Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti orijinli “Ada Yerlisi” zeytin çeşidinin karakterizasyonu

Year 2025, Volume: 30 Issue: 2, 267 - 276, 21.08.2025

Hüseyin Karanfiloğlu , Yeşim Rehber Dikkaya , Nurengin Mete , Öznur Çetin , Mehmet Hakan , Hülya Kaya

https://doi.org/10.37908/mkutbd.1515136

Abstract

Kıbrıs adası zeytin ağacının ilk kültüre alındığı bölgelerdendir. Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti’nde yaşları binlerce yılı bulan zeytin ağaçları bulunmaktadır. Ada Yerlisi, Yerli Zeytin ve Kıbrıs Zeytini olarak bilinen genotip KKTC genelinde yaygın olarak yetiştirilmektedir. Karakterizasyon çalışmasından elde edilen bulgular doğrultusunda çeşit “Ada Yerlisi” ismi ile Türkiye Milli Çeşit Listesinde yerini almıştır (No:1662, 26.04.2024). KKTC’nin kayıt altına alınmış ilk tescilli zeytin çeşidi olmuştur. Bölge koşullarına iyi adapte olan çeşidin gelişmesi kuvvetli olup yayvan bir taç yapısına sahiptir. Ortalama meyve ağırlığı 3,11 g, çekirdek ağırlığı ise 0,43 g olarak bulunmuştur. Meyve yüksek et oranına sahiptir (% 86,17) ve ucunda meme oluşumu bulunmamaktadır. Çekirdek ucu iğnesizdir. Yağ verimi yüksektir (% 23,58). Sofralık ve yağlık olarak değerlendirilmeye uygun bulunan çeşidin genetik kaynak olarak muhafazası sağlanmıştır. Kendine verimli olan çeşidin periyodisite şiddeti azdır ve çeliklerinin köklenme kapasitesi orta (% 35,33) seviyededir.

Keywords

Zeytin , Ada Yerlisi , Tanımlama , Kıbrıs

Supporting Institution

T.C. Tarım Ve Orman Bakanlığı, Tarımsal Araştırmalar Ve Politikalar Genel Müdürlüğü ve KKTC Tarım Ve Doğal Kaynaklar Bakanlığı, Tarımsal Araştırma Enstitüsü Müdürlüğü

Thanks

Bu yayın “KKTC Koşullarında, Bazı Zeytin Çeşitlerinin Adaptasyon Durumlarının Araştırılması Ve Yerli Zeytin Tipinin Karakterizasyonu” isimli projeden oluşturulmuştur. Proje destek veren “T.C. Tarım Ve Orman Bakanlığı, Tarımsal Araştırmalar Ve Politikalar Genel Müdürlüğü“ ve “KKTC Tarım Ve Doğal Kaynaklar Bakanlığı, Tarımsal Araştırma Enstitüsü Müdürlüğü’ne teşekkür ederiz.

Characterization of the “Ada Yerlisi” olive variety originating from the Turkish Republic of Northern Cyprus

Abstract

The island of Cyprus is one of the regions where the olive tree was first cultivated. There are olive trees in the Turkish Republic of Northern Cyprus that are thousands of years old. The genotype known as Ada Yerlisi, Yerli Zeytin and Kıbrıs Zeytini is widely grown throughout TRNC. In line with the findings obtained from the characterization study, the variety took its place in the Turkish National Variety List with the name "Ada Yerlisi" (No: 1662, 26.04.2024). It has been the first registered olive variety recorded in TRNC. The variety is well adapted to the conditions of the region, has strong growth and a wide crown structure. The average fruit weight was found to be 3.11 g and the seed weight was 0.43 g. The fruit has a high flesh content (86,17%) and there is no breast formation at the tip. The core tip is needleless. Oil yield is high (23,58%). The variety, which is suitable for use as table and oil crops, has been preserved as a genetic resource. The self-fertile variety has low periodicity and the rooting capacity of its cuttings is at a medium level (35.33%).

Keywords

Olive , “Ada Yerlisi” , Identification , Cyprus

References

• Arias-Calderon, R., Rouiss, H., Rodríguez-Jurado, D., De la Rosa, R., & Leon, L. (2014). Variability and heritability of fruit characters in olive progenies from open-pollination. Scientia Horticulturae, 169, 94-98. https://doi.org/10.1016/j.scien ta.2014.02.011
• Baldoni, L., & Belaj, A. (2009). Olive, In: Vollmann J, Rajean I (eds) Oil crops. Handbook of plant breeding, vol 4. Springer Science Business Media, New York, pp. 397-421. https://doi.org/10.1007/978-0-387-77594-4_13
• Banco, A.P., Puertas, C.M., Trentacoste, E.R., Gariglio, N.F., & Jofré, V.P. (2023). Promising olive varieties for extra virgin oil production in Mendoza,Argentina. Journal of the Saudi Society of Agricultural Sciences, 22, 62-70. https://doi.org/10.1016/j.jssas.2022.06.003
• Barranco, D., Cimato, A., Fiorino, P., Rallo, L., Touzani, A., Castañeda, C., Serafini, F., & Trujillo, I. (2000). World Olive Catalogue of Olive Varieties International Olive Oil Council, Madrid, Spain.
• Bartolini, G., Prevost, G., Messeri, C., & Carignani, G. (1998). Olive germplasm: Cultivars and world-wide collections. Olive Germplasm: Cultivars And World-Wide Collections, pp. 459.
• Breton, C., Tersac, M., & Berville, A. (2006). Genetic diversity and gene flow between the wild olive (Oleaster, Olea europaea L.) and the olive: Several pilo-pleistocene refuge zones in the Mediterranean basin suggested by simple sequence repeats analysis. Journal of Biogeography, 33, 1916-1928. https://doi.org/10.1111/j.1365-2699.2006.01544.x
• Canözer, Ö., & Özahçı, E. (1991). Zeytin Çesitlerinin Belli Hormon Konsantrasyonunda Köklenme Nispetlerinin Tespiti. Tarım ve Köyişleri Bakanlığı Zeytincilik Araştırma Enstitüsü Sonuç Raporu. Bornova-İzmir, 47 s.
• Çiğdem, Z., & Ayaz, M. (2023). Alternate bearing and chemical thinning applications in olives. Muş Alparslan Üniversitesi Tarım ve Doğa Dergisi, 3 (2), 91-101. https://doi.org/10.59359/maujan.1285873
• Eurostat (2023). Olives for table and oil use harvested production in EU. https://ec.europa.eu/eurostat/databrowser/view/TAG00122/default/table?lang=en&category=agr.apro%20.apro_crop.apro_cp.apro_cpsh.%20Accesed%20date:%2014.05.2023.
• Fabbri, A., Lambardi, M., & Ozden Tokatli, Y. (2009). Breeding Plantation Tree Crops. Tropical Species, 423-468.
• Farinelli, D., Tombesi, A., & Hassani, D. (2008). Self-sterility and cross-pollination responses of nine olive cultivars in Central Italy. Acta Horticulturae, 791, 127-136. https://doi.org/10.17660/ActaHortic.2008.791.16
• Ganino, T., Bartolini, G., & Fabbri, A. (2006). The classification of olive germplasm –a review. The Journal of Horticultural Science and Biotechnology, 81 (3), 319-334. https://doi.org/10.1080/14620316.2006.11512069
• Hosseini-Mazinani, M., Mariotti, R., Torkzaban, B., SheikhHassani, M., Ataei, S., Cultrera, N.G.M., Pandolfi, S., & Baldoni, L. (2014). High genetic diversity detected in olives beyond the boundaries of the Mediterranean sea. Plos One, 9, 1-16. https://doi.org/10.1371/journal.pone.0093146
• Karanfiloğlu, H., Mete, N., & Çetin, Ö. (2017). Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti’nde zeytin gen kaynaklarının araştırılması. Ege Üniversitesi Ziraat Fakültesi Dergisi, 54 (4), 453-457.
• Karanfiloğlu, H. (2019). Zeytin Yetiştiriciliği. KKTC Tarım Ve Doğal Kaynaklar Bakanlığı. Tarımsal Araştırma Enstitüsü. https://tae.gov.ct.tr/Portals/25/Zeytin%20Yetistiricligi.pdf
• Kaya, H., & Tekintaş, F.E. (2006). Aydın ilinde yetiştirilen Yamalak Sarısı mahalli zeytin çeşidinin fenotipik özelliklerinin tanımlanması. Adnan Menderes Üniversitesi Ziraat Fakültesi Dergisi, 3 (2), 69-76.
• Kaya, H., Sefer, F., Mete, N., Çetin, Ö., Hakan, M., Şahin, M., Güloğlu, U., Uluçay, N., & Veral, G.V. (2015). Türkiye Zeytin Çeşit Kataloğu. Zeytin Araştırma Enstitüsü Müdürlüğü, ISBN: 978-605-9175-04-3. Bornova/İzmir, 197 s.
• Khadivi, A., & Arab, M. (2021). Identification of the superior genotypes of pomegranate (Punica granatum L.) using morphological and fruit characters. Food Sciences and Nutrition, 9, 4579-4589. https://doi.org/10.1002/fsn3.2450
• Khadivi, A., Mirheidari, F., Moradi, Y., & Paryan, S. (2021). Identification of superior jujube (Ziziphus jujuba Mill.) genotypes based on morphological and fruit characterizations. Food Sciences and Nutrition, 9, 3165-3176.https://doi.org/10.1002/fsn3.2276
• Mete, N., Şahin, M., & Çetin, Ö. (2015). Zeytinde döllenme biyolojisi. Zeytin Bilimi, 1309-5889. Cilt 5. Sayı 1. S:27.
• Mete, N., & Çetin, Ö. (2017). Kilis yağlık zeytin çeşidinde döllenme sorununun araştırılması. Harran Tarım ve Gıda Bilimleri Dergisi, 21 (4), 376-384.
• Mete, N., Çetin, Ö., Hakan, M., Kaya, H., Sefer, F., Uluçay, N., Güloğlu, U., Gül, H., & Sezgin, O. (2019). Nizip yağlık, Saurani ve Uslu zeytin çeşitlerinin döllenme biyolojilerinin araştırılması. Aydın Adnan Menderes Üniversitesi Ziraat Fakültesi Dergisi, 16 (1), 1-5. https://doi.org/10.25308/aduziraat.427871
• Methamem, S., Gouta, H., Mougou, A., Mansour, M., & Boujnah, D. (2015). Yield, fruit and oil content of some olive trees (Olea europaea L.) field-grown in Tunisia. http://scholarsresearchlibrary.com/archive.html
• Miho, H., Pagnottab, G., Hitajb, D., Gasparib, F.D., Mancinib, L.V., Koubourisc, G., Godinod, G., Hakan, M., & Dieza, C.M. (2023). OliVaR: Improving Olive Variety Recognition using Deep Neural Networks. Preprint submitted to Elsevier. arXiv:2303.00431v1. https://doi.org/10.1016/j.compag.2023.108530
• Mirmahdi, N.S., & Khadivi, A. (2021). Identification of the promising Persian walnut (Juglans regia L.) genotypes among seedling-originated trees. Food Sciences and Nutrition, 9, 2217-2226. https://doi.org/10.1002/fsn3.2193
• Nardi, F., Carapelli, A., Dallai, R., Roderick, G.K., & Frati, F. (2005). Population structure and colonization history of the olive fly, Bactrocera oleae (Diptera, Tephritidae), Moleculer Ecology, 14, 2729-2728. https://doi.org/10.1111/j.1365-294X.2005.02610.x
• Özdağ A.N. (2017). Karaman yöresinde yetiştiriciliği yapılan Çiltopak zeytin çeşidinin fenolojik morfolojik ve pomolojik özelliklerinin belirlenmesi. Yüksek Lisans Tezi, Süleyman Demirel Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Isparta.
• Özkaya, M.T., & Beyaz, A. (2022). A homonym determination of Olea europaea L. by using molecular identification and image analysis. Agricultural Science Digest, 42 (4), 426-431. https://doi.org/10.18805/ag.DF-403
• Rallo, L., Díez, C.M., Morales-Sillero, A., Miho, H., Priego-Capote, F., & Rallo, P. (2018). Quality of olives: A focus on agricultural preharvest factors. Scientia Horticulturae, 233, 491-509. https://doi.org/10.1016/j.scienta.2017.12.034
• Rotondi, A., Magli, M., Ricciolini, C., & Baldoni, L. (2003). Morphological and molecular analyses for the characterization of a group of Italian olive cultivars. Euphytica, 132, 129-137.
• Rotondi, A., Cultrera, N.G.M., Mariotti, R., & Baldoni, L. (2011). Genotyping and evaluation of local olive varieties of a climaticallydisfavoured region through molecular, morphological and oil qual-ity parameters. Scientia Horticulturae, 130, 562-569. https://doi.org/10.1016/j.scienta.2011.08.005
• Rugini, E., Baldoni, L., Muleo, R., & Sebastiani, L. (2016). The Olive Tree Genome, Springer International Publishing.
• Saraçoğlu, N., & Topçu, C. (2023). Hatay ili yerel zeytin çeşitlerinde çeliklerin köklenme durumlarının belirlenmesi. Mustafa Kemal Üniversitesi Tarım Bilimleri Dergisi, 28 (3), 737-748.
• Selli, S., Kelebek, H., Şen, K., & Ulaş, M. (2013). Ülkemizin Önemli Yağlık Zeytin Çeşitlerinden Elde Edilen Zeytinyağlarının Aroma-Aktif Maddeleri, Yağ Asitleri, Fenol Bileşikleri ve Antioksidan Aktivitelerinin Belirlenmesi Üzerine Araştımalar. Tübitak 110O602 No’lu Proje.
• Serinol, E., Baydar, K., & Binatlılı, R. (2020). Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti’ndeki Zeytin Ağacı Sayısının Uzaktan Algılama Tekniği İle Belirlenmesi ve Rekolte Tahminlerinin Yapılması. KKTC Tarım Ve Doğal Kaynaklar Bakanlığı, Tarımsal Araştırma Enstitüsü Müdürlüğü, Proje Sonuç Raporu.
• Tozlu, İ. (2007). Kuzey Kıbrıs’ta zeytin (Olea europaea L.) ve yetiştiriciliği. Alatarım, 6 (1), 32-38.
• Trentacoste, E.R., & Puertas, C.M. (2011). Preliminary characterizationand morpho-agronomic evaluation of the olive germplasm collec-tion of the Mendoza province (Argentina). Euphytica, 177, 99-109. http://dx.doi.org/10.1007/s10681-010-0270-4
• UZK. (2021). 2021-2022 Üretim Sezonu Sofralık Zeytin Ve Zeytinyağı Rekoltesi Ulusal Resmi Tespit Heyeti Raporu. Uluslararası Zeytin Konseyi.
• UZK. (2022). 2022-2023 Üretim Sezonu Sofralık Zeytin Ve Zeytinyağı Rekoltesi Ulusal Resmi Tespit Heyeti Raporu. Uluslararası Zeytin Konseyi.
• UZK. (2023). 2023-2024 Üretim Sezonu Sofralık Zeytin Ve Zeytinyağı Rekoltesi Ulusal Resmi Tespit Heyeti Raporu. Uluslararası Zeytin Konseyi.
• Vulletin Selak, G., Perica, S., Poljak, M., Goreta, S., Radunid, M., & Hartl Musinov, D. (2006). Compatibility relationships within and between olive (Olea europaea L.) cultivars. 4. Slovenian Symposium on Plant Biology with International Participation, Slovenian Society for Plant Physiology.
• Yavuz, H., & Tekin, A. (2008). Çeşit, bölge ve hasat zamanının zeytinyağı kalitesine etkisi. I.Ulusal Zeytin Öğrenci Kongresi, 17-18 Mayıs 2008 / Edremit-Balıkesir.