Ömer Faik Numanzade’s Jadidism Studies and its Effect on Education Policy

Year 2025, Volume: 14 Issue: Eğitim Bilimleri Ek Sayısı, 65 - 80, 23.10.2025

İkram Çınar

Abstract

This study examines the role of Ömer Faik Numanzade (Omar Faig Nemanzadeh) in Jadidism, a modernization and enlightenment movement in the 19th century Turkish world, and the reflections of his views on education policies. Numanzade is an intellectual who synthesized Ottoman modernization and Jadidism and fought for scientific education, language simplification and social transformation in the Caucasus. The research, which was conducted using the document analysis method, examined Numanzade's works, education reforms and political activities. Numanzade defended the concept of national education and proposed radical reforms such as abandoning the Arabic alphabet, making Turkish the language of science and culture, and improving women's rights. He saw Jadidism as a national civilization project against Western imitation and aimed to modernize religious interpretations. Unlike Ottoman reformism, it focused on building a society based on nationalism and secularism. Numanzade, who was influential in the establishment of the education system in Azerbaijan, was liquidated during the Soviet period of oppression, but his ideas shaped the intellectual heritage of the Turkic world. The study reveals that his emphasis on language unity, scientific education and women's liberation shed light on current education policies. Numanzade's struggle continues to leave its mark in contemporary solidarity initiatives such as the Organization of Turkic States.

Keywords

Education policy , Jadidism , Numanzade , Turkish modernization , Development

Ethical Statement

During the writing process of the study “Ömer Faik Numanzade’s Jadidism Studies and its Effect on Education Policy” scientific rules, ethical and citation rules were followed. No falsification was made on the collected data and this study was not sent to any other academic publication medium for evaluation. Ethics Committee Permission is not required.

Ömer Faik Numanzade’nin Ceditçilik Çalışmaları ve Bunun Eğitim Politikasına Etkisi

Abstract

Bu çalışmada, 19. yüzyıl Türk Dünyası’nda modernleşme ve aydınlanma hareketi olan Ceditçilik kapsamında Ömer Faik Numanzade’nin rolünün ve görüşlerinin eğitim politikalarına yansıması incelenmektedir. Numanzade, Osmanlı modernleşmesi ile Ceditçiliği sentezleyerek Kafkasya’da bilimsel eğitimin yaygınlaştırılması, dilin sadeleştirilmesi ve toplumsal dönüşüm için mücadele vermiş bir aydındır. Doküman analizi yöntemiyle yürütülen araştırmada, Numanzade’nin eserleri, eğitim reformları ve siyasi faaliyetleri ele alınmıştır. Numanzade, millî bir eğitim anlayışını savunarak Arap alfabesinin terk edilmesi, Türkçenin bilim ve kültür dili haline getirilmesi, kadın haklarının geliştirilmesi gibi radikal reformlar önermiştir. Ceditçiliği, Batı taklitçiliğine karşı ulusal bir uygarlık projesi olarak görmüş ve dinî yorumları çağdaşlaştırmayı hedeflemiştir. Osmanlı ıslahatçılığından farklı olarak, milliyetçilik ve laiklik temelinde bir toplum inşasına odaklanmıştır. Azerbaycan’ın eğitim sisteminin kuruluşunda etkili olan Numanzade, Sovyet baskısı döneminde tasfiye edilse de fikirleri Türk Dünyası’nın entelektüel mirasını biçimlendirmiştir. Bu çalışma, onun dil birliği, bilimsel eğitim ve kadın özgürleşmesi vurgusunun güncel eğitim politikalarına ışık tuttuğunu ortaya koymaktadır. Numanzade’nin mücadelesi, Türk Devletleri Teşkilatı gibi çağdaş dayanışma girişimlerinde de izlerini sürdürmektedir.

Keywords

Eğitim politikası , Ceditçilik , Numanzade , Türk modernleşmesi , Kalkınma

Ethical Statement

“Ömer Faik Numanzade’nin Ceditçilik Çalışmaları ve Bunun Eğitim Politikasına Etkisi” başlıklı çalışmanın yazım sürecinde bilimsel kurallara, etik ve alıntı kurallarına uyulmuş; toplanan veriler üzerinde herhangi bir tahrifat yapılmamış ve bu çalışma herhangi başka bir akademik yayın ortamına değerlendirme için gönderilmemiştir. Bu makale için etik kurul izin belgesi gerekmemektedir.

References

• Ahmedova, S. (2021). Samedağa Ağamalıoğlu: Bir ömrün hikâyesi. (Çev. N. Gülmez, H. Şarkıderecek) Gülnar Yayınları.
• Akpınar, Y. (2023). Ömer Faik Numanzade: Kafkasya Türklüğünden Azerbaycan Türklüğüne. (s. 44-58). Çapar Dergisi, İyun 2023,
• Andican, A. A. (2003). Cedidizm’den bağımsızlığa hariçte Türkistan mücadelesi. Emre Yayınları.
• Aşırlı, A. (2023). Ömǝr Faiq Qafqaz İslam Ordusunun yaradılmasında iştirak edip. (s. 72-74). Çapar Dergisi. İyun 2023,
• Aydoğan, B. (2024). Azerbaycan’ın modernleşmesinde alfabe değişikliklerinin millî kimlik inşasındaki rolü (1850-1939). Karadeniz Araştırmaları. XXI/84: 1273-1299.
• Barmanbay, A. (2020). Celil Memmedguluzade’nin hayatı ve mücadelesi. Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi. 68, (Mayıs 2020), 197-212.
• Berkes, N. (2003). Türkiye’de çağdaşlaşma. Doğu-Batı Yayınları.
• Bozkurt, G. S. (2004). İsmail Bey Gaspıralı ve eğitim reformu. İsmail Bey Gaspıralı İçin. (Ed. H. Kırımlı), (s. 289- 302). Kırım Türkleri Kültür ve Yardımlaşma Derneği Yayınları.
• Çınar, İ. (2014). Türk eğitim politikasında Batı etkisi: Bitmeyen Batılılaşma. Turan Sam: Turan Uluslararası Bilimsel Hakemli Dergi. İlkbahar, 6(22), s. 20-51.
• Çınar, İ. (2023). Ceditçi bir etnopedagog: Ömer Faik Numanzade. Ömǝr Faiq Nemanzdǝ vǝ Ana Dilimiz. (Ed. N. Mǝmmǝdli, İ. Kazımov) (s. 33-40). AMEA Nǝsimi Adına Dilçilik İnstitutu, Zerdabi Neşr,
• Çınar, İ. (2024a). Ömer Faik Numanzade’nin Ahıska Türklerinin haklarını korumak için verdiği mücadelenin bazı yönleri. Uluslararası Ahıska Araştırmaları Dergisi. 4(1). https://doi.org/10.5281/zenodo.11382375
• Çınar, İ. (2024b). Ömer Faik Numanzade ve eğitim anlayışı. Türkiye’de Eğitim Düşünürleri. (Ed. M.A. Kireççi ve H. Bacanlı) (s. 235-266). Ekonomik İşbirliği Teşkilatı Eğitim Enstitüsü Yayınları,
• Çınar, İ. (2024c). Toplumsal cinsiyeti eğitimle yeniden biçimlendirme konusunda Şefika Efendizade’nin düşünce ve eylemleri”. I. Uluslararası Ahıskalı Türk Kadınları Sempozyumu, Bildiri Kitabı. (Ed. M.A. Çınar, M. Uluocak) . (s. 311-331). Emin Yayınları
• Çitil, R. (2023). Ahıskalı Ömer Faik Numanzade’nin matbuat hayatı-29. Eğitişim Dergisi, sayı 78. Online: www.egitisim.gen.tr
• Dursunova, F. (2024). Ömer Faik Numanzade’nin çalışmalarında kadın sorunu. Uluslararası Ahıska Araştırmaları Dergisi. 4(2), ss. 95-104. https://doi.org/10.5281/zenodo.14225986
• Əfǝndizadǝ, Ş. (2017). Seçilmiş ǝsǝrlǝri (1903-1925) (Haz. Ş. Abdullayeva) Bakı: Elm ve Tǝhsil.
• Əlǝkbǝrli, F. (2021). Ömǝr Faiq Nemanzadǝnin milli-dini maarifçilik ve içtimai-siyasi görüşleri. Əmǝk ve Sosial Münasibǝtlǝr. No 1, s. 1-15.
• Əsgǝrzadǝ, N. ve Hǝşimzadǝ, N. (2022). İşığımız sönmeyecek. Bakı: JekoPrint Çap Evi.
• Eyyubov, İ. (2011). Azǝrbaycanın siyasi tǝlimlǝr tarixi. Bakı: AzTU Mǝtbǝǝsi.
• Gaspıralı, İ. (2016). Seçilmiş eserleri – 2: Fikri eserleri. (Haz. Y. Akpınar), Beşinci basım. Ötüken Neşriyat.
• Gaspıralı, İ. (2021). Seçilmiş eserleri – 3: Dil-edebiyat-seyahat yazıları. (Haz. Y. Akpınar), Üçüncü basım. Ötüken Neşriyat.
• Gaspıralı, İ. (2022). Seçilmiş eserleri – 4: Eğitim yazıları. (Haz. Y. Akpınar), Üçüncü basım. Ötüken Neşriyat.
• Gökalp, Z. (1964). Millî terbiye ve maarif meselesi. Diyarbakır’ı Tanıtma ve Turizm Derneği Yayınları.
• Hacılı, A. (2023). Ömǝr Faiq Nemanzadǝ: Milli ideolog, maarifçi edip, vǝtǝnpǝrvǝr dövlet xadimi. (s. 9-11). Çapar Dergisi. İyun 2023,
• Hacıyeva, N. (2009). Ömer Faik Nemanzade’nin ortak Türk dil politikası”. Uluslararası Dünya Dili Türkçe Bilgi Şöleni Bildirileri. 20-21 Kasım 2008, (s. 299-303). Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Hǝsǝnli, C. (1999). Birinci Türkoloji Qurultaya qısa tarixi baxış. 1926 Bakû Türkoloji Kongresinin 70. Yıldönümü Toplantısı. (29-30 Kasım 1996). (s. 7-12). Türk Dil Kurumu.
• Hüseynov, R. (2025). Ömer Faik andı. Eğitişim Dergisi, sayı 85, online: www.egitisim.gen.tr
• İbrahimov, E. (2024). Türk Dünyasında ortak alfabe ve iletişim dili. Bengü Yayınları.
• İshakov, S. ve Chitilov, R. (2025). Ömer Faik Numanzade ve Mehmet Emin Resulzade’nin biyografileriyle ilgili yeni veriler. Uluslararası Ahıska Araştırmaları Dergisi. 5(1). https://doi.org/10.5281/zenodo.15521986
• Kartal, S. (2024). Cumhuriyetin eğitim ideoloğu Ziya Gökalp. Türkiye’de Eğitim Düşünürleri. (Ed. M.A. Kireççi ve H. Bacanlı) Ankara: Ekonomik İşbirliği Teşkilatı Eğitim Enstitüsü Yayınları, s. 201-222.
• Kasımov, B. (2009). Milli uyanış. AKDTYK Atatürk Kültür Merkezi.
• Kemaloğlu, Y. (2015). Ömer Faik Numanzade’nin siyaset, din ve eğitime dair görüşleri. (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi) Marmara Üniversitesi, SBE.
• Keykurun, N. (1998). Azerbaycan İstiklâl Mücadelesinden hatıralar (1905-1920), İlke Kitabevi Yayınları.
• Levend, A. S. (2011). Türk dilinde gelişme ve sadeleşme evreleri. Dördüncü baskı. Dil Derneği Yayınları.
• Mehdiyeva, S. (2023). Xalqın maariflǝndirilmǝsi uğrunda yorulmaz mücahid-Ömǝr Faiq Nemanzadǝ”. Ömǝr Faiq Nemanzadǝ ve Ana Dilimiz. (Ed. N. Mǝmmǝdli, İ. Kazımov) AMEA Nǝsimi Adına Dilçilik İnstitutu. Zerdabi Neşr, s. 41-48.
• Mehmetkuluzade, H. (2002). Azerbaycan’da yenilikçi bir öncü: Celil Mehmetkuluzade. (Haz. F. Özkan), T.C. Kültür Bakanlığı.
• Mirzǝyeva, G. (2023). Ömǝr Faiq Nemanzadǝ haqqında yazılanlar. Ömǝr Faiq Nemanzadǝ ve Ana Dilimiz. (Ed. N. Mǝmmǝdli, İ. Kazımov) (s. 119-123). AMEA Nǝsimi Adına Dilçilik İnstitutu. Zerdabi Neşr,.
• Muradov, N. (2021). Ömer Faik Numanzade ve Azerbaycan düşünce tarihindeki yeri. Azerbaycan Düşünce Tarihi II. (Ed. A. Asker) (ss. 391-424). Yurtdışı Türkler ve Akraba Topluluklar Başkanlığı.
• Musayeva, İ. (2023). Ömǝr Faiq Nemanzadǝ: Publisist, maarifçi, içtimai xadim. Azerbaycan Respublikası Medeniyyet Nazirliyi.
• Nemanzadǝ, Ö. F. (1905). Neşr-i asâra davet. Tiflis: Qeyrǝt Mǝtbǝǝsi.
• Nemanzadǝ, Ö. F. (1906). Milletperestlik zamanıdır. Nemanzadǝ, Ö. F. (2006). İçinde. Seçilmiş ǝsǝrlǝri. Bakı: Şǝrq- Qǝrb.
• Nemanzadǝ, Ö. F. (2006). Seçilmiş ǝsǝrlǝri. Bakı: Şǝrq-Qǝrb.
• Nemanzadǝ, Ö. F. (2012). Men kimem? Qardaş Kömeyi: Herbzedeler Nefine / Kardeş Yardımı: Harpzedeler Yararına. Transliterasyon ve Sadeleştirme: A. Heşimov, S. Demir, İ. Erol. Bakı: İpekyolu Neşriyyatı. (İlk baskı 1917)
• Nemanzadǝ, Ö. F. (1919). Millileşmek 1, 2, 3. “Azǝrbaycan” yazıları. içinde. (Translit. M. Gǝncǝli, A. Ağaoğlu) Bakı: ADA Universiteti. 2022. https://www.ada.edu.az/en/publications/azerbaijannewspaper Erişim: 12.2.2025.
• Nemanzadǝ, Ö.F. (2024). Tamimname. Azerbaycan Qezeti. 23 Sentyabr 1919, No: 280. Transliterasyon: Cilt 12. (Translit. M. Gǝncǝli, A. Ağaoğlu) ADA Universiteti. https://www.ada.edu.az/en/publications/azerbaijannewspaper Erişim: 12.2.2025.
• Numanzade, Ö. F. (2000). Kafkasya’dan İstanbul’a hatıralar. (Haz. İ. M. Yıldırım, F. Gökçek) Akademi Kitabevi.
• Teğin, E. (2023). SSCB’de büyük terör ve Türk dünyasına etkileri. Türk Tarih Kurumu.
• Teyyubova, P. (2022). Ömǝr Faiq Nemanzadǝ arxivinin tesviri. Bakı: Elm vǝ Tǝhsil.
• Patton, M. Q. (2002). Qualitative Research & Evaluation Methods (3th ed.), Thousand Oaks, Sage Publications.
• Rüstǝmov, F. A. (2015). Pedaqogika tarixi. Bakı: Elm ve Tǝhsil.
• Sanılı, H. G., F. Ne’manzada, H. Axundov. (1930). Üçüncü İl [yıl]: Qent Mǝktǝblǝri Üçün. Islah edilmiş 4-cü tǝb’i. Bakı: Azǝrnǝşr.
• Uca, A. (2017). İttihat ve Terakki Cemiyeti kurucularından Türkçülük fikrinin ünlü mütefekkiri Ali Bey Hüseyinzade (Turan): Hayatı fikirleri ve eserleri. Kömen Yayınları.
• Yıldırım, A. ve H. Şimşek. (2016). Sosyal bilimlerde nitel araştırma yöntemleri. 10. Baskı. Seçkin Yayıncılık.
• Yuzeyev, A. (2004). Ceditçilik ideolojisi: Tarihi ve bugünü” İsmail Bey Gaspıralı İçin. (Ed. H. Kırımlı), (s. 239-253). Kırım Türkleri Kültür ve Yardımlaşma Derneği Yayınları.