A BRIEF ANALYSE ABOUT KYRGYZ COURTS OF BIYS (XVIII-XX cc.)

Year 2017, Volume: 6 Issue: 4, 89 - 101, 01.10.2017

Aııtmamat Kariev

Abstract

Obviously, the obligation to putting certain laws in everyday life in order to life to continue in a legal order can not be discussed. The place of Biy Courts is important in the process of formation Kyrgyz people's understanding of law during the XVIII-XX century Hokand Khanate Dynasty. So, Biy Courts was not limited to serving just as a judicial institution but at the same time has been primary official authority that responsible for both judicial and administrative affairs of the Kyrgyz people. In this article we will give a short knowledge about Biy Courts. Especially we will focus on topics such as the structure of Biy Courts and it’s mode of mechanism, designation of Biys-Manaps and their dismissal, their salary, the evidence accepted in Biy Courts and the brief introduction of court decisions

Keywords

Kyrgyz, Biy Courts, Biy, Manap, Khanate of Hokand

Kırgız Biy Mahkemeleri Hakkında Kısa Bir Analiz (XVIII-XX yy.)

Abstract

Yaratıldığı günden bu yana şu ya da bu sebepten ötürü topluluk halinde yaşama mecburiyeti ile karşı karşıya kalan insanlığın, hayatını belli bir hukukî düzen içerisinde devam ettirmek için gündelik hayatta belli kanunların vaz edilişi mecburiyeti elbette ki tartışılamaz. XVIII-XX. yy (Hokand Hanlığı devrinde) Kırgız halkının hukuk anlayışının teşekkül etmesi konusunda Biy Mahkemelerinin yeri önemlidir. Öyle ki, Biy Mahkemeleri sadece bir yargı müessesesi olarak hizmet vermekle sınırlı kalmamış, aynı zamanda Kırgız halkının hem adlî hem idarî işlerinden sorumlu esas resmî mercii olmuştur. Bu makalemizde Biy Mahkemeleri hakkında kısaca bilgi verilecektir. Özellikle müessesenin yapısı, işleyiş tarzı, biy-manapların tayini, azli, maaşı, mahkemede kabul edilen deliller, mahkemece verilen kararların kısaca tanıtımı gibi konular üzerinde durulacaktır

Keywords

Kırgız, Biy Mahkemeleri, Biy, Manap, Hokand Hanlığı

References

• А. Duran, “İslam Hukuku’nda Olağanüstü Yetkili Bir Mahkeme Olarak Velayetü’l-Mezâlim (Mezâlim Mahkemeleri)”, İslam Hukuku Araştırmaları Dergisi, sy. 25, 2015/Nisan, ss. 251-173. А. Жумагулов, “Манапы Кто Они?” Газета Советская Киргизия, 1990, 16-Ноябрь, ст. 3.
• Aiitmamat Kariev, Orta Asya’da İslâm Yargı Teşkilâtı ve İşleyişi (1709-1865 Hokand Hanlığı ve 1865-1928 Rus İşgali Süreci Örneği), (Doktora Tezi), Marmara Üniversitesi, İstanbul, 2016.
• Alâuddin Ebibekr b. Masud el-Kâsânî, Kitâbu bedâiü’s-sanâi fi tertîbi’ş-şerâi, 2. Baskı, Beyrut: Dâru’l- Kutubi’l-Arabî, 1402/1982, c. 7. Б. Ögel, “Devlet Meclisi ve Kurultay”, http://www.bilinmeyenturktarihi.com/devlet-meclisi-ve-kurultay.html// Haziran 29. 2015. Par. 14. Bilinmeyeyn Türk Tarihi, 2015,
• D. Saparaliev, “Kırgızların Devlet Düzeni (18. Yüzyılın İkinci Yarısı 19. Yüzyılın Ortası)”, Çev; B. İ. Sagınbekov, Uluslararası Stratejik Araştırmalar Kurumu, c. 2, sy. 3, 2007, ss. 149-159.
• Fahrettin Atar, İslam Adliye Teşkilatı (Ortaya Çıkışı ve İşleyişi), Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 1979.
• _______, İslâm Yargılama Hukukunun Esasları, 1. Baskı, İstanbul: M. Ü. İlahiyat Fakültesi Vakfı Yayınları, 2013.
• Mehmet Akif Aydın, Türk Hukuk Tarihi, 7. ve 10. Baskı, İstanbul: Beta, 2009-2010.
• Metin Yılmaz, “Şurta”, DİA, c. 39, ss. 242-244. (2010).
• Sadri Maksudi Arsal, Türk Tarihi ve Hukuk, Ankara: Türk Tarih Kurumu, 2014.
• Şükrü Özen, “Kadılcemaâ-Kadılkudât”, DİA, c. 24, ss. 77-82, (2001).
• Tamara Ölçekçi, Manaplar ve Kırgız Tarihindeki Rolleri, Bilig, 2013-Güz, sy. 67, s. 111-128. О. Сыдыков, Тарыхы Кыргызы Шадманиййа, Уфа: Электро-Типография “Восточная Печать”, 1914.
• Zeki Velidi Togan, Bugünkü Türkili Türkistan ve Yakın Tarihi, 2. Baskı, İstanbul: Ebderun Kitabevi, 1981.
• КГСЭ, (Киргизская Советская Энциклопедия) 1979, 4-том, ст. 154-155; “Бий” KГСЭ, 1976, 1-том, ст. 449; “Жыйын”, КГСЭ, 1977, 2-том, ст. 538; “Манап”, КГСЭ, 1979, 4-том, ст. 154-155. КЗСЭ, (Казахская Советская Энциклопедия) “Манап”, 1975, 7-том, ст. 440; “Би”, КЗСЭ, 1973, 2-том, ст. 222-223.
• Л. В. Дюков-К. А. Чиренчин-Г. С. Сапаргалиев-А. Н. Таукелев, История Права и Государства Казахской ССР, Алмата: и.н., 1982, 1-том.
• Н. И. Гродекову, Киргизи и Каракиргизи Сырдаринский Области: Юридический Быть, Москва: и.н., 2011.
• Н. С. Турсунбаева, “Институт Присяги по Нормам Обычного Права Кыргызов в Составе Российской Империи”, Вестник КРСУ, вп. 15, 2015, ст. 154-156.
• Н. Эшмурадова, “Взаимодействие Адата и Шариата в Правовой Системе Кыргызского Народа в Составе Российской Империи”, Вестник КРСУ, 15-том, вп. 1, 2015, ст. 80-83.
• О. Р. Назаров, Записки о Некоторых Народах и Землях Средней Части Азии, Санкт-Петербург: и.н., 1821, Переизданная Москва: и.н., 1968.
• Ө. С. Осмонов, Кыргыстан Тарыхы (Байыркы Доордон Азыркы Мезгилге Чейин), 5-Чыгарылыш, Бишкек, Экспресс-Справочник, 2010.
• П. Е. Маковетская, Материалы Для Изучения Исторических Обычаев Киргизов, Омск: Типог. Окружн. Штаб, 1886.
• С. К. Кожоналиев, Судь и Уголовное Обычное Право Киргизов до Октаябьской Револьюции, Фрунзе: Издательство Академии Наук Киргизской ССР, 1963.
• С. М. Слесарев, “Юридичейкий Быть Кыргызов по Н. И. Гродекову”, Вестник КРСУ, 14-том, вп. 9, 2014, ст. 75-79.
• УЗСЭ, (Узбекская Советская Энциклопедия) “Mаноплар”, 1975, 6-том, ст. 577; “Бек”,1972, 2-том, ст. 129; “Бий”, 1972, 2-том, ст. 213; “Бийлар Суди”, 1972, 2-том, ст. 213.
• Ф. К. Гирс, Отчет Ревизиюшего по Высочайщему Повелению Туркестанский Край Тайного Советник Гирса, Санкт-Петербург: и.н., 1884.
• Х. Добросмыслов, Суд у Киргиз-Тургайской Области в XVIII-XIX веках, Казан: Типо-Литография Импараторскаго Университета, 1904.
• Х. Карасаев, 1916-Жылдагы Көтөрүлүш Жөнүндө: Үркүн, Бишкек: Ала-Тоо, 1993.
• Ч. Д. Босумбаева, “Особенности Гражданского Судопроизводства в Обычном Праве Кыргызов в Первой Половине XIX в”, Вестник КРСУ, 10-том, вп. 6, 2010, ст. 6-10.
• Ч. Ч. Валиханов, Избранная Произведения, Алмата: и.н., 1958, ст. 473.
• Эшонова Нодирахан, Урта Осиёда Козилик Судлари Фаолтятининг Хукукий Асослари (XIX- Асрнинг Ярими ва XX-Асрнинг 20-Йиллари), Тошкент: Фан ва Полиграф Басмохонаси, 2010.