Aytmatov’un Eserlerinde Sovyet Eğitim Sisteminin Üç Hâli: Aydınlanma, İşlevsizleşme ve Mankurtlaştırma

Year 2024, , 646 - 664, 22.04.2024

Cevat Özyurt

https://doi.org/10.33206/mjss.1392118

Abstract

Cengiz Aytmatov, eserlerinde yaşadığı toplumu ve dünyayı bütüncül olarak yansıtan, önemli toplumsal sorunlar ve imkânlar üzerinde farkındalık oluşturan edebiyatçılardandır. Sovyet döneminde aile, din, ekonomik ilişkiler, kültürel kimlik, insan-doğa ilişkisi gibi toplumsal alanlarda gördüğü imkânları ve sorunları insan unsuruyla ilişkilendirerek, dikkatleri mevcut kurumsal eğitim sisteminin durumu ve hedeflerine çeker. Bu makalede Aytmatov’un eserlerinde Sovyet Dönemi eğitim sisteminin yansımaları bütüncül olarak analiz edilecektir. O, İlk Öğretmenim hikâyesinde görüldüğü gibi, bir dönem Sovyet ideolojisi ve eğitim sistemini aydınlanmacı bağlama yerleştirip desteklemiştir. Beyaz Gemi romanında ise Sovyet eğitim sistemini bir boş gösteren olarak sunar; okul, romanın önemli konularından biri olmasına rağmen, okuyucu burada nasıl bir eğitim verildiğini bilemez. Gün Olur Asra Bedel ve Cengiz Han’a Küsen Bulut romanlarında, mankurtlaşma kavramı geliştirilerek, eğitim sisteminin ahlâkî ve kültürel değerler alanında yaptığı yıkıma odaklanılmıştır. Bu tespitler çerçevesinde Aytmatov’un Sovyet eğitim sistemine bakışını pozitif, nötr ve negatif yönelimlerle veya aydınlanma, işlevsizleşme, mankurtlaşma kavramlarıyla açıklanan üç döneme ayırmak mümkündür.

Keywords

Cengiz Aytmatov, Edebiyat Sosyolojisi, Eğitim Sosyolojisi, Sovyet Döneminde Eğitim, Mankurtlaşma

Ethical Statement

“Aytmatov’un Eserlerinde Sovyet Eğitim Sisteminin Üç Hâli: Aydınlanma, İşlevsizleşme ve Mankurtlaştırma” başlıklı çalışmanın yazım sürecinde bilimsel kurallara, etik ve alıntı kurallarına uyulmuş; toplanan veriler üzerinde herhangi bir tahrifat yapılmamış ve bu çalışma herhangi başka bir akademik yayın ortamına değerlendirme için gönderilmemiştir. Bu araştırmada doküman incelemesi yapıldığından etik kurul kararı zorunluluğu bulunmamaktadır.

Three States of the Soviet Education System in Aitmatov’s Works: Enlightenment, Dysfunctionalization and Mankurtization

Abstract

Chingiz Aitmatov is one of the literary figures who reflects the society and the world in which he lived holistically in his works. He increases awareness on important social issues and opportunities. By associating the opportunities and issues he encounters in social areas such as family, religion, economic relations, cultural identity, human-nature relations with the human element in the Soviet-era, he draws attention to the status and goals of the current institutional education system. In this article, the reflections of the Soviet-era education system in Aitmatov’s works will be analyzed comprehensively. As seen in the story The First Teacher, for a period of time, he supported the Soviet ideology and education system by portraying it in an enlightenment context. In the novel The White Ship, he presents the Soviet education system as a blank signifier; although the school is one of the principal subjects of the novel, the reader does not know what kind of education is provided there. In the novels The Day Last More Than a Hundred Years and The Cloud that offended Genghis Khan, the concept of “mankurt” is developed. He also focuses on the destruction of the education system in terms of moral and cultural values. Within the scope of these themes, it is possible to categorize Aitmatov’s view of the Soviet education system in three periods that can be characterized as positive, neutral and negative perspectives. Alternatively, his work is shaped by the concepts of enlightenment, dysfunction and Mankurtization.

Keywords

Cengiz Aitmatov, Sociology of Literature, Education in the Soviet Era, Sociology of Education, Mankurtization

References

• Aitmatov, C. and Jaggi, M. (1990). Voice from the republics: an interview author(s): Chingiz Aitmatov source, Third World Quarterly, 12(1), 194-200.
• Althusser, L. (2003). İdeoloji ve devletin ideolojik aygıtları (Çev. A. Tümertekin). İstanbul: İthaki Yayınları.
• Altımışova, Z. (2013). 1930’lu yıllarda Kırgızistan’dan Çin’e göç hareketleri, Turkish Studies, 8(11), 17-29.
• Aytmatov, C. (2019a). Beyaz gemi (Çev. R. Özdek). İstanbul: Ötüken Yayınları.
• Aytmatov, C. (2019b). Elveda Gülsarı (Çev. R. Özdek). İstanbul: Ötüken Yayınları.
• Aytmatov, C. (2019c). Gün olur asra bedel (Çev. R. Özdek). İstanbul: Ötüken Yayınları.
• Aytmatov, C. (2019d). Cengiz Han’a küsen bulut (Çev. R. Özdek). İstanbul: Ötüken Yayınları.
• Aytmatov, C. (2019e). Cengiz Aytmatov: insan, toplum, devir ve edebiyat-I (Ed. L. Ükübayeva ve H. Aşlar). Bişkek: Kırgızistan-Türkiye Manas Üniversitesi Yayınları.
• Aytmatov, C. (2021). İlk Öğretmenim (Çev. M. Özgül). İstanbul: Ketebe Yayınları.
• Aytmatov, C. ve Şahanov, M (1998). Kuz başındaki avcının çığlığı (Çev. B. Muhyaeva). Ankara: Tolkun Yayınları.
• Bourdieu, P. (2015). Devlet üzerine (Çev. A. Sümer), İstanbul: İletişim Yayınları.
• Buyar, Cengiz (2017). Kırgız tarihi: Başlangıcından 1991 yılına kadar. İçinde C. Buyar(Edt.), Kırgızistan: tarih- toplum-ekonomi-siyaset (47-87). Bişkek: BYR Yayınları.
• Çonoğlu, Salim (2020). Ebedî olanın sözcüsü olan yazar: Cengiz Aytmatov. İçinde Y. Yavuz (Haz.), Aytmatov araştırmaları (59-69). Ankara: Bengü Yayınları.
• Eliade, M. (2001). Mitlerin özellikleri (Çev. S. Rifat). İstanbul: Om Yayınları.
• Fromm, E. (1992). Rüyalar masallar mitoslar (Çev. A. Arıtan ve K. H. Ökten). İstanbul: Arıtan Yayınları.
• Gellner, E. (1992). Uluslar ve Ulusçuluk (Çev. B. E. Behar ve G. G. Özdoğan). İstanbul: İnsan Yayınları.
• İbraimov, O. (2018). Devrinin büyük yazarı Cengiz Aytmatov (Çev. M. Gümüş). Ankara: Bengü Yayınları.
• Illich, I. D. (2013). Okulsuz toplum (Çev. M. Özay). İstanbul: Şule Yayınları.
• İzzetbegoviç, A. (2014). Özgürlüğe kaçışım: zindandan notlar (Çev. H. T. Başoğlu). İstanbul: Klasik Yayınları.
• Koch, M. (2022). State-civil society relations in Gramsci, Poulantzas and Bourdieu: Strategic implications for the degrowth movement. Ecological Economics, 192, 1-9. https://doi.org/10.1016/j.ecolecon.2021.107275
• Korkmaz, R. (2016). Aytmatov anlatılarında ötekileştirme sorunu ve dönüş izlekleri. İstanbul: Kesit Yayıncılık.
• Lilley, J. B. (2018). Have the mountains fallen?: two journeys of loss and redemption in the Cold War. Indiana: Indiana University Press.
• Mumford, L. (2017). İnsanın durumu, (Çev. Y. Kaplan). İstanbul: Açılım Kitap.
• Özyurt, C. (2017). Eğitim sosyolojisi yazıları. Ankara: Pegem Akademi Yayınları.
• Özyurt, C. (2021). Beyaz Gemi romanında değerler eğitimi aracı olarak masal ve dede. Uluslararası Aile ve Değerler Sempozyumu. Bişkek, 7-9 Ekim.
• Özyurt, C. (2022). Aytmatov’un Dağlar Yıkıldığı Zaman romanında toplumsal çözülme sorunu: küreselleşmenin Kırgızistan’da sosyal kültürel ve ekonomik etkileri. XX. Uluslararası Türk Dünyası Sosyal Bilimler Kongresi. Bişkek, 18-20 Ekim.
• Ploskonka, K. (2015). Mankurtism monuments and marketing: identity and power in post-Soviet contemporary art of Central Asia. The SOAS Journal of Postgraduate Research, 9(16), 47-64.
• Roszak, T. (2019). Çorak ülkenin bittiği yer (Çev. N. Öztürk). İstanbul: İnsan Yayınları.