Sulak alanların sürdürülebilir yönetiminde peyzaj karakter analizinin rolü: Gönen Deltası örneği

Year 2025, Volume: 30 Issue: 3, 739 - 751

Fizyon Sönmez Erdoğan , Mehmet Akif Erdoğan

https://doi.org/10.37908/mkutbd.1693259

Abstract

Peyzajlar, doğal ve kültürel unsurların etkileşimiyle oluşan dinamik ve çok bileşenli sistemlerdir. Ancak günümüzde artan insan kaynaklı baskılar, bu sistemlerin ekolojik bütünlüğünü tehdit etmekte olup bu da peyzajların sürdürülebilir biçimde yönetiminin önünde engel oluşturmaktadır. Avrupa Peyzaj Sözleşmesi kapsamında önem kazanan Peyzaj Karakter Analizi (PKA), peyzajın doğal ve kültürel bileşenlerini birlikte değerlendirerek planlama ve izleme süreçlerine bilimsel bir temel sunmaktadır. Özellikle sulak alanlar gibi biyolojik çeşitlilik açısından kritik öneme sahip alanlarda PKA’nın entegrasyonu, yalnızca çekirdek alanlara odaklanan mevcut koruma yaklaşımlarının ötesine geçilmesini ve daha bütüncül, mekânsal temelli karar süreçlerinin geliştirilmesini mümkün kılar. Bu çalışma ile ulusal öneme haiz sulak alan statüsüne sahip olan Gönen Deltası Sulak Alanı’nda PKA yöntemi uygulanarak peyzaj karakterizasyonunun belirlenmesi ve buna göre alanın çevresel özelliklerinin bütüncül bir bakış açısıyla değerlendirilmesi amaçlanmıştır. Morfoloji, jeoloji, arazi kullanım kabiliyeti ve alan kullanımı arazi örtüsü olmak üzere dört faktör dikkate alınarak gerçekleştirilen peyzaj karakter analizi ile sulak alanın; 295 adet peyzaj biriminden ve bu peyzaj birimlerinin 85 farklı peyzaj karakter tipinden oluştuğu ve bu peyzaj karakter tiplerinin de 7 farklı peyzaj karakter alanını oluşturduğu tespit edilmiştir. Elde edilen bulgular; sulak alanların sürdürülebilir yönetimi, çevresel tehditlerin önlenmesi, biyolojik çeşitliliğin izlenmesi ve ekoturizm gibi alanlarda PKA’nın potansiyel katkılarını ortaya koymuştur.

Keywords

Peyzaj karakter değerlendirmesi , Peyzaj planlaması , Sulak alan yönetimi , Gönen Deltası

The role of landscape character analysis in the sustainable management of wetlands: The case of the Gönen Delta

Abstract

Landscapes are dynamic and multi-component systems shaped by the interaction of natural and cultural factors. However, increasing anthropogenic impacts threaten the ecological integrity of these systems which necessitating sustainable landscape management. Landscape Character Assessment (LCA), emphasized by the European Landscape Convention, provides a scientific foundation for planning and monitoring by integrating both natural and cultural landscape elements. Particularly in ecologically significant areas such as wetlands, the inclusion of LCA enables spatially informed decision-making and moves beyond protection strategies that focus solely on core areas. In this study, it was aimed to determine the landscape characterisation of the Gönen Delta Wetland, which has the status of a wetland of national importance, by applying the LCA method and to evaluate the environmental characteristics of the area from a holistic perspective. With the LCA carried out by considering four factors of morphology, geology, soil use capability and land use land cover, it was determined that the wetland consists of 295 landscape units and 85 different landscape character types. Finally these landscape character types form 7 different landscape character areas of the wetland. The findings revealed the potential contributions of the PCA in areas such as sustainable management of wetlands, prevention of environmental threats, monitoring of biodiversity and ecotourism.

Keywords

Landscape character assessment , Landscape planning , Wetland management , Gönen Delta

References

• Antrop, M., & Van Eetvelde, V. (2017). Landscape Perspectives. The Holistic Nature of Landscape Vol. 23 (Landscape). The Netherlands. Springer.
• Arı, Y. (2019). Gönen Çayı Deltası sulak Alanı’nda (Balıkesir) doğa koruma: su, kültür ve yaşam. International Journal of Geography and Geography Education, 40, 151-171. https://doi.org/10.32003/iggei.570380
• Castillo-Rodríguez, M., López-Blanco, J., & Muñoz-Salinas, E. (2010). A geomorphologic GIS-multivariate analysis approach to delineate environmental units, a case study of La Malinche volcano (central México). Applied Geography, 30 (4), 629-638. https://doi.org/10.1016/j.apgeog.2010.01.003
• Chen, T.S., & Lin, H.J. (2013). Development of a framework for landscape assessment of Taiwanese wetlands. Ecological Indicators, 25, 121–132. https://doi.org/10.1016/j.ecolind.2012.09.012
• Chuman, T., & Romportl, D. (2010). Multivariate classification analysis of cultural landscapes: An example from the Czech Republic. Landscape and Urban Planning, 98 (3-4), 200-209. https://doi.org/10.1016/j.landurbplan.2010.08.003
• Council of Europe. (2025, January). European Landscape Convention. https://www.coe.int/en/web/landscape
• Davidson, N.C. (2014). How much wetland has the world lost? Long-term and recent trends in global wetland area. Marine and Freshwater Research, 65 (10), 934-941. https://doi.org/10.1071/mf14173
• Erikstad, L., Uttakleiv, L.A., & Halvorsen, R. (2015). Characterisation and mapping of landscape types, a case study from Norway. Belgeo Revue Belge de géographie, 3. https://doi.org/10.4000/belgeo.17412
• Fairclough, G., Herlin, I.S., & Swanwick, C. (2018). Routledge handbook of landscape character assessment: Current approaches to characterisation and assessment. Routledge.
• García-Llamas, P., Calvo, L., Álvarez-Martínez, J.M., & Suárez-Seoane, S. (2016). Using remote sensing products to classify landscape. A multi-spatial resolution approach. International Journal of Applied Earth Observation and Geoinformation, 50, 95-105. https://doi.org/10.1016/j.jag.2016.03.010
• Garipağaoğlu, N. (2016). Marmara Havzası’nda kentleşme-atık su ilişkileri ve alıcı ortam üzerindeki etkileri. Marmara Coğrafya Dergisi, 34, 147-159.
• Geneletti, D. (2007). An approach based on spatial multicriteria analysis to map the nature conservation value of agricultural land. Journal of Environmental Management, 83 (2), 228-235. https://doi.org/10.1016/j.jenvman.2006.03.002
• Görmüş, S., Oğuz, D., & Serhat, C. (2013). Peyzaj karakter analizi yaklaşımlarının ekolojik boyutu. Peyzaj Mimarlığı 5. Kongresi, 14-17.
• Görmüş, S. (2012). Korunan alanlarda peyzaj karakter analizi: Kastamonu-Bartın Küre Dağları Milli Parkı örneği. Doktora Tezi, Ankara Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Peyzaj Mimarlığı Anabilim Dalı, 291 s.
• Kalayci, Ş. (2014). SPSS uygulamalı çok değişkenli istatistik teknikleri. Asil Yayıncılık.
• Kap Yücel, S.D. (2024). Kümeleme analizi ile peyzaj karakter alanlarının belirlenmesi: Erdek Kapıdağ Yarımadası. GRID Mimarlık, Planlama ve Tasarım Dergisi, 7 (2), 545-570. https://doi.org/10.37246/grid.1303509
• Liu, Y., Liu, J., Yin, X., Ouyang, X., Ji, C., Li, S., & Wei, G. (2024). Human activities and ecosystem health: A historical analysis of Poyang Lake. Ecological Indicators, 166, 112446. https://doi.org/10.1016/j.ecolind.2024.112446
• Lopez, R.D., Lyon, J.G., Lyon, L.K., & Lopez, D.K. (2013). Wetland landscape characterization: practical tools, methods, and approaches for landscape ecology. CRC Press.
• Martin, J. (2012). Countryside Planning. K. Bishop & A. Philips (Eds.), Applications of landscape character assessment (pp. 203-221). Routledge.
• Mitsch, W.J., & Gosselink, J.G. (2015). Wetlands (5th ed.). John Wiley & Sons.
• Momm, H.G., Bingner, R.L., Yuan, Y., Kostel, J., Monchak, J.J., Locke, M.A., & Gilley, A. (2016). Characterization and placement of wetlands for integrated conservation practice planning. Transactions of the ASABE, 59 (5), 1345-1357. https://doi.org/10.13031/trans.59.11635
• Moreno‐Mateos, D., Mander, Ü., Comín, F.A., Pedrocchi, C., & Uuemaa, E. (2008). Relationships between landscape pattern, wetland characteristics, and water quality in agricultural catchments. Journal of Environmental Quality, 37 (6), 2170-2180. https://doi.org/10.2134/jeq2007.0591
• Nayim, B.N., & Uzun, F. (2018). Kentsel gelişimin peyzaja etkisinin değerlendirilmesi, Bartın kenti örneği. Bartın Orman Fakültesi Dergisi, 20 (3), 443-452. https://dergipark.org.tr/tr/pub/barofd/issue/38873/489888
• Resmi Gazete (2003). Avrupa Peyzaj Sözleşmesinin Onaylanmasını Uygun Bulunduğuna Dair Kanun. Kanun No: 4881, R. G. Sayı: 25141.
• Ricaurte, L.F., Patiño, J.E., Zambrano, D.F.R., Arias-G, J.C., Acevedo, O., Aponte, C., & Junk, W.J. (2019). A classification system for Colombian wetlands: an essential step forward in open environmental policy-making. Wetlands, 39, 971-990. https://doi.org/10.1007/s13157-019-01149-8
• Satıl, F., Tümen, G., & Selvi, S. (2019). Gönen Deltası Kumul Bitki Çeşitliliği, Tehdit Faktörleri ve Çözüm Önerileri. Artvin Çoruh Üniversitesi Orman Fakültesi Dergisi, 20 (2), 208-217. https://doi.org/10.17474/artvinofd.517291
• Slough, B.C., & Sadleir, R.M. (1977). A land capability classification system for behaver (Castor canadensis Kuhl). Canadian Journal of Zoology, 55 (8), 1324-1335. https://doi.org/10.1139/z77-172
• Solecka, I. (2019). The use of landscape value assessment in spatial planning and sustainable land management—a review. Landscape Research, 44 (8), 966-981. https://doi.org/10.1080/01426397.2018.1520206
• Swanwick, C. (2002). Landscape Character Assessment: Guidance for England and Scotland. Prepared on Behalf of the Countryside Agency and Scottish Natural Heritage. Countryside Agency.
• Şahin, Ş., Perçin, H., Kurum, E., Uzun, O. & Bilgili, B.C. (2014). Bölge - Alt Bölge (III) Ölçeğinde Peyzaj Karakter Analizi ve Değerlendirmesi Ulusal Teknik Kılavuzu. Müşteri Kurumların T.C. İçişleri Bakanlığı, T.C. Çevre ve Şehircilik Bakanlığı ve T.C. Orman ve Su İşleri Bakanlığı olduğu, T.C. Ankara Üniversitesinin Yürütücü Kuruluş olduğu ve TÜBİTAK KAMAG 1007 Programı 109G074 No’lu PEYZAJ-44 Projesi Çıktısı, 148 Sayfa, Ankara.
• Soto, S., & Pintó, J. (2010). Delineation of natural landscape units for Puerto Rico. Applied Geography, 30 (4), 720-730. https://doi.org/10.1016/j.apgeog.2010.01.010
• Terkenli, T.S., Gkoltsiou, A., & Kavroudakis, D. (2021). The interplay of objectivity and subjectivity in landscape character assessment: Qualitative and quantitative approaches and challenges. Land, 10 (1), 53. https://doi.org/10.3390/land10010053
• Tudor, C. (2014). An approach to landscape character assessment. Natural England.
• Van Eetvelde, V., & Antrop, M. (2009). A stepwise multi-scaled landscape typology and characterisation for trans-regional integration, applied on the federal state of Belgium. Landscape and Urban Planning, 91 (3), 160-170. https://doi.org/10.1016/j.landurbplan.2008.12.008
• Yucel, S.D. (2024). Kümeleme analizi ile peyzaj karakter alanlarının belirlenmesi: Erdek Kapıdağ Yarımadası. GRID-Mimarlık Planlama ve Tasarım Dergisi, 7 (2), 545-570. https://doi.org/10.37246/grid.1303509