Bursa Yeşil Cami ve Türbesi’nin 1855 Depremi Sonrası Çizilmiş Planı ve Leon Parvillée Tarafından Gerçekleştirilen Onarımlar

Yıl 2018, Cilt: 8 Sayı: 1, 67 - 85, 30.06.2018

Ayşe Budak

Öz

Osmanlılara başkentlik yapmış şehirlerden Bursa, bu unvanı sayesinde pek çok Osmanlı yapısını bünyesine katmıştır. Çelebi Mehmed tarafından inşa ettirilmiş külliye içinde bulunan ve çinilerinin rengine atfen Yeşil Cami ve Yeşil Türbe olarak adlandırılan yapılar en çok bilinenlerdendir. Taş, çini, alçı, metal ve ahşap işlemeciliğinin zengin örneklerini bünyesinde barındıran bu yapılar inşa edildikleri tarihten günümüze kadar çeşitli onarımlara tabi tutulmuştur. 1855 yılında Bursa merkezli olarak meydana gelen büyük depremde bu yapılarda hasar almıştır. 1855 depremi sonrası onarımların 1863 yılına kadar yoğun olmadığı ve asıl onarımların 1863 yılında Ahmed Vefik Paşa’nın Bursa’ya tayin edilmesi ile başladığı tarihi kaynaklardan öğrenilir. Bu onarımları ilginç kılan noktalardan biri Fransız sanatçı Leon Parvillée’nin bu onarım için Bursa’ya gelmesidir. Sanatçının adı sadece Yeşil Cami ve Türbesi’nin onarımı için geçmez. Bursa’da pek çok yapıda Ahmed Vefik Paşa ile birlikte çalışmalarına karşılık bu onarımların içeriği tam olarak bilinememektedir. Başbakanlık Osmanlı Arşivi’nde, bir deprem sonrası hazırlandığı açıklaması yer alan tarihsiz bir plan bulunur. Adı geçen plan Yeşil Cami ve Türbesi için ortak hazırlanmış olup yapıların mevcut planlarından farklılıklar göstermektedir. Bu çalışmada; Başbakanlık Osmanlı Arşivi’nde bulunan bu planın, tarihi belge ve bilgilerle hem 1855 depremi sonrası hazırlanmış olduğu ortaya konulmakta hem de bu plan üzerinden Leon Parvillée’nin gerçekleştirdiği ve en azından plan üzerinden okunabilecek tamiratlar belgelenmektedir.

Anahtar Kelimeler

Bursa, Mimari, Onarım, 1855, Deprem, Leon Parvillée

Kaynakça

• Akün Ö. F. (1989). “Ahmed Vefik Paşa”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi (Cilt 2) 143-157. İstanbul 1989.
• Aoki M. (2002). Léon Parvillée: Osmanlı Modernleşmesinin Eşiğinde Bir Fransız Sanatçı. Yayımlanmamış Doktora Tezi. İstanbul Teknik Üniversitesi, İstanbul 2002.
• Ayverdi E. H. (1989). Osmanlı Mimarisinde Çelebi ve II. Sultan Murad Devri II. İstanbul 1989.
• Dündar A. (2000). Arşivlerdeki Plân ve Çizimler Işığı Altında Osmanlı İmar Sistemi (XVIII. ve XIX. Yüzyıl). Ankara 2000.
• Dündar A. (2001). “Osmanlılarda Tamir Süreci, Çeşitleri ve Bazı Selçuklu Yapılarındaki Uygulamalar”. I. Uluslararası Selçuklu Kültür ve Medeniyeti Kongresi Bildiriler I (Konya 2000) (2001) 269-280.
• Edhem Paşa. (2010). Osmanlı Mimarisi, Usûl-i Mi’mârî-i Osmânî. Der. İ. Ovalıoğlu - R. Gündoğdu. İstanbul 2010.
• Ermiş M. (2016). “The Reuse of Byzantine Spolia in the Green Mosque of Bursa”. Art-Sanat 6 (2016) 99- 108.
• Eroğlu S. & Güleç H.B. (2016). “Victoria and Albert Müzesi Deposunda Bulunan Yeşil Cami ve Yeşil Türbe’nin Çinileri ile Leon Parvillée İlişkisi”. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi 9/47 (2016) 331-352.
• Gabriel A. (2010). Bir Türk Başkenti Bursa. Cilt I (Yeniden Basım). İstanbul 2010.
• Girardelli M. A. (2013). “Leon Parvillée Early Years in Istanbul: Cezayirlioğlu Mansion and the Church of Surp Krikor Lusavoriç in Kuzguncuk”. 14th International Congress of Turkish Art (Paris 2013). (2013) 67-73.
• Hızlı M. (1993). “Hüdâvendigâr Vilâyeti İmar Faaliyetleri Defteri (1307-1309/1891-1893)”. Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 5/5 (1993) 233-254.
• Kırlı C. (2008). Sultan ve Kamuoyu. İstanbul 2008.
• Kuban D. (2007). Osmanlı Mimarisi. İstanbul 2007.
• Kurşun Z. & Kahraman S. A. (2011). Evliya Çelebi Seyahatnamesi 1-6. Kitaplar, 2. Kitap. İstanbul 2011.
• Oğuzoğlu Y. (2001). “Osmanlı Arşivi Kayıtlarına Göre 1855 Bursa Depremi”. Ed. Nurcan Abacı, Bursa Yöresi’nin Depremselliği ve Deprem Tarihi (2001) 81-88. Bursa.
• Özbek Y. (2002). Osmanlı Beyliği Mimarisinde Taş Süsleme. Ankara 2002.
• Özcan B. (1999). “Bursa Depremleri (2 Mart, 12 Nisan 1855)”. Atatürk Üniversitesi Güzel Sanatlar Enstitüsü Dergisi 5 (1999) 73-118.
• Pay S. (2010). Kuruluşundan Günümüze Yeşil Külliyesi. Bursa 2010.
• Saint-Laurent B. (1986). “Leon Parvillée, His Role as Restorer of Bursa’s Monuments and His Contribution to the Exposition Universelle of 1867”. Ed. H. Batu & J. L. Grammont, L’empire Ottoman, la République de Turquie et la France (1986) 247-282. İstanbul.
• Saint-Laurent B. (1996). “Bir Tiyatro Amatörü: Ahmet Vefik Paşa ve 19. Yüzyılın Son Çeyreğinde Bursa’nın Yeniden Biçimlenmesi”. Ed. P. Dumont & F. Goergeon, Modernleşme Sürecinde Osmanlı Kentleri (1996) 79-99. İstanbul.
• Sevim M. (1997). Gravürlerle Türkiye, Anadolu I. Ankara 1997.
• Tansel F. A. (1964). “Ahmed Vefik Paşa”. Belleten 109 (1964) 117-139.
• Tekinalp M. (2010). “Remodelling The Monastery of Hagios Ioannes ın Prusa ad Olympum (Modern Bursa, Turkey)”. Trudy Gosudarstvennogo Ermitaja-the State Hermitage Papers 53 (2010) 162-177.
• Texier C. (2002). Küçük Asya, Coğrafyası, Tarihi ve Arkeolojisi I. Ankara 2002.
• Tosun Ç. B. (2008). Eugéne Emmanuel Viollet-le Duc (1814-1879) ve Etkileri. Yayımlanmamış Doktora Tezi. Hacettepe Üniversitesi, Ankara 2008.
• Yalman B. (1991). Bursa Yeşil Cami Pencere Parmaklıklarındaki Gümüş Kakma Motifler. Yayımlanmamış Doktora Tezi. İstanbul Üniversitesi, İstanbul 1991.
• Yavaş D. (2009). “Bursa Yeşil Camide Yapılan Onarımlar”. Türk Dünyası Araştırmaları Dergisi. Prof. Dr. Oktay Aslanapa Özel Sayısı (2009) 589-598.
• Yıldırım F. (2014). 14. Yüzyıldan Cumhuriyet Dönemi’ne Kadar Yabancı Seyyahların Gözünden Bursa İlindeki Mimari Eserler. Bursa 2014.