التناص القرآني عند ابن الفارض دراسة نقدية

Yıl 2023, Sayı: 17, 647 - 662, 30.12.2023

Mahieddin Rachıd

https://doi.org/10.47502/mizan.1267823

Öz

يرتبط النقد بالأدب ارتباطاً وثيقاً فيزدهر بازدهاره وينحط بانحطاطه، لا يمكن فقه الأدب وتاريخه من دون نقده وتحليله، ولا يزال النقاد يبذلون جهدا للكشف عن جماليات النص الأدبي وخاصة نظم الشعر، فيقومون بتحليل العناصر المكونة للنص. ويعد التناص من أبرز التقنيات الفنية التي يستخدمها الناقد للكشف عن روافد الشاعر والمصادر الثقافية التي اتَّكَأَ عليها أثناء اللحظة الإبداعية، والجدير بالذكر أنَّ الشعراء القدماء استخدموا التناص في أشعارهم، وقد لا يكون قصدهم إضفاء لوحة فنية على شعرهم، أما الشعراء المعاصرون فقد أكثروا من استخدامه وتفننوا به على اعتباره ظاهرة فنية لها رونقها وجمالها. ويقسم التناص إلى عدة أقسام منها التناص القرآني، الذي أخذ حيزا كبيراً في شعر ابن الفارض وعُدَّ رافداً مهماً في شاعريته. ويركز هذا المقال على دراسة ظاهرة التناص القرآني في شعر ابن الفارض. وقد عرف الباحث فيه بابن الفارض ثم عرج على تعريف التناص وأهميته وأسبابه وبيان أقسامه باختصار، ثم ناقش توظيف الشاعر للآيات القرآنية مبيِّناً التعالق بين النص القرآني والنص الشعري وما أضافه هذا التداخل من أبعاد معرفية وجمالية، ثم أتى بأمثلة توضيحية لظاهرة التناص القرآني بأشكاله في شعر ابن الفارض سعيا منه إلى إبراز قدرة الشاعر على استحضار الآيات القرآنية وتوظيفها في نصه الشعري. وقد سلط البحث الضوء على مراعاة الشاعر لكافة المعايير الأخلاقية للقرآن والحفاظ على قداسته.

Anahtar Kelimeler

التناص, القرآن, الشعر

The Quranic intertextuality of Ibn Al-Faridh. Critical study

Öz

Criticism is closely linked to the literature, so it thrives with its prosperity and declines with its decline. Literature and its history cannot be understood without its criticism and analysis. Critics are still trying to reveal the aesthetics of literary texts, especially poetry systems. They analyze its elements to reach the text's constituent elements. Intertextuality is one of the most prominent artistic techniques used by the critic to reveal the poet's tributaries and the cultural sources that he relied upon during the creative moment. It is considered a monetary phenomenon that has its splendor and beauty. Intertextuality is divided into several sections, including Qur’anic intertextuality. The Qur’anic intertextuality played a large part in the poetry of Ibn al-Faridh and was considered a virtual tributary in his poetry. This article focuses on studying the phenomenon of Quranic intertextuality in the poetry of Ibn Al-Faridh. The researcher was introduced to Ibn Al-Faridh, and then he stopped at the definition of intertextuality, its importance, its causes, and the statement of its divisions in brief. Seeking to highlight the poet's ability to evoke the Qur'anic verses and employ them in his poetic text, the research sheds light on the poet's observance of all ethical standards of the Qur'an and the preservation of its holiness.

Anahtar Kelimeler

intertextuality, Quranic, poetry

İbnü'l-Fârız'ın Şiirinde Kur'an Metinlerarasılığı. Eleştirel bir inceleme

Öz

Eleştiri ve tahlil olmadan edebiyat ve tarihi anlaşılamaz. Eleştirmenler, hala edebi metnin, özellikle şiir nazmının estetiğini ortaya koyma çabasındadır. şiiri oluşturan unsurları ele alarak tahlil ederler. Metinlerarasılık eleştirmenin şairin kullanmış olduğu ve dayandığı kültürel kaynakları ortaya çıkarmak için kullandığı en önemli sanatsal tekniklerden biridir. Metinlerarasılık, İbnü'l-Faridh'in şiirinde büyük bir yer tutan ve onun şiirinde önemli bir kol olarak kabul edilen Kuran metinlerarasılığı da dahil olmak üzere birçok bölüme ayrılmıştır. Bu makale, İbnü'l-Fâridh'in şiirlerindeki Kur'ânî metinlerarasılık olgusunun incelenmesine odaklanmaktadır. Bu araştırmada, İbnü'l-Farid’in biyografisine değinilmiş olup metinlerarasılığın tanımı, önemi, nedenleri ve bölümlerinin kısaca açıklanması üzerinde durulmuştur. Daha sonra, Kur'an metni ile manzum metin arasındaki ilişkiyi ve bu örtüşmenin kattığı bilişsel ve estetik boyutları göstererek, şairin Kur'an ayetlerini kullanışı tartışıldı. Ardından, şairin Kuran ayetlerini şiirsel metninde kullanma yeteneğini vurgulamaya çalışarak, İbnü'l-Farid'in şiirindeki biçimleriyle Kuran metinlerarasılığını açıklayan örnekler verildi. Araştırma, şairin Kuran'ın tüm ahlaki ölçülerine uymasına ve kutsallığını korumasına ışık tutmaktadır.

Anahtar Kelimeler

metinlerarasılık, Kur, Şiir

Teşekkür

SAYGILARIMLA

Kaynakça

• Alaḥmad, Mohamad. Şi’ru’l-İltizâm ve Binâ’uhu’l-Fennî ’İnde’ş-Şa’ir ʻUmer Ebû Rîşe. Ankara: Sonçağ Yayınları, 2021.
• Alahmad, Mohamad. "Haziran 1967 Savaşının Nizar Kabbani Şiirindeki Etkisi". Ondokuz Mayıs Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 47 (Aralik, 2019), 252-284.
• İbn ’Arabî, Muhyiddîn. el-Futuḥâtu’l-Mekkiyye. thk. Ahmed Şemsuddîn. Beyrut-Lübnan: Dâru’l-kütübi’l-ʻİlmiyye, trs.
• İbn Ḥacer, el-’Aṣḳalânî. Lisânu’l-Mîzân. thk. Abdulfettâḥ Ebû Ḡudde. Beyrut – Lübnan: Dâru’l-Beşâir, 2002.
• İbn Ḫallikân, Şemsuddîn Ahmed b. Muhammed b. İbrâhîm. Vefeyâtu’l-ʻAyân ve Enbâʾu Ebnâʾi’z-Zamân. thk. İhsân Abbâs. Beyrut: Dâr Ṣâdır, trs.
• İbn Kesîr, Ebû՚l-Fidâʻ İmâduddîn İsmâil b. Şihâbiddîn. el- Bidâye ve n’-Nihâye, thk. Sami Muhammed Selame. Riyad: Dâru Taybe, 2. Baskı, 1999.
• İbn Manẓûr, Muhammed b. Mukerrem b. Alî. Lisânu’l-’Arab. Beyrut: Dâr Ṣâdır, 1414.
• İbnu’l-Fârız. ed-Dîvân. Beyrut: Dâr Ṣâdır, trs.
• el-Câḥız, ’Amr b. Baḥr b. Maḥbûb. el-Beyân ve’t-Tebyîn. Beyrut: Mektebetu’l-Hilâl, 1423.
• el-Câḥız, Kitâbu’l-Ḥayevân. Beyrut: Dâru’l-kütübi’l-’ilmiyye, 1424.
• el-Munâvî, Muhammed Abdurraûf. el-Kevâkibu’d-Durriyye fî Terâcimi’s-Sâdeti’ṣ-Ṣûfiyye - eṭ-Ṭabakâtu’l-Kübrâ. thk. Muhammed Edîb el-Câdir. Beyrut: Dâr Sâdır, trs.
• Miftâḥ, Muhammed. Taḥlîlu’l-Ḫiṭâbi’ş-Şi’rî İstirâtîciyyetu’t-Tenâṣṣ. ed-Dâru’l-Beyḍâ’: nşr. el-Merkezu’s-Seḳâfî el-’Arabî, 1992.
• ez-Zebîdî Murtaḍâ, Muhammed b. Muhammed b. ’Abdirrezzâḳ. Tâcu’l-ʿArûs min Cevâhiri’l-Ḳâmûs. thk. Mecmû’atun mine’l-Muhaḳḳiḳîn. Kuveyt: Dâru’l-Hidâye, trs.
• ez-Ẕehebî, Muhammed b. Ahmed b. ’Usmân b. Ḳâymâz. Siyeru A’lâmi’n-Nubelâ’. thk. Şu’ayb el-Arnavuṭ. Beyrut: Muessesetu՚r-Risâle, 1985.