Kitâbü’t-Teshîl’de Şiirle İstişhâd

Yıl 2023, Sayı: 17, 143 - 170, 30.12.2023

Adem Çalar

https://doi.org/10.47502/mizan.1368752

Öz

İbn Cüzey’in Kitâbüt-Teshîl li Ulûmi’t-Tenzîl adlı tefsiri, Endülüs tefsir geleneğinin bize kadar mütekâmil manada ulaşan nadir tefsirlerinden biridir. Zemahşerî’nin el-Keşşâf’ı ile İbn Atiyye’nin el-Muhararu’l-Vecîz’i bu eserin temel kaynaklarındandır. Hal böyle olmasına rağmen Zemahşerî ve İbn Atiyye’nin aksine İbn Cüzey, tefsirinde şiir ve şiirle istişhâda oldukça az yer vermektedir. Bunun sebebi olarak ihticâc döneminin geride kalması, tefsirinin mukaddimesine yaklaşık 600 kelimelik Kur’ân sözlüğü koyması, veciz bir tefsir yazma arzusu olduğu söylenebilir. Çalışmamız, Kur’ân’ı yorumlarken müfessirin şiire yaklaşımı ve şiirle istişhâd metodunu ortaya koymayı amaçlamaktadır. Bu bağlamda makalede şiirle istişhâdın kısa tarihçesi, tefsir ve Arap dilinde bunun bir yöntem olarak belirlenmesi, istişhâd edilecek şiirlerde aranan özellikler ve şiirleri istişhâd edilen şairlerin bulundukları tabakalar gibi hususlar ele alınmaktadır. Kitâbüt-Teshîl’de, şiir ile istişhâdın hangi alanlarda ve ne şekilde kullanıldığı örnekler üzerinden gösterilerek müfessirin bu konuda benimsediği yöntem tüm netliği ile ortaya konulmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Arap dili, Tefsîr, Şiirle istişhâd, İbn Cüzey, Kitâbü’t-Teshîl

CONSULTATION WITH POETRY IN KITAB AL-TESHIL

Öz

Ibn Juzayy’s tafsir entitled Kitâbut-Teshîl li Ulûmi’t-Tenzîl is one of the rare tafsirs of the Andalusian tafsir tradition that has reached us in complete form. Zamakhshari’s al-Kashshaf and Ibn Atiyya's al-Muhararu’l-Wajiz are the main sources of this work. Although this is the case, unlike Zamakhshari and Ibn Atiyya, Ibn Juzayy gives very little space to poetry and showing evidence through poetry in his tafsir. It can be said that the reasons for this are that the period of evidence is over, that he included a Qur’an dictionary of about 600 words in the introduction of his tafsir, and his desire to write a concise commentary. Our study aims to reveal the commentator’s approach to poetry and the method of showing evidence using poetry while interpreting the Qur’an. In this context, the article discusses issues such as the brief history of showing evidence using poetry, how this was determined as a method in tafsir and in the Arabic language, the characteristics sought in the poems to be shown as evidence, and the place of poets whose poems were shown as evidence. In the Kitâbut-Teshîl, the method adopted by the commentator on this subject is clearly revealed by showing in which areas and in what way poetry and showing evidence are used through examples

Anahtar Kelimeler

Arabic language, Tafsir, Showing evidence through poetry, Ibn Juzayy, Kitâbu’t-Teshîl

Kaynakça

• Ali, Muhammed ez-Zübeyrî. İbn Cüzey ve Menhecühû fi’t-Tefsîr. 2 Cilt. Dımeşk: Dâru’l-Kalem, 1987.
• Antâkî, Dâvûd b. Ömer. Tezyînü’l-Esvâk fî Ehbâri’l-Uşşâk. thk. Muhammed et-Tuncî. Beyrût: Âlemü’l-Kütüb, 1. Basım, 1993.
• Askalânî, Ebü’l-Fadl Ahmed b. Ali b. Muhammed b. Ahmed İbn Hacer. ed-Dürerü’l-Kâmine fî Aʿyâni’l-Mieti’ŝ-Sâmine. thk. Muhammed Seyyid Câdü’l-Hak. 4 Cilt. Mısır: Dâru’l-Kütübi’l-Hadîse, 1392.
• Bağdâdî, Abdülkâdir b. Ömer. Hizânetü’l-Edeb ve Lübbü Lübâbi Lisâni’l-ʿArab. thk. Abdüsselâm Muhammed Harun. Kâhire: Mektebetü’l-Hancı, 4. Basım, 1997.
• Beşşâr b. Bürd. Dîvânu Şi’ri Beşşâr b. Bürd. thk. es-Seyyid Bedruddîn el-Alevî. Beyrût: Dâru’s-Sekâfe, 1. Basım, 1981.
• Budşîş, Münîr Kâdirî. el-Fikru’l-Usûlî bi’l-Endelüs fi’l-Karni’s-Sâmini’l-Hicrî ve İshâmü İbn Cüzey. Rabat: Dâru’l-Emân, 2011.
• Buhârî, Ebû ʿAbdullâh Muḥammed b. İsmâîl b. İbrâhîm. el-Câmiʿu’s-Sahîh. thk. Muhammed Zuheyr en-Nâsır. 9 Cilt. Beyrut: Dâru Tavki’n-Necât, 1422.
• Bulut, Ali. Belâgat | Meani - Beyan - Bedi’, 2014.
• Cemâl Talebe. Fehârisü’l-Muharreri’l-Vecîz fî Tefsîri’l-Kitâbi’l-‘Azîz. Beyrût: Dâru’l-kütübi’l-ilmiyye, 1. Basım, 2001.
• Çalar, Adem. İbn Cüzey ve Belâgat Uygulamaları. Ankara: İlâhiyât Yayınları.2023.
• Çetin, Nihad M. Eski Arap Şiiri. Kapı Yayınları, 2019.
• Durmuş, İsmail. “İstişhâd”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 23/397-398. İstanbul: TDV Yayınları, 2001.
• Ebû Bekir İbnü’l-Enbârî. Îzâhu’l-Vakf ve’l-İbtidâʾ. thk. Muhyiddin Abdurrahman Ramazan. 2 Cilt. Dımaşk: Mâtbûâtü Mecmeı’l-Lüğati’l-Arabiyye, 1971.
• Ebû Nüvâs. Dîvânü Ebî Nüvâs bi-Rivâyeti’s-Sûlî. thk. Behcet Abdülgafûr Muhammed’i el-Hadîsî. Ebu Dabî: Dâru’l-Kütübi’l-Vataniyye, 2010.
• Eroğlu, Ali. Kur’an Tarihi ve Kur’an İlimleri Üzerine. Erzurum: Kültür ve Eğitim Vakfı Yayınevi, 2002.
• Kur’ân-ı Kerîm Meâli. çev. Halil Altuntaş – Muzaffer Şahin (son). Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 2009.
• Hatafâ, Cerîr b. Atıyye b. Hatafâ, Kerem el-Bustânî. Dîvânu Cerîr. Beyrût: Dâru Beyrût li’n-Neşr, 1960.
• İbn Ahmer, Ebü’l-Velîd İsmâîl b. Nesîrü’l-Cümân fî Şiʿri men Nazamenî ve İyyâhü’z-Zamân. thk. Muhammed Rıdvan ed-Dâye. Beyrut: Müessesetü’r-Risale, 1987.
• İbn Cüzey, Muhammed b. Ahmed b. Muhammed b. Cüzey el Kelbî. et-Teshîl li Ulûmi’t-Tenzîl. thk. Muhammed b. Sîdî Muhammed Mevlây. 4 Cilt. Kuveyt: Dâru’z-Ziyâ, 1. Basım, 2013.
• İbn Cüzey, Muhammed b. Ahmed b. Muhammed b. Cüzey el Kelbî. et-Teshîl li Ulûmi’t-Tenzîl. thk. Ebû Bekr b. Abdillah Saʿdâvî. Birleşik Arap Emirlikleri: Müntedâ’l-İslâmî, 2012.
• İbn Fehûn, İbrâhîm b. Alî b. Muhammed b. Ferhûn. ed-Dîbâcu’l-Müzheb fî Maʿrifeti Aʿyâni’l-ʿUlemâi’l-Mezheb. thk. Muhammedü’l-Ahmedî Ebü’n-Nûr. 2 Cilt. Kâhire: Dâru’t-Turâs, ts.
• İbn Manzûr, Ebül-Fadl Muhammed b. Mukerrem b. Alî Cemâluddîn b. Manzûr er-Ruveyfiʿî. Lisânü’l-ʿArab. 15 Cilt. Beyrut: Dâru Sâdır, 1. Basım, 1993.
• İbn Sa‘d, Ebû Abdillâh Muhammed b. Sa‘d b. Menî‘ el-Kâtib el-Hâşimî. Kitâbü’t-Tabakâti’l-Kebîr. thk. Ali Muhammed Ömer. 11 Cilt. Kahire: Mektebetü’l-Hancı, 1. Basım, 2001.
• İbnü’l-Esîr, Ziyâüddin. el-Messelü’s-Sâʾir fî Edebi’l-Kâtib ve’ş-Şâʿir. thk. Ahmed el-Havfî - Bedevî Tabâne. Kâhire: Dâru Nehdati Mısır, ts.
• İbnü’l-Hatîb, Muhammed b. Abdillâh b. Saîd b. Ahmed es-Selmânî Lisânüddîn. el-İhâta fi Ahbâri Gırnâta. thk. Muhammed Abdullah İnân. 4 Cilt. Kahire: : Mektebetü’l-Hancî, 1977.
• İsfahânî, Râgıb. Müfredâtü Elfâzi’l-Kurʾân. thk. Safvân Adnân Dâvûdî. 3 Cilt. Dımaşk-Beyrut: Dâru’l-Kalem - ed-Dâruşşâmiyye, 1992.
• Kâlî, Ebû Ali. el-Emâlî. thk. Muhammed Abdülcevâd el-Asmaî. 4 Cilt. Dâru’l-Kütübi’l-Mısriyye, 2. Basım, 1926.
• Kaya, Mehmet. “Hak Dini Kur’an Dili Tefsi̇ri̇nde Şiirle İsti̇şhâd”. Dinbilimleri Akademik Araştırma Dergisi 17/1 (30 Mayıs 2017), 9-41.
• Kazvînî, Celâlüddîn Muhammed b. Abdirrânmân b. Ömer b. Ahmed b. Muhammed el-Hatîp. el-Îzâh fî Ulûmi’l-Belâğa el-Meânî ve’l-Beyân ve’l-Bedî‘. Beyrût: Dâru’l-Kütübü’l-İlmiyye, 1. Basım, 2003.
• Kefevî, Ebü’l-Bekâ. el-Külliyyât. thk. Adnân Dervîş-Muhammed el-Mısrî. Beyrût: Müessesetü’r-Risale, ts.
• Kenânî, Ebu’l-Muzaffer Nasr b. Münkiz. el-Bedî’ fî Nakdi’ş-Şiir. thk. Ahmet Bedevî-Hâmid Abdülmecîd. Mısır: Vizâratü’s-Sekâfe ve’l-İrşâdü’l-Kavmî, 2010.
• Kurtubî, Ebû Abdillâh Muhammed b. Ahmed b. Ebî Bekr b. Ferh. el-Câmiʿ li-Âhkâmi’l-Kur’ân. thk. Abdullah b. Abdülmuhsin et-Türkî vd. 24 Cilt. Beyrût: Müeessesetü’r-Risâle, 1. Basım, 2006.
• Makkarî, Ebû’l-Abbâs Şihâbuddîn Ahmed b. Muhammed b. Ahmed et-Tilimsânî. Nefhu’t-Tîb min Ğusni’l-Endelüsi’r-Ratîb. thk. İhsan Abbâs. 8 Cilt. Beyrut: Dâru’s-Sâdır, 1988.
• Matlûb, Ahmed. Mıı’cemü’l-Mustalahâti’l-Belâgiyye ve Tetavvuruhâ. Beyrût: Mektebetü Lübnân, 2007.
• Merzûkî, Muhammed Ulyân. Meşâhidü’l-İnsâf alâ Şevâhidi’l-Keşşâf. Beyrût: Dârü’l-Ma’rife, 1935.
• Muhammed Ebü’l- Fadl İbrahim. Dîvânu Nâbiga ez-Zübyânî. Mısır: Dâru’l-Meârif, 2. Basım, ts.
• Muhyiddîn, Muhammed b. Ebî Bekr. Tenzîlü’l-Âyet ale’ş-Şevâhidi mine’l-Ebyât. Kâhire: el-Matbatü’l-Mısriyye, 1864. Mütenebbî, Ebû Tayyib. Dîvânü’l-Mütenebbî. Beyrût: Dâru Beyrût li’n-Neşr, 1. Basım, 1983.
• Nübâhî, Ebü’l-Hasen b. Abdillâh b. en-Nübâhî. Tarihu Kudâti’l-Endelüs. Beyrut: Dâru’l-Âfâkı’l-Cedîde, 1980.
• Nüveyrî, Ahmed b. Abdülvehhâb. Nihâyetü’l-Ereb fî Fünûni’l-Edeb. Kâhire: Dâru’l-Kütüb ve’l-Vesâiku’l-Kavmiyye, 1423.
• Öğmüş, Harun. “İbn Atiyye’ni̇n Tefsîrinin Şiirle İstişhad Yöntemi Açisindan Değeri”. Sakarya Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 11/20 (15 Aralık 2009), 77-94. https://doi.org/10.17335/suifd.79980
• Öğmüş, Harun. Kur’ân Yorumunda Şiirin Yeri II./VIII. Asır Çerçevesinde. İstanbul: İsam Yay., 2010.
• Özbalıkçı, Mehmet Reşit. “Arap Dilinde İlk İstişhad”. D.E.Ü. İlahiyat Fakültesi Dergisi 5 (1989), 369-383.
• Râzî, Ebû Abdillâh Fahrüddîn Muhammed b. Ömer b. Hüseyn. Tefsîrü’r-Râzî. 32 Cilt. Beyrût: Dâru’l-Fikr, 1. Basım, 1981.
• Sâbûnî, Muhammed Ali. Safvetü’t-Tefâsîr. 3 Cilt. Beyrût: Dâru’l-Kurâni’l-Kerîm, 1981.
• Sa’d ed-dîn Mes’ûd b. Ömer et-Taftâzânî - es-Seyyid eş-Şerîf Alî b. Muhammed b. Alî el-Cürcânî. el-Mutavvel ale’t-Telhis. Dersaâdet: Bosnevi el-Hâc Muharrem Efendi, 1310.
• Süyûtî, Ebü’l-Fazl Celâlüddîn Abdurrahmân b. Ebî Bekr. el-İtkân fî Ulûmi’l-Kur’ân. thk. Merkezü’d-Dirâseti’l-Kur’âniyye. 7 Cilt. el-Medinetü’l-Münevvere-Arabistan: Vizâratü’ş-Şuûni’l-İslamiyye, 1426.
• Şâfiî, Ebû Abdillâh Muhammed b. İdrîs b. Abbâs. Dîvânü’l- İmâmi’ş-Şâfiʿî. thk. Abdurrahmân el-Mustâvî. Beyrût: Dâru’l-Mârife, 3. Basım, 2005.
• Tahsin Yıldırım-Rami Alkhalaf Alabdulla. “Cahiliye Dönemi Arap Şiirinde Yer Alan Dua Üsluplarının İncelenmesi”. Balıkesir İlahiyat Dergisi 15 (2022), 303-330.
• Teftâzânî, Sa‘düddîn Mes‘ûd b. Fahriddîn Ömer b. Burhâniddîn Abdillâh. Muhtasaru’l-Meânî. Kudüs: Dâru’l-Fikr, 1411.
• Tihâmî, Ali b. Muhammed. Dîvânu Ali b. Muhammed et-Tihâmî. thk. Muhammed b. Abdurrahman er-Rebi’. Riyad: Mektebü’l-Meârif, 1. Basım, 1982.
• Trablusî, Muhammed b. Muhammed b. Hibetullah. el-Mecmûu’l-Lefîf Muhtârâtün Türâsiyyetün min el-Edebi ve’l-Fikri ve’l-Hadara. Beyrût: Dâru’l-Garbi’l-İslâmî, 1425.
• Zebîdî, Muhammed b. Muhammed b. ʿAbdurrezzâk. Tâcü’l-ʿArûs min Cevâhiri’l-Kâmûs. thk. Heyet. 40 Cilt. Kuveyt: Matbatü Hukûmeti Kuveyt, 1994. Basım, 1994.
• Zemahşerî, Ebü’l-Kâsım Mahmûd b. Ömer b. Muhammed el-Hârizmî. el-Keşşâf ʿan Hakâʾikı Gavâmizi’t-Tenzîl ve ʿUyûni’l-Ekâvîl fî Vücûhi’t-Teʾvîl. thk. Âdil Ahmet Abdulmevcut, Ali Muhammed Muavviz. 6 Cilt. Riyad: Mektebetü’l-Ubeykân, 1. Basım, 1998.
• Zerkeşî, Ebû Abdillâh Bedrüddîn Muhammed b. Abdillâh. el-Burhân fî ʿUlûmi’l-Kurʾân. 4 Cilt. Kahire: Mektebetü Dâru’t-Türâs, 3. Basım, 1974.