Oğuzların Astanası Yengikent: Yazılı Metinler, Arkeolojik Bulgular ve Tarihsel Coğrafya Bağlamında Bir İnceleme

Year 2025, Volume: 14 Issue: 3, 1272 - 1296, 10.07.2025

Kadir Şahin

https://doi.org/10.33206/mjss.1711325

Abstract

Orta Çağ döneminde Türkistan’ın en önemli yerleşim merkezlerinden biri olan Yengikent, iç dinamikleri ve çevresindeki siyasi yapılarla kurduğu ilişkiler sayesinde önemli bir tarihsel rol üstlenmiştir. Bu çalışmanın amacı, Yengikent’in Orta Çağ’daki siyasal dönüşümlerini, yönetsel yapısını, coğrafi-stratejik konumunu ve ekonomik etkileşimlerini çok katmanlı bir çözümleme ile incelemektir. İpek Yolu üzerindeki konumu, Yengikent’i hem ticaret hem de siyaset açısından öne çıkarmış; Oğuz Yabgu Devleti döneminde kışlık başkent olarak kullanılması, merkezi otoritenin simgesi hâline gelmesine neden olmuştur. Şehrin ilerleyen süreçte farklı güçlü devletlerin egemenliği altına girmesi ise, Yengikent’in bölgesel siyasi konumunun çok yönlü biçimde ele alınmasına olanak sağlamaktadır. Bu makale, yazılı belgeler ile arkeolojik veriler temelinde Yengikent’in Orta Çağ’daki siyasal yapısını ve bu yapının şekillenmesinde etkili olan dinamikleri değerlendirmektedir. Elde edilen veriler doğrultusunda hem tarihsel metinler hem de maddi kültür kalıntılarının karşılaştırmalı analizi yapılarak, şehrin siyasi merkez kimliğini hangi güç dengeleri içinde kazandığı ve bu süreçte ortaya çıkan ekonomik, siyasi ve kültürel etkileşimlerin kapsamı ortaya konulmaktadır.

Keywords

Yengikent , Oğuzlar , Oğuz Yabgu Devleti , Türkistan , Sır Derya Nehri

Ethical Statement

“Oğuzların Astanası Yengikent: Orta Çağ Türkistan’ında Bir Siyasi Merkezin Yükselişi ve Düşüşü” başlıklı çalışmanın yazım sürecinde bilimsel kurallara, etik ve alıntı kurallarına uyulmuş; toplanan veriler üzerinde herhangi bir tahrifat yapılmamış ve bu çalışma herhangi başka bir akademik yayın ortamına değerlendirme için gönderilmemiştir

Yengikent, the Capital of the Oghuz: An Analysis Based on Written Sources, Archaeological Findings and Historical Geography

Abstract

In the medieval period, Yengikent emerged as one of the most significant urban centers in the region of Turkestan, assuming a notable historical role due to its internal dynamics and the relationships it established with surrounding political entities. The aim of this study is to conduct a multilayered analysis of Yengikent’s political transformations, administrative structure, geo-strategic location, and economic interactions during the Middle Ages. Its position on the Silk Road brought Yengikent to prominence in both commercial and political terms; its use as the winter capital of the Oghuz Yabghu State symbolized centralized authority. Furthermore, its later incorporation into various powerful states allows for a multifaceted assessment of its regional political significance. This article evaluates the political structure of Yengikent in the medieval era, along with the dynamics that shaped it, based on written sources and archaeological evidence. Through a comparative analysis of historical texts and material culture, the study seeks to reveal how Yengikent came to embody the characteristics of a political center, the balance of powers within which it developed, and the scope of economic, political, and cultural interactions that took place during this process.

Keywords

Yengikent , Oghuz Turks , Oghuz Yabghu State , Turkestan , Sir Derya River

Ethical Statement

During the writing process of the study “Jeti- Asar (Seven Asar) Cuşture: Runic Inscription And Anthropomorphic Figures Found at Altın-Asar Fortress” scientific rules, ethical and citation rules were followed. No falsification was made on the collected data and this study was not sent to any other academic publication medium for evaluation.

References

• Agacanov, S. G. (1998). The States Of The Oghuz, The Kimek and The Kipçak, (Edit: M.S. Asimov and C.E. Bosworth), History of Civilizations of Central Asia (The age of achievement: A.D. 750 to the end of the fifteenth century), Volume IV, Unesco Publishing, Unesco, 66-77.
• Agacanov, S. G. (2015). Oğuzlar, (Çev: Ekber N. Necef-Ahmet Annaberdiyev, Selenge Yayınları, İstanbul.
• Agadjanov, S. G. (1977). K etniçeskoy istorii oguzov Sredney Azii i Kazakstana, İzvestiya AN Turkmenskoy SSR, No:4.
• Amirgalina G. T. (2014). Kermaiçeskiy Kompleks (Opisanie Keramiki Po Kategoriyam), Kompleksnıe İssledovaniya Gorodişa Djankent (Rabotı 2011-2014 gg.), Almatı, 188-289.
• Amirgalina, G. T., Makhambetova, L. A. and Bilalov, S. U. (2021). Classification of Kitchen Pots from the Medieval Walled City Dzhankent, Al-Farabi Kazakh National University Bulletin of History 3, no: 102, 120–129.
• Arabskie i Persidskie İstoçniki. (1939). (Pod Redaktsiey: S.L. Volina, A.A. Romaskeviça i A.Yu. Yakubovskogo), İzdatel’stvo Akademii Nauk SSSR, Moskva-Leningrad.
• Artamonov, M. İ. (2008). Hazar Tarihi (Türkler, Yahudiler, Ruslar), (Çev: Ahsen Batur), Selenge Yayınları, İstanbul.
• Arzhantseva, I. A.- Ruzanova, S. A. (2010). Gorodişe Djankent i Problema “Bolotnıh Gorodiş”, Drevnie Tsivilizatsii na Srednem Vostoke: Arheologiya, İstoriya Kultura, Moskva: Gosudarstbennıy Muzey Vostoka, 11- 13.
• Arzhantseva, I. A., Haerke, H. H. ve Tazhekeev, A. (2019). Rabotu Po Proektu "Nomad State Formation and Urbanization: The Early Medieval Town of Dzhankent (Aral Sea Region, Kazakhstan), Drevnosti Vostochnoy Evropı, Tsentral'noy Azii i Yujnoy Sibiri v Kontekste Svyazey i Vzaimodeystviy v Evraziyskom Kul'turnom Prostranstve (Novıe Dannıye i Kontseptsii): Materialı Mejdunarodnoy Konferentsii,, 18–22 Noyabrya 2019 g., Sankt Peterburg. Т. I. Drevniyaya Tsentral'naya Aziya v Kontekste Evraziyskogo Kul'turnogo Prostranstva ((Novıe Dannıe i Kontseptsii), İİMK RAN, Nevskaya Tipografiya, 239-241.
• Arzhantseva, I. A., Härke, H. (2024). Dzhankent (Kazakhstan) – An Early Medieval Trading Node on the Northern Silk Road?, Reimagining the Silk Roads, University of Nottingham, 186-199.
• Banguoğlu, T. (1959), Oğuzlar ve Oğuzeli Üzerine, Türk Dili Araştırmaları Yıllığı (Belleten), TTK, Ankara, 1-26.
• Barthold, V. V. (1897). Drevnie Goroda Turkestana, Zapiski Turkestanskogo Krujka Lubiteley Arheologii, Vıp. 3, Taşkent.
• Barthold, V. V. (1899). K issledovaniyu Sredney Azii, Zapiski Turkestanskogo Krujka Lubiteley Arheologii, Vıp. 5, Taşkent.
• Barthold, V. V. (1963). Oguzı (Turkmenı) do obrazovaniya Sel’çukskoy İmperii, Soçineniya, T.2 (1), İzdatel’stvo Vostoçnoy Literaturı, Moskova, 559-573.
• Barthold, V. V. (2010). Orta Asya (Tarih ve Uygarlık), (Çev: Ahsen Batur), Selenge Yayınları, İstanbul.
• Baypakov, K. (2007). Kazakstannın Ejelgi Kalaları, Aruna Ltd., Almatı.
• Baypakov, K. M., Taymagambetov, J. K. (2006). Arheologiya Kazahstana, KazNU, Almatı.
• Berkli, Y. (2011). Anadolu’daki Koyun, Koç ve At Heykel Biçimli Mezartaşlarında Görülen Damgalar: “Kökenleri, Sanat Tarihindeki Yeri ve Önemleri”, EKEV Akademi Dergisi, 15(46), 235-246.
• Bilalov, S.U – Tajekeyev, A.A.- Darmenov, R.T. (2018). İtogi Arheologiçeskih İssledovaniy na Gorodişçe Djankent, (İssledovaniy na Gorodişçe Djankent), Materialov Mejdunarodnoy Nauçno-Praktiçeskoy Konferentsii “Margulanovskiye Çteniya”, Almatı-Aktobe, 2.
• Biruni. (1937). Biruni’a Picture of the World, (Haz: A.Zeki Velidi Togan), Memoirs of the Archeological Survey of the India, No: 53, Delhi.
• El-Hüseyni, Şadruddîn Ebu’l-Hasan ‘Ali İbn Nâşır İbn ‘Ali (1999), Ahbârü’d-Devleti’s-Selçukiyye, (Çev: Necati Lügal), Türk Tarih Kurumu, Ankara.
• Feng, Ch’eng-Chün. (Ed.). (1982). Ying-yai sheng-lan jiao-zhu [Annotated edition of The Overall Survey of the Ocean’s Shores]. Peking: Haiyang Chubanshe.
• Gavrilov, D. A., Şumilovskih, L. S., Amirov, E. Ş., Kamaldinov, I. R. (2016). Microbiomorfnoe İssledovanie Kulturnogo Sloya Gorodişa Jankent (X-XIII. vv), Yujnıy Kazakhstan, Динамика окружающей среды и глобальные изменения климата, 7, 1(13), 54-62.
• Golden, P. B. (2014). Türk Halkları Tarihine Giriş (Orta Çağ ve Erken Yeniçağ’da Avrasya ve Ortadoğu’da Etnik Yapı ve Devlet Oluşumu), (Çev: Osman Karatay), Ötüken Yayınları, İstanbul.
• Härke, H., & Arzhantseva, I. (2016). Some theories, models and analogies for Dzhankent: A context for early medieval urbanization on the lower Syr-Darya, World of Great Altai, 2(4.2), 886–896.
• Härke, H., Arzhantseva, I. A., Tajekeyev, A. A. (2020). The early medieval town of Dzhankent (Kazakhstan): From initial hypothesis to new model, The European Archaeologist, (66), 27–33.
• Härke, H., Arzhantseva, I. A., Tazhekeev, A. A., Bronnikova, M., Modin, I. N., & Panin, A. V. (2020). Interdisciplinary Fieldwork at Jankent: Exploring Early Medieval Urbanization on the Lower Syrdaya, In Margulan Readings – 2020: Proceedings of the international scientific and practical conference “Great Steppe in the light of archaeological and interdisciplinary research” (Almaty: A.Kh. Margulan Institute of Archaeology, Vol. 1, 219– 229.
• Härke, H., Bilalov S., Amirgalina G., (2019). Preliminary Results of Archaeological Research The Western Gate of The Medieval Settlement Dzhankent in 2018, Journal of History, No: 2 (93), 30-40.
• Haruda, A. F., Miller, A. V., Paijmans, J. L.A., Barlow, A., Tazhekeyev, A., Bilalov, S., Hesse, Y., Preick, M., King, T., Thomas, R., Härke, H. and Arzhantseva, I. (2020). The Earliest Domestic Cat on the Silk Road, Scientific Reports 10 (1): 11241, Londra: Publishing Group UK, pp. 1-12.
• Hudûd al Âlam. (1937). ‘The Regions of The World’ (A Persian Geography 372 A.H.-982 A.D.), (Translated: V. Minorsky), Printed At The University Press, London.
• İbn Fadlan. (2015). İbn Fadlan Seyahatnamesi, (Çev: Ramazan Şeşen), Yeditepe Yayınevi, İstanbul.
• İbn Havkal. (2011). 10. Asırda İslâm Coğrafyası, (Çev: Ramazan Şeşen), Yeditepe Yayınevi, İstanbul.
• İbn Rüsteh. (2017). El-A’lâku’n-Nefise (Dünya Coğrafyası), (Çev: Ali Fuat Eker), Ankara Okulu Yayınları, Ankara.
• İbnü’l Esîr. (1991), El-Kâmil fi’t-Târîh Tercümesi, (Çev: Abdülkerim Özaydın), Cilt IX, İstanbul: Bahar Yayınları.
• İstoriya Kazakhsoy SSR, (1979). (S Drevneyşih Vremen Do Naşih Dney), İzdatel’stvo Nauka Kazakhsoy SSR, T. 2, Alma-Ata.
• Jankowiak, M. (2017). What Does the Slave Trade in the Saqaliba Tell Us about Early Islamic Slavery?, International Journal of Middle East Studies, 49, 169–172.
• Kafesoğlu, İ. (2000). Harezmşahlar Devleti Tarihi (485-618/1092-1221), Türk Tarih Kurumu, Ankara.
• Kallaur, V. A. (1903). Drevnie goroda i seleniya (Razvalinı) v Perovskom uezde v doline r.r. Sır-Dar’i i Yanı-Dar’i, // PTKLA, VIII, Taşkent, No:9.
• Kallaur, V. A. (1904). Razvalinı Drevnih Krepostey po reke Yanı-Dar’ye //PLKLA, IX, Taşkent, 56-59.
• Kâşgarlı Mahmud. (2018). Divanü Lûgat-it Türk, (Çev: Besim Atalay), Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara.
• Kazakhstan Tarihı (Köne Zamannan Buginge Deyin). (2010). [History of Kazakhstan (From Antiquity to The Present Day)]. Bes Tomdık. Tom 1., Atamura, Almatı.
• Khazanov, A. M. (2005). Nomads and Cities in the Eurasian Steppe Region and Adjacent Countries: A Historical Overview, In Shifts and Drifts in Nomad-Sedentary Relations, (edited by Stefan Leder and Bernhard Streck), Wiesbaden: Dr. Ludwig Reichert Verlag, 163–78.
• Kilger, C. (2008). Kaupang from Afar: Aspects of the Interpretation of Dirham Finds in Northern and Eastern Europe between the Late 8th and Early 10th Centuries, In Means of Exchange: Dealing with Silver in the Viking Age, Kaupang Excavation Project Publication Series, vol. 2 – Norske Oldfunn XXIII, (edited by Dagfinn Skre), Aarhus: Aarhus University Press. pp. 199–252.
• Kononov, A. N. (1958). Rodoslovnaya Turkmen (Soçinenie Abu-l-Gazi), İzdatel’stvo Akademii Nauk SSSR, Moskva-Leningrad.
• Kovalev, R. K. (2005). Commerce and Caravan Routes along the Northern Silk Road (Sixth to Ninth Centuries). Part 1: The Western Sector, Archivum Eurasiae Medii Aevi, (14), 55–105
• Kurat, A. N. (2016). Peçenekler, (Çev: Ahsen Batur), Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara.
• Lee, J.-Y., & Kuang, S. (2017). A Comparative Analysis of Chinese Historical Sources and Y-DNA Studies with Regard to the Early and Medieval Turkic Peoples, Inner Asia, (19), 197–239.
• Lerh, P. İ. (1868). Arxeologicheskaya Poezdka v Turkestanskiy Kray Letom 1867 goda, Tipografiya İmperatorskoy Akademii Nauk, Sankt Peterburg.
• Levina, L. M. (1971). Keramika Nizhney i Sredney Syrdarii v 1 tysyacheletii n.e. (The Pottery of the Lower and Middle Syrdarya in the 1st millennium AD), Moskva Nauka.
• Mesudî. (2011). Murûc Ez-Zeheb (Altın Bozkırlar), (Çev: Ahsen Batur), Selenge Yayınları, İstanbul. (2011).
• Meyendorf, E. K. (1975). Puteşestvie İz Orenburga v Buharu, Glavnaya Redakstiya Vostoçnoy Literaturı, Moskva.
• Meyer, L. L. (1865). Kirgizskaya Step Orenburgskogo Vedomstva, Sankt Peterburg.
• Miller, K. (1926). Mappae Arabicae, Arabischewelt-und Landkarten des 9-13 Jahrn. Bd. I, Stuttgart.
• Ölmez, Z. (2019), Oğuzname Kaynağı Olarak Şecere-yi Terâkime, BilgeSu Yayınları, Ankara.
• Pşeniçnova, E. A. (2014). Restavratsiya Oçajnoy Podstavki, Kompleksnıe İssledovaniya Gorodişa Djankent (Rabotı 2011-2014 gg.), Almatı, 290-292.
• Shorayev, B. (2023). Kazakistan’da İpek Yolu Üzerinde Gelişen Mimari Miras, (Doktora Tezi), Dokuz Eylül Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, İzmir.
• Sıdıkova, J. T. (2014). Mesto Djankenta v Srednevekovoy İstorii Priaral’ya: ;Oguzı i İh Goroda Po Pis’mennım İstoçnikam, Kompleksnıe İssledovaniya Gorodişa Djankent (Rabotı 2011-2014 gg.), Almatı, 11-15.
• Stasova, V. V. (1894). Sobraniye Soçinenıy (1847-1886), Tom 2, Sankt Peterburg,
• Sümer, F. (1959). Oğuzlara Ait Destani Mahîyette Eserler, AÜDTCF Tarih Araştırmaları Dergisi, C. XVII, S. 3/4, 359-455.
• Sümer, F. (1972). Oğuzlar (Türkmenler) Tarihleri-Boy Teşkilâtı-Destanlar, Ankara Üniversitesi Basımevi, Ankara.
• Şeşen, R. (2017). İslam Coğrafyacılarına Göre Türkler ve Türk Ülkeleri, Bilge Kültür Sanat Yayınları, İstanbul.
• Şihabettin b. Fazlullah El-Ömerî. (2014). Türkler Hakkında Gördüklerim ve Duyduklarım (Mesâliku’l Ebsâr), Selenge Yayınları, İstanbul.
• Tajekeyev, A. (2011). Ortagasırlık Jankent Kala Jurtı Manındağı Eskertkişterdin Zertteui Men Ornalasuı, Habarşı/Vestnik Tarih Seriyası, El-Farabi Atındağı Kazak Ulttık Universiteti, No: 2 (61), Almatı.
• Togan, A. Z. V. (1982). Oğuz Destanı (Reşideddin Oğuznamesi, tercüme ve tahlili), Enderun Yayınları, İstanbul.
• Togan, A. Z. V. (2019). Umumi Türk Tarihine Giriş (En Eski Devirlerden, Asra Kadar), Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul.
• Tolstov, S. P. (1962). Po Drevnim Deltam Oksa i Yaksarta, İzdatel’stvo Vostoçnoy Literaturı, Moskva.
• Tolstov, S. P. (1947). Goroda Guzov, Sovetskaya Etnografiya, İzdatel’stvo Akademiyi Nauk SSR, Moskva, 55-102.
• Tolstov. S. P. (1948). Po Sledam Drevne Horezmiyskoy Tsivilizatsii, İzdatel’xtvo Akademii Nauk SSSR, Moskva- Leningrad.
• Ya’kubî. (2002). Ülkeler Kitabı, (Çev: Murat Ağarı), Ayışığıkitapları, İstanbul.
• Song, L. (Ed.). (1976). Yuan shi [History of the Yuan dynasty]. Beijing: Zhonghua Shuju.
• Zinyakov, N. M. (2019). İstoriçeskie Predposılki Obrazovanniya i Razvitiya Srednevekovıh Gorodov Semireç’ya i Yuhnogo Kazakstana, Vestnik Kemerovskogo Gosudarstvennogo Universiteta, 21(4), 932–939.