The Ethnobotanical Usage of Some East Anatolian (Turkey) Allium L. Species

Year 2015, Volume: 5 Issue: 1, 80 - 86, 01.06.2015

Mehmet Fırat

Abstract

The materials of this study comprise the plants collected from 1999-2014, from the cities: Ağrı, Bitlis, Hakkâri, Muş, Tunceli and Van in B10, B9, B8, B7, C10, C9 squares according to grid square system in Flora of Turkey. Most commonly used Allium species in the region are: Allium akaka S. G. Gmel. Ex Schult. & Schult. f., Allium atroviolaceum Boiss., Allium aucheri Boiss., Allium calocephalum Wendelbo, Allium kharputense Freyn & Sint., Allium noeanum Reut. ex Regel, Allium pseudoampeloprasum Miscz. ex Grossh., Allium rhetoreanum Nab., Allium schoenoprasum L., Allium shatakiense Rech. f., Allium shirnakiense L.Behçet & Rüstemoğlu, Allium szovitsii Regel, Allium tuncelianum (Kolman) Özhatay, B. Mathew & Şiraneci, Allium vineale L.. Local women collect these species from natural habitats for their own needs and to sell at certain public markets to make contribution to the family budget. Green leaves from fresh plants and the bulbs after the completion of the maturity stage are collected and consumed. Beside daily edible use, fresh leaves of Allium species are the main participant of the famous “herby cheese”. Dried leaves are cooked in various meals in winter time. A. tuncelianum is planted in Tunceli and marketed. A. rhetoreanum is planted in gardens in Hakkâri, its fresh leaves are daily consumed as vegetable. In this study 14 species of the genus Allium was given with images in their natural habitats, also images of the collection, drying and marketing processes were given.

Keywords

Turkey, East Anatolia, Allium, Etnobotanic

Doğu Anadoluda (Türkiye) Bulunan Bazı Allium L. Türlerinin Etnobotanik Kullanımı

Abstract

Bu çalışmanın materyali 1999-2014 yılları arasında Türkiye florası kareleme sistemine göre B7, B8, B9, B10, C9, C10 karelerinde bulunan Ağrı, Bitlis, Hakkâri, Muş, Tunceli ve Van illerinde yaygın olarak tüketilen Allium türleri oluşturmaktadır. Bu türler; Allium akaka S. G. Gmel. Ex Schult. & Schult. f., Allium atroviolaceum Boiss., Allium aucheri Boiss., Allium calocephalum Wendelbo, Allium kharputense Freyn & Sint., Allium noeanum Reut. ex Regel, Allium pseudoampeloprasum Miscz. ex Grossh., Allium rhetoreanum Nab., Allium schoenoprasum L., Allium shatakiense Rech. f., Allium shirnakiense L.Behçet & Rüstemoğlu, Allium szovitsii Regel, Allium tuncelianum (Kolman) Özhatay, B. Mathew & Şiraneci, Allium vineale L. den oluşmaktadır. Yerel kadınlar doğal ortamlarında topladıkları bu türlerin bir kısmını kendi ihtiyaçları için kullanılırken, bir kısmını da Halk pazarında satarak ailelerinin bütçelerine maddi katkıda bulunurlar. Taze yapraklar ve soğanlar belli işlemlerden geçirilerek tüketilirler. Bununla birlikte Vanın meşhur Otlu peynirine taze yaprakları salamuradan sonra konulur. Kurutulan yapraklar kış aylarında yemeklere tatlandırıcı olarak katılır. A. tuncelianum türünün üretimi yapılmakta ve marketlerde soğanları satılmaktadır. A. rhetoreanum türü Hakkârinin köylerinde bahçelere ekilerek yetiştiriciliği yapılmakta olup günlük taze sebze olarak yemeklerde kullanılmaktadır. Bu çalışmada Allium cinsine ait 14 türün doğal ortamlarında ve halk parazından çekilmiş fotograflarının yanısıra marketlerde tüketimiyle alakalı fotografları ile birlikte kullanım alışkanlığı ve şekli hakkanda bilgi verilecektir

Keywords

Türkiye, Doğu Anadolu, Allium, Etnobotanik

References

• [1]Cotton, C.M. (1996) Ethnobotany Principles and Applications, John WIiley & Sons, Chichester, 424p.
• [2]Ertuğ, F. (2004a) Etnobotanik Çalışmaları ve Türkiye’de Yeni Açılımlar, Kepikeç, 18: 181-187.
• [3]Özhatay, N. Koyuncu, M. Atay, S. & Byfıeld, A. (1997) Türkiye’nin Doğal Tıbbi Bitkilerinin Ticareti Hakkında Bir Çalışma, Doğal Hayatı Koruma Derneği, İstanbul.
• [4]Asil, E. & Sar, S. (1984) Mezopotamya Uygarlıklarında Eczacılık. Ankara Eczacı Odası Bülteni; 6 (3):74–77.
• [5]Baytop, T. (1999) Türkiye’ de Bitkilerle Tedavi; Geçmiste ve Bugün, Nobel Tıp Kitapevleri Ltd. Sti, İstanbul, 480p.
• [6]Güner, A. Aslan, S. Ekim, T. Vural, M. Babaç, M.T. (eds.) (2012). Türkiye Bitkileri Listesi (Damarlı Bitkiler). Nezahat Gökyiğit Botanik Bahçesi ve Flora Araştırmaları Derneği Yayını, İstanbul.
• [7]Ekim, T. Koyuncu, M. Vural, M. Duman, H. Aytaç, Z. & Adıgüzel N. (2000) Türkiye Bitkileri Kırmızı Kitabı Yayın no: 18, Ankara
• [8] Sezik, E. (1991) Türkiye’de Halk İlacı Araştırmaları ve Önemi, IX. Bitkisel İlaç Hammaddeleri Toplantısı Bildiriler, 16-19 Mayıs 1991, Eskisehir.
• [9]Vural, M. Karavelioğulları, F. A. & Polat, H. (1997) Çiçekdağı (Kırşehir) ve Çevresinin Etnobotanik Özellikleri, OT Sistematik Botanik Dergisi, 4 (1):117–124.
• [10] Frıtsch, R.M. Blattner, F.R. Gurushidze, M. (2010). New classification of Allium L. subg. Melanocrommyum (Webb & Berthel) Rouy (Alliaceae) based on molecular and morphological characters. Phyton 49: 145-220.
• [11] Pavlovıc, N. Zdravkovic, J. Cvikic, D. Stenovic, D. (2003). Genetic divergence of cultivated ecotypes of spring garlic within the territory of Yugoslavia. Düzyaman E., Tüzel Y. (eds.). Proc. IS on Sust. Use of Plant Biodiv. Acta Hort 598. ISHS.
• [12]Günay, A. (1983). Sebzecilik. Cilt II. Çağ Matbaası, Ankara, s. 243.
• [13] Özçelik, H. (1992) On The Herbal Cheese From East Anatolia (Turkey), Journal of Economic Botany, New York Botanical Garden, Bronx, NY 10458.
• [14] Öztürk, A. Öztürk, S. & Kartal, S. (2000) Van Otlu Peynirlerine Katılan Bitkilerin Özellikleri ve Kullanılısları, OT Sistematik Botanik Dergisi, 7 (2):167-179.
• [15] Tuzlacı, E. & Yazıcıoğlu, A. (1996) “Folk Medicinal of Trabzon (Turkey)” Fıtoterapia, 67 (4) 307-318.
• [16] Keskin, M. & Alpınar, K. (2002) Kışlak (Yayladağı/Hatay) Hakkında Etnobotanik Bir Araştırma, OT Sistematik Botanik Dergisi 9 (2); 91-100.
• [17] Ertuğ, F. (2003) Bodrum Mutfağında “ OT KÜLTÜRÜ”: I, Yenen Doğal Otlar, Türk Mutfak Kültürü Üzerine Araştırmalar, 10: 49–70.
• [18] Ertuğ, F. (2004b) Wild Edible Plants of Bodrum Area (Muğla, Turkey), Turkish Journal of Botany 28: 161- 174.
• [19] Arık, M. (2003) Korkut (Muş) İlçesi ve Köylerinin Faydalı Bitkileri, Yüzüncü Yıl Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Biyoloji Anabilim Dalı, (Yüksek Lisans Tezi)113s. 208
• [20]Mart, S. (2006) Bahçe ve Hasanbeyli (Osmaniye) Halkın Kullandığı Doğal Bitkilerin Etnobotanik Yönden Araştırılması Çukurova Üniversitesi, Fen bilimleri Enstitüsü, Biyoloji Anabilim Dalı, (Yüksek Lisans Tezi) 70s.
• [21] Koyuncu, O. (2005) Geyve (Sakarya) Floristik Ve Etnobotanik Açıdan İncelenmesi Eskişehir Osmangazi Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Biyoloji Anabilim Dalı (Doktora Tezi) 253s. 214
• [22] Karaca, A. (2008) Aydın Yöresinde Bal Arılarının (Apis mellifera L. ) Yararlanabileceği Bitkiler Ve Bazı Özellikleri, ADÜ Ziraat Fakültesi Dergisi, 5(2):39-66
• [23] Gümüş, İ. (1994) Ağrı Yöresinde Yetişen Bazı Faydalı Bitkilerin Yerel Adları ve Kullanışları. Turkish Journal of Botany. (18), 107-112.
• [24] Koçyiğit, M. (2005) Yalova İlinde Etnobotanik Bir Araştırma İstanbul Üni. Sağlık Bilimleri Enstitüsü, Farmasötik Botanik Anabilim Dalı (Yüksek Lisans Tezi) 176s.
• [25]Fırat, M. (2013) Ferhenga Navên Riwekên Bi Kurdî / Kürtçe Bitki AdlarıSözlüğü / Dictionary of Plant Names in Kurdish. Ankara: Kalkan Ofset.
• [26] Davis, P. H. (1984) Flora of Turkey and East Aegean Islands. Vol. 8. Edinburgh University Press. Edinburgh.
• [27] Davis, P. H. Mill, R. R. & Tan, K. (1988) Flora of Turkey and The East Aegean lslands, Vol: 105, Suplement I, Edinburgh Universty Press, Edinburgh.
• [28] Güner, A. Özhatay, N. Ekim, T. & Baser, K.H.C. (eds.) (2000) Flora of Turkey and East Eagen Islands, vol. 11, ( Suplement 2) Edinburgh University Pres, Edinburgh.