II. ABDÜLHAMİD DÖNEMİNDE YILDIZ SARAYI'NDAKİ MÜZELER

Yıl 2024, Sayı: 27, 73 - 97, 24.12.2024

Ayşe Ersay Yüksel

Öz

Sultan II. Abdülhamid döneminde Yıldız Sarayı’nda inşa edilen müze binaları, Osmanlı İmparatorluğu’nun kültürel ve sanatsal mirasını koruma çabalarını yansıtan önemli yapılar arasında yer almaktadır. Sultan II. Abdülhamid, saltanatı boyunca saray içinde bir dizi müze ve sergi alanı oluşturarak Batı’daki modern müzecilik anlayışını Osmanlı topraklarına taşımayı hedeflemiştir. Bu müze binaları, sadece sanat eserlerini sergilemekle kalmamış, aynı zamanda Osmanlı İmparatorluğu’nun bilimsel, askerî ve tarihî geçmişine dair önemli koleksiyonları da barındırmıştır. Yıldız Sarayı’ndaki müzeler, dönemin estetik anlayışını, Batılılaşma sürecini ve Sultan II. Abdülhamid’in sanata ve kültüre şahsi ilgisini gösteren yapılar olarak öne çıkmaktadır. Osmanlı geleneksel yapı tarzıyla Batı’nın etkilerini harmanlayan bir anlayışla inşa edilen bu yapılar, zarif cepheleri, büyük pencereleri, sade iç mekân süslemeleri ve geniş salonlarıyla eklektik üslubun özgün temsilcilerindendir.
Müzeler, Osmanlı İmparatorluğu’nun Avrupa ile kültürel etkileşimde bulunma çabalarının bir göstergesi olarak dönemin ileri görüşlülüğünü ve modernleşme arzusunu simgelemektedir. Ayrıca saraydaki bu müzeler aracılığıyla dönemin seçkin ve yönetici sınıfı da hem kültürel hem de bilimsel gelişmeleri yakından takip etme fırsatı bulmuştur. Yıldız Sarayı’ndaki bu müze binaları, bugün hâlâ Osmanlı döneminin kültürel zenginliklerine ışık tutan değerli yapılar olarak değerlendirilmektedir. Bu makalede, Osmanlı’dan günümüze ulaşan son saray yapısı olan Yıldız Sarayı’nın müzeleri mimari özellikleri ve koleksiyonları bağlamında incelenmiş; bu müzelerin yerleri, adları, işlevleri gibi temel konularda ayrıntılı bilgi verilmiştir. Ayrıca Yıldız Sarayı müzeleri, tarihî bir hafızayı taşımaları ve Padişah’ın güç ve kültürle olan ilişkisini simgeleyen yönleri ile değerlendirilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Sultan II. Abdülhamid, Yıldız Sarayı, Saray Koleksiyonu, Hususi Müze, Müzehâne, Yeni Kasr-ı Hümâyûn, Silah Müzesi, Hayvanat Müzesi

Kaynakça

• I. Arşiv Belgeleri
• T.C. Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi (BOA)
• -Hazine-i Hassa Nezareti- Hazine-i Hassa Defterleri (HH.d.)
• -Hazine-i Hassa İradeler (HH. i)
• -Mâbeyn Evrakı (MB. İ)
• -Plan, Proje ve Krokiler (PLK. p.)
• -Yıldız Mütenevvi Maruzat Evrakı (Y. MTV.)
• -Yıldız Perakende Evrakı Evrâk-ı Yaverân ve Maiyyet-i Seniyye
• Erkân-ı Harbiye Dairesi (Y.PRK.MYD.)
• -Topkapı Sarayı Müzesi Arşivi Evrakı (TS.MA.e)
• -İstanbul Üniversitesi Nadir Eserler Kütüphanesi (İ. Ü.)
• II. Kaynak Eserler ve İncelemeler
• Candemir, Murat, M. Hanefi Kutluoğlu. Yıldız Sarayı Tasfiye Komisyonu Defterleri. İstanbul: Çamlıca Yayınevi, 2010.
• Ersay Yüksel, Ayşe. II. Abdülhamid: Sanatkâr ve Sanat Hamisi Bir Sultan. İstanbul: Ötüken Yayınları, 2018.
• İlgürel, Sevim. “Yıldız Köşkü”. TDV İslam Ansiklopedisi. Cilt 13, İstanbul: MEB Yayınları, 1986, 423- 428.
• İrtem, Süleyman Kani. Sultan Abdülhamid ve Yıldız Kamarillası. Haz. Osman Selim Kocahanoğlu. İstanbul: Temel Yayınları, 2003.
• İzzet Holo Paşa. Abdülhamid’in Kara Kutusu Arap İzzet Holo Paşa’nın Günlükleri. İstanbul: İş Bankası Yayınları, 2019.
• Mehmed Vahid. Müze-i Hümayûn Rehnüma. İstanbul: Ebuzziya Matbaası, 1330/1914.
• Osman Nuri. Bilinmeyen Abdülhamid: Abdülhamid-i Sani ve Devr-i Saltanatı-Abdülhamid’in Hususi ve Siyasi Hayatı. Haz. Osman Selim Kocahanoğlu. İstanbul: Temel Yayınları, 2017.
• Osmanoğlu, Ayşe. Babam Sultan Abdülhamid. İstanbul: Timaş Yayınları, 2013.
• Özyetgin, A. Melek, Vahdettin Engin, Ayşe Ersay Yüksel. Yıldız Sarayı, İstanbul: Yıldız Teknik Üniversitesi Yayınları, 2021.
• Resimli Kitap, II, 10 Temmuz 1325.
• Sultan II. Abdülhamid Dönemi Topkapı Sarayı Müzesi 1294/1878 Tarihli Hazine Hazine Defteri. Ed. Nedret Bayraktar, Selma Delibaş. İstanbul: ISAR, 2010.
• Sultan’s Portrait: Picturing the House of Osman. Ed. Ayşe Orbay. İstanbul: İşbank, 2000.
• Uşaklıgil, Halid Ziya. Saray ve Ötesi. İstanbul: Özgür Yayınları, 2003.