Obsidian Centers and Workshops Identified in Erzurum Pasinler District in the Light of Surface Surveys

Year 2021, Volume: 10 Issue: 3, 1964 - 1988, 30.07.2021

Alpaslan Ceylan , Seval Salın Akçelik

https://doi.org/10.33206/mjss.969191

Cited By: 2

Abstract

The Northeastern Anatolian Region is home to important obsidian deposits due to its geological structure. The volcanic fields, mainly located on the Erzurum-Kars Plateau, constitute the main obsidian sources of the region. Hilly areas to the north of Söğütlü on the west of Erzurum, southwest of Palandöken Mountain, Pasinler and its surroundings are important territories where obsidian deposits have been identified. Pasinler district gained its geological character as a result of tectonic movements that took place in the late Pliocene and Pleistocene. External igneous rocks such as andesite, basalt and obsidian are widely distributed in the district and its immediate surroundings. Pasinler was one of our study areas during the surface surveys we initiated in the region in 1998. A large number of pottery and obsidian have been identified during our studies in Pasinler. Despite the advanced obsidian analysis methods, only a few of the centers in our study area were analyzed. In addition to important obsidian centers in the district and its surroundings, such as Kotandüzü, Pelitli and Tımar, it is thought as a result of researches implemented in Cin Castle, Çalıyazı Castle, Kavuşturan Castle and Sos Höyük that these centers may also be important obsidian workshops. Furthermore, it has been proved by realized analysis that the obsidian deposits and workshops in Pasinler partially met the needs of the nearby centers, and that they were also exchanged and traded with centers kilometers away.

Keywords

Erzurum, Obsidian, Pasinler, Workshop.

Yüzey Araştırmalar Işığında Erzurum Pasinler İlçesinde Tespit Edilen Obsidyen Merkezleri ve Atölyeleri

Abstract

Kuzeydoğu Anadolu Bölgesi, jeolojik yapısı nedeniyle önemli obsidyen yataklarına ev sahipliği yapmaktadır. Ana hatlarıyla Erzurum-Kars Platosu’nda bulunan volkanik sahalar, bölgenin temel obsidyen kaynaklarını oluşturmaktadır. Erzurum’un batısında yer alan Söğütlü’nün kuzeyindeki tepelik alanlar, Palandöken Dağı’nın güneybatısı, Pasinler ve çevresi obsidyen yataklarının tespit edildiği önemli arazilerdir. Pasinler ilçesi jeolojik karakterini, Pliosen sonu ve Pleistosen içinde meydana gelen tektonik hareketler sonucunda kazanmıştır. İlçe ve yakın çevresinde andezit, bazalt ve obsidyen gibi dış püskürük kayaçlar geniş bir yayılım göstermektedir. Bölgede 1998 yılında başladığımız yüzey araştırmalarında çalışma sahalarımızdan biri de Pasinler olmuştur. Pasinlerde yaptığımız çalışmalarda çok sayıda keramik ve obsidyen tespit edilmiştir. Gelişmiş obsidyen analiz yöntemlerine rağmen çalışma alanımızda bulunan merkezlerin sadece birkaçından alınan örneklerin analizleri yapılmıştır. İlçe ve yakın çevresinde Kotandüzü, Pelitli ve Tımar gibi önemli obsidyen merkezlerinin yanı sıra Cin Kalesi, Çalıyazı Kalesi, Kavuşturan Kalesi ve Sos Höyük’te yapılan araştırmalarda bu merkezlerin de önemli birer obsidyen atölyesi olabileceği düşünülmektedir. Ayrıca Pasinler’deki obsidyen yatakları ve atölyeleri yakın merkezlerin kısmen ihtiyacını karşılamasının yanı sıra kilometrelerce uzaklıktaki merkezlerle takas ve ticareti yapıldığı analizler neticesinde ortaya konulmuştur.

Keywords

Erzurum, Pasinler, Obsidyen, Atölye.

References

• Akın, G. (2019) İnsanın Prehistorik dönemde kullandığı hammaddeler. Ankara: Alter Yayınları.
• Akköprü, E., Mauralis, vd. (2017). Doğu Anadolu’daki obsidiyen kaynak alanlarının belirlenmesinde jeomorfolojik ve volkanolojik göstergelerin önemi”. Türkiye Jeoloji Bülteni 60/1, 49-61.
• Algül, G. Ç., (2008). Çanak çömleksizden çanak çömlekli Neolitik Döneme geçiş sürecinde obsidyen teknolojisi, İstanbul: İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. Yayınlanmamış Doktora Tezi.
• Altınbilek-Algül, Ç. ve Balcı, S. (2010). Obsidyen ticaretinin merkezi olarak Kültepe. Türk Eskiçağ Bilimleri Enstitüsü Haberler Dergisi 30, 11-13.
• Atalay, İ. (1978). Erzurum Ovası ve çevresinin jeolojisi ve jeomorfolojisi. Ankara: Sevinç Matbaası.
• Balcı, S. ve Altınbilek- Algül, Ç. (2017). Polished obsidian objects: examples of prestige ıtems from Kültepe. Türk Eskiçağ Bilimleri Enstitüsü Haberler Dergisi 16,15-29.
• Balkan-Atlı, N. (2005). Paleolitikten günümüze obsidyen. Türk Eskiçağ Bilimleri Enstitüsü Haberler Dergisi 19, 1-3.
• Balkan-Atlı, N. (2008). Obsidyenin geçmişten günümüze yolculuğu yarı bilimsel yarı içerik (ezoterik) bir yazı. Prof. Dr. Haluk Abbasoğlu’na 65. yaş armağanı I, 127-131.
• Balkan-Atlı, N. (2013). Kaletepe obsidyen atölyesi kazısı ve Göllüdağ obsidyen projesi. Arkeolojik Buluntular Işığında Niğde Tarihi Sempozyum Bildirileri, 8-15.
• Balkaya İ.S. (1995) En eski Çağlardan Urartu’nun yıkılışına kadar Hasankale ve çevresi, Erzurum: Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Belli, O. (2000). Doğu Anadolu’da saptanan obsidyen yatakları ve atölyeleri, Türkiye Arkeolojisi ve İstanbul Üniversitesi (1932-1999), (Edt. O. Belli),Ankara: Başak Matbaacılık, 301-307.
• Belli, O. (2001). 1999 Yılında Doğu Anadolu Bölgesinde Urartu baraj, gölet ve sulama kanallarının araştırılması, XVIII. Araştırma Sonuçları Toplantısı- II. Ankara, 205-218.
• Bigazzi, G., Yeğingil, Z. vd. (1997). Doğu Anadolu’daki obsidyen içeren volkaniklerin fizyon track yöntemiyle yaş tayini. Türkiye Jeoloji Bülteni 40/2. 57-72.
• Brennan, P. V. (1995). Obsidian in the Bayburt-Erzurum area, eastern Anatolia. AbrNahrain, Supplement 5, 27-36.
• Brennan, P. V. (2000). Obsidian from Volcanic Sequences and Recent Alluvial Deposits Erzurum District, North-Eastern Anatolia: Chemical Chracterization and Archaeological Implications. Ancient Near Eastern Studies 37, 128- 152.
• Bozkuş, C. (1993). Pasinler-Horasan (Erzurum) Havzası doğusunun stratigrafisi. MTA 115, 30-32.
• Campbell, S., Carter, E., Healy, E., Anderson, S., Kenned, A. ve Whitcher, S. (1999). Emerging Complexity on the Kahramanmaraş Plain, Turkey: Domuztepe Project, 1995-1997, American Journal of Archaeology 103/3, s. 395-418.
• Carter, T. (2006). Cam Şehri: Çatalhöyük’te Obsidyen’in Rolü. Topraktan Sonsuzluğa Çatalhöyük. (Edt. M. Haydaroğlu). İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 39-45.
• Ceylan, A. (2001). 1999 Yılı Erzincan ve Erzurum yüzey araştırmaları. XVIII. Araştırma Sonuçları Toplantısı- II, 71-82.
• Ceylan, A. (2004). 2002 Yılı Erzincan, Erzurum ve Kars illeri yüzey araştırmaları. XXIV. Araştırma Sonuçları Toplantısı-II, 263-272.
• Ceylan, A. (2005). The Erzincan, Erzurum and Kars region in the iron age. Anatolian Iron Ages V, 21-29.
• Ceylan, A. (2008). Doğu Anadolu araştırmaları I Erzurum-Erzincan-Kars-Iğdır (1998-2008). Erzurum: Güneş Vakfı Yayınları.
• Ceylan, A. (2015). Doğu Anadolu Araştırmaları II Erzurum-Erzincan-Kars-Iğdır (2008- 2014). Erzurum: Atatürk Üniversitesi Yayınları.
• Ceylan, A.ve Günaşdı, Y. (2017). Erzurum ve çevresindeki Urartu yazıtlarının tarihi açıdan değerlendirilmesi. Akademik Tarih ve Düşünce Dergisi IV. / XIII, 313-350.
• Ceylan, A. ve Günaşdı, Y. (2018). Erzurum’un Eskiçağ kaleleri. Erzurum: Atatürk Üniversitesi Yayınları.
• Ceylan, N. (2016). Pasin Ovasının kuzeye açılan iki tarihi yolu. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi 9/43, 656-671.
• Chataigner, C., Işıklı, M., Gratuze, B. ve Çil, V. (2013). Obsidian sources in the regions of Erzurum and Kars (north-east Turkey): new data. Archaeometry.1- 24.
• Chataigner, C., Poidevin, J.L. and Arnaud, N. O. (1998). Turkish occurrences of obsidian and use by prehistoric peoples in the near east from 14.000 to 6000 BP. Journal of Volcanology and Geothermal Research 85, 517-537.
• Çelik, B. (2005). Doğu Anadolu obsidyenlerinin fizyon izleri yöntemiyle tarihlendirilmesi ve yaş düzeltme çalışmaları. Adana: Çukurova Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi.
• Doğan, İ. B. (2006). Tarihöncesi dönemde ticaretin göstergeleri ve değiş tokuş modelleri. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayınlanmış Yüksek Lisans Tezi.
• Doğan, İ. B. (2008). Tarihöncesinde ticaret ve değiş tokuş. İstanbul: Arkeoloji ve Sanat Yayınları.
• Doğanay, H., ve Altaş, N. T. (2013). Doğal kaynaklar. Erzurum: Pegem Yayınevi
• Düring, B.S. ve Gratuze, B. (2013). Obsidian exchange networks in prehistoric Anatolia: new data from the Black Sea region. Paléorient 39/2, 173-182.
• Ercan, T., Yeğingil, Z., Bigazzi, G., Öddöne, M., ve Özdoğan, M. (1990). Kuzeybatı Anadolu obsidyen buluntularının kaynak belirleme çalışmaları. Jeoloji Mühendisliği 36, 19-32.
• Erinç, S. (1953). Doğu Anadolu coğrafyası, İstanbul: İstanbul Üniversitesi Yayınları.
• Erkmen, M. ve Ceylan, A. (2003). 2001 Pasinler kalesi kazısı. XIII. Müze Çalışmaları ve Kurtarma Kazıları Sempozyumu.17-28.
• Esin, U. (1994). Akeramik Neolitik evrede Aşıklı Höyük. 11.Türk Tarih Kongresi. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
• Healey, E. (2007). Obsidian as an indicator of inter-regional contacts and eexchange: three case-studies from the Halaf period. Anatolian Studies, 57, 171-189. Kayserili, A. (2014). Erzurum şehrinin kültürel coğrafyası (maddi kültür öğelerine göre). Erzurum: Atatürk Üniversitesi Yayınları.
• Keskin, M. (1996-1997). Pasinler platosu’ndaki çarpışma-kökenli volkanik istifin volkano-stratigrafisi jeokimyası ve magma odası işlemlerinin petrolojik modellemesi: Erzurum-Kars platosu, Kd Anadolu. İstanbul Yer Bilimleri Dergisi 10/ 1-2, 59-77.
• Keskin, M. (1998). Erzurum-Kars platosunun çarpışma kökenli volkanizmasının volkanostratigrafisi ve yeni k/ar yaş bulguları ışığında evrimi, Kuzeydoğu Anadolu. MTA 120, 135-157.
• Keskin, M., Pearce, J.A. & Mitchell, J. G. (1998). Volcano-stratigrapyhy and geochemistry of collision-related volkanism on the Erzurum-Kars plateau, northeastern Turkey. Journal of Volcanology and Geothermal Resarch 85, 355-404.
• Kobayashi, K. (2007). An Obsidian refitting from Sos höyük, eastern turkey. ANES 44. s.141-154.
• Kobayashi, K. ve Sagona, A. (2008). A Survey of Obsidian Sources in the Provinces of Erzurum, Erzincan, Rize and Bitlis 2006. XXV. Araştırma Sonuçları Toplantısı, 185-197.
• Kolankaya- Bostancı, N. (2008). Ege Bölgesinde Obsidyen Ticareti. III. ve IV. Arkeolojik Araştırmalar Sempozyumu,(I. Yalçınkaya). Ankara: Ankara Üniversitesi Dil Tarih, Coğrafya Fakültesi Yayınları, 147-164.
• Koşay, H. Z. (1948). Karaz sondajı. Türk Tarih Kongresi III. 165– 169.
• Koşay, H. Z. (1964). Pulur ve Güzelova (Erzurum) Araştırmaları. Atatürk Konferansları Bildirileri I, 91-94.
• Koşay, H. Z. (1984). Erzurum ve çevresinin dip tarihi. Ankara: Türk Kültürünü Araştırma Vakfı Yayınları.
• Koşay, H. Z. ve Turfan, K. (1959). Erzurum Karaz kazısı raporu. Belleten 23\91, 349- 413.
• Koşay H. Z. ve Vary H. (1964). Pulur kazısı, 1960 mevsimi çalışmaları raporu, Ankara: Atatürk Üniversitesi Yayınları.
• Koşay, H. Z. ve Vary, H. (1967). Güzelova kazısı. Ankara.
• Kozbe G., A.Ceylan vd. (2008). Cin kalesi Türkiye Arkeolojik Yerleşmeleri-6a-b (TAY) Demir Çağları. İstanbul.65
• Kozbe G., A.Ceylan vd. (2008). Kavuşturan Türkiye Arkeolojik Yerleşmeleri-6a-b (TAY) Demir Çağları. İstanbul.138.
• Kozbe G., A.Ceylan vd. (2008). Tımar. Türkiye Arkeolojik Yerleşmeleri-6a-b (TAY) Demir Çağları. İstanbul.143.
• Kökten, İ. K. (1944). Orta, Doğu ve Kuzey Anadolu’da yapılan tarih öncesi araştırmalar. Belleten VIII/32, 659-680.
• Kökten, İ. K. (1945 Yılında Türk Tarih Kurumu adına yapılan tarih öncesi araştırmalar. Belleten 11/43, 431-472.
• Kökten, İ. K.(1953). 1952 Yılında Yaptığım Tarih Öncesi Araştırmalar. Dil Tarih ve Coğrafya Fakültesi Dergisi XI/2-3-4.
• Orange, M., Carter, T. ve Le Bourdonnec, (2013). Sourcing Obsidian from Tell Aswad and Qdeir 1 (Syria) by SEM-EDS and EDXRF: Methodological İmplication. Comptes Rendus Palevol 12, 173-180.
• Özdoğan, M. (1994). Obsidian in Anatolia: an archaeological perspective on the status of research. Archaeometry. 423-431.
• Özgül, O. (2011a). Eskiçağda yukarı Aras vadisi. Erzurum: Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayınlanmamış Doktora Tezi.
• Özgül, O. (2011b). Pasin ovasının tarihi coğrafyası. Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi 8, 91-106.
• Pehlivan, M. (1984). En eski çağlardan Urartu’nun yıkadar Erzurum ve çevresi. Erzurum: Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Doktora Tezi.
• Renfrew, C., Dixon, J.E. vd. (1966). Obsidian and early cultural contact in the near east. Proceedings of Prehistoric Society 32, 30-72.
• Sagona, A. ve Zimansky, P. (2018). Arkeolojik veriler ışığında Türkiye’nin en eski kültürleri MÖ 1.000.000-550, İstanbul: Arkeoloji Sanat Yayınları.
• Sagona, A. (1984). The caucasian region in the early bronze age. BAR 214. Oxford.
• Sagona, A. (1995). Excavations at Sos Höyük-1994 first preliminary report. Anatolian Studies 45, 193-218.
• Sagona-C. Sagona-H. vd. (1996a). Excavations at Sos Höyük-1994. XVII. Kazı Sonuçları Toplantısı -I, 129-150.
• Sagona, A., Erkmen, M., vd. (1996b). Excavations at Sos Höyük, 1995: Second Preliminary Report. Anatolian Studies 46,27-52.
• A. Sagona, Erkmen, M. (1997a). Excavations Sos Höyük 1995. XVIII. Kazı Sonuçları Toplantısı- I, 137-143.
• Sagona A.-Erkmen M. vd. (1997b). Excavation at Sos Höyük-1996:third preliminary report. Anatolica 23, 181-226.
• Sagona, A. (1998a). Excavations Sos Höyük 1996. XIX. Kazı Sonuçları Toplantısı-I. 245- 250.
• A.G. Sagona, Sagona, C. vd. (1998b). Excavations at Sos Höyük 1997: Fourth Preliminary Report. Anatolian Studies 24, 31-64.
• A. Sagona, Erkmen M. vd. (1999). Excavations at Sos Höyük, 1997. XX. Kazı Sonuçları Toplantısı-I, 205-206.
• Sagona, A. (2000). Sos Höyük and the Erzurum region in late prehistory a provisional chronology for northeast Anatolia. Chronologiesdes Paysdu Caucase et de L’Euphrateaux IVe - IIIe Millenaires: Actesdu Colloqued ’İstanbul, 16- 19 Decembre 1998, Varia Anatolica XI, İstanbul.329-373.
• Sagona, A. (2010). Erzurum yakınında antik bir yerleşim Sos höyük, Geçmişten Geleceğe Armağan, Erzurum: Arkeolojik Kültürel ve Estetik Yansımalar. 42-49.
• Sözer, N. (1963). Erzurum Ovasında tarih öncesi kır yerleşmesi. Türk Coğrafya Dergisi 22-23, 205-216.
• Sür, Ö. (1961). Pasinler Ovası ve çevresinde jeomorfolojik müşahedeler. Türk Coğrafya Dergisi 21,112-122.
• Şaroğlu, F. ve Güner, Y. (1981). Doğu Anadolu’nun jeomorfolojik gelişimine etki eden öğeler; jeomorfoloji, tektonik, volkanizma ilişkileri. Türkiye Jeoloji Kurumu Bülteni 24,39-50.
• Şenyürek, M. (1944). Tebliğler: Anadolu’da bulunan iki yeni alete Paleolitik alete dair bir not. Dil Tarih ve Coğrafya Fakültesi Dergisi, II/2.
• Tsampri, M. (2018). Obsidian in the prehistoric aegean: trade and uses. Bulletin of the Geological Society of Greece 53/1, 28-49.
• Üngör, İ., Bingöl, A., vd. (2014). 2012 Yılı Erzincan ve Erzurum İlleri Yüzey Araştırmaları. XXXI. Araştırma Sonuçları Toplantısı II, 61- 77.
• Üngör, İ. (2012)Urartu Kale Kazıları (Pasinler Kalesi) Excavations on Pasinler castle 2001. Uluslararası Doğu Anadolu Güney Kafkasya Kültürleri Sempozyumu Bildiriler II. 432-442.
• Yıldırım, M. ve Gökaşan, E. (2013). Mühendisler için jeoloji bilgileri, İstanbul: Yıldız Teknik Üniversitesi.