb el-Basrî el-Bağdâdî. el-Hâvi’l-kebîr fi fıkhi mezhebi’l-İmami’ş-Şafiî. 19 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1999.
• Merdâvî, Alauddin Ebu’l-Hasen Ali b. Süleyman b. Ahmed. el-İnsâf fî ma’rifeti’r-râcihi mine’l-hilâf. Kahire: Hecer li’t-Tibaeti ve’n-Neşri, 1995.
• Mergînânî, Ebü’l-Hasan Burhanudidin Ali b. Ebi Bekir b. Abdilcelil el-Fargânî. el-Hidâye fî şerhi Bidâyeti’l-mübtedî. 4 Cilt. Beyrut: Dârü İhyai’t-Türâsi’l-Arabi, ts.
• Mevsilî, Mecduddin Ebu’l-Fadl Abdullah b. Mahmûd b. Mevdûd. el-İhtiyâr li-ta’lili’l-Muhtâr. 5 Cilt. Kahire: Matbaatü’l-Halebî, 1937.
• Râfiî, Ebu’l-Kasım Abdülkerim b. Muhammed b. Abdillkerim el-Kazvînî. el-Azîz Şerhü’l-Vecîz. 13 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1997.
• Râzî, Fahruddin Ebu Abdillah Muhammed b. Ömer b. el-Hasen b. el-Hüseyn et-Teymî. Mefâtîhu’l-gayb. 32 Cilt. Beyrut: Dârü İhyai’t-Türasi’l-Arabi, 3. Basım., 1420.
• Râzî, Zeynüddin Ebu Abdillah Muhammed b. Ebi Bekir b. Abdilkadir el-Hanefî. Muhtâru’s-sihâh. Beyrut: el-Mektebetü’l-Asriyye, 5. Basım., 1999.
• Rûyânî, Ebü’l-Mehâsin Fahrülislâm Abdülvâhid b. İsmâîl b. Ahmed et-Taberî. Bahrü’l-mezheb fî füru’i’l-mezhebi’ş-Şâfiî. 14 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2009.
• Sa’dî, Celaluddin Ebu Muhammed Abdullah b. Necm b. Şâş b. Nizâr el-Cüzâmî. İkdu’l-cevâhiri’s-semîne fî mezhebi âlimi’l-Medine. 3 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Garbi’l-İslami, 2003.
• Sa’lebî, Ebu Muhammed Abdülvehhâb b. Ali b. Nasır. el-Meûne ’ala mezhebi âlimi’l-Medine. Mekke: Mektebetü Nizar Mustafa el-Bâz, ts.
• Sâvî, Ebu’l-Abbas Ahmed b. Muhammed el-Halvetî. Bülegatü’s-sâlik lî ekrabi’l-mesâlik. 4 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Meârif, ts.
• Serahsî, Şemsüleimme Muhammed b. Ahmed b. Ebî Sehl. el-Mebsût. 30 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Marife, 1993.
• Sertâvî, Mahmud Ali. Şerhü Kânûni’l-Ahvâli’ş-Şahsiyye. Amman: Dârü’l-Fikr, 3. Basım., ts.
• Şirâzî, Ebû İshâk Cemâlüddîn İbrâhîm b. Alî b. Yûsuf. el-Mühezzeb fî fikhi’l-İmami’ş-Şafiî. 3 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, ts.
• Tenûhî, Zeynuddin el-Müneccî b. Osman b. Es’ad el-Hanbelî. el-Mumti’ fî şerhi’l-Mukni’. 4 Cilt. Mekke: Mektebetü’l-Esedî, 3. Basım., 2003.
• Zeylaî, Ebû Muhammed Fahruddîn Osmân b. Alî b. Mihcen b. Yûnus es-Sûfî el-Bâriî. Tebyînü’l-hakâik şerhü Kenzi’d-dekâik. 6 Cilt. Kahire: Matbaatü’l-Emirîyye, h. 1313.
• Zuhaylî, Vehbe. el-Fikhu’l-İslami ve Edilletuhu. 10 Cilt. Şam: Dârü’l-Fikr, 4. Basım., ts.