TÜRK ASKERİ YÖNETİMİNDEKİ KIRILMALARDA VE DÖNÜŞÜMLERDE YABANCI ETKİSİ: OSMANLI’DAN 2000’LERE

Yıl 2019, Sayı: 32, 103 - 146, 01.12.2019

Turgut Atasoy

Öz

Yabancılar, Türk askeri yönetiminin dönüşüm sürecinde tarihsel bir olgu olarak her zaman yer almıştır. 1700’lerden 2000’lere uzanan süreçte, oluş şekli genellikle Türk kamu yönetimiyle benzer olan askeri yönetimine ait dönüşümlerin çoğunlukla gelişmiş Batılı devletler tarafından görevlendirilen yabancı uzmanların inisiyatifleriyle ya da dışarıdan yapılan askeri politika transferleri ile gerçekleştirildiği görülmektedir. Çalışma, 300 yılı aşkın bir süreyi kapsayan dönemde Türk askeri yönetiminde yaşanan kırılmalarda ve dönüşümlerde yabancı etkisinin önemli bir olgu olarak ortaya çıktığının belirlenmesini amaçlamaktadır. Avrupa etkisinin ve ABD etkisinin görüldüğü iki ana bölümden 1700-1945 ve 1946-2016 dönemleri oluşan çalışmada alan araştırması/taraması yöntemi kullanılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Türk Askeri Yönetimi, Yabancı Uzman, Değişim, Dönüşüm, Politika Transferi

IMPACT OF FOREIGNERS ON THE FRACTURES AND TRANSFORMATIONS OF TURKISH MILITARY ADMINISTRATION: FROM OTTOMAN TO 2000s

Öz

Foreigners, as a historical fact, have always been involved in the transformation process of the Turkish military administration. During the period ranging from 1700s to 2000s, it has been observed that the military transformations being generally similar formation with the Turkish public administration have been mostly carried out through the initiatives of foreign experts nominated by developed Western states or through military policy transfers from abroad.The aim of this study is to determine that foreign impacts have emerged as an important fact in the fractures and transformations which have been experienced in Turkish military administration over a period of more than 300 years. In the study, which consists of two main sections 1700-1945 and 1946- 2016 periods observing the European impact and the US impact respectively, field study/creening method has been used

Anahtar Kelimeler

Turkish Military Administration, Foreigners, Foreign Experts, Change, Transformation, Policy Transfer

Kaynakça

• Akkaya, Erdal, “Türk Ordusundaki Stratejik ve Doktriner Değişiklikler (1923- 1960)”, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Ankara Üniversitesi Türk İn- kılâp Tarihi Enstitüsü, Ankara 2006.
• Akmeşe, Handan Nezir, TheBirth of Modern Turkey, I.B. Tauris&CoLtd, London
• Aksu, Cevat, “Dâr-ı Şûrayı Askeri, (Kuruluşundan 1876 Yılına Kadar)”, Yayın- lanmamış Yüksek Lisans Tezi, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Ensti- tüsü, Ankara 2004.
• Atatürk’ün Doğumunun Yüzüncü Yılında Türk Silahlı Kuvvetleri, Harita Genel Müdürlüğü, Ankara 1982.
• Avaner Tekin, Reformun Antropolojisi Kamu Yönetiminde Bağımlılık Sorunu, Gazi, Ankara 2018a.
• Avaner, Tekin, “Türkiye’de ‘Toplum Kalkınması’ Üzerine”, Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 3(6), 2018b, Ba- har/6, s. 66-73.
• Avcı, Alaettin, Türkiye’de Askeri Yüksek Okulların Tarihçesi (Cumhuriyet Dev- rine Kadar), Genelkurmay, Ankara 1963.
• Aydınlık Gazetesi, 5.9.2019, https://www.aydinlik.com.tr/turkiye-de-uygur-so- runu-bir-nato-imalati-sinciang-eylul-2019-2, (1.12.2019)
• Badem, Candan, “Amiral AdolphusSlade’in Osmanlı Donanmasındaki Hizmet- leri ve Osmanlı İmparatorluğu Üzerine Gözlemleri”, İstanbul Üniversitesi Türkiyat Mecmuası, C: 21/Bahar, İstanbul 2011, s. 115-140.
• Bakır, Betül, XVIII. Yüzyıl Osmanlı Mimarisinde Sivil Mimarinin Etkinliği, Türk- ler, (Ed. H. Celal Güzel ve diğerleri), C: 15, Yeni Türkiye Yayınları, An- kara 2002.
• Berkes, Niyazi, Türkiye’de Çağdaşlaşma, Bilgi Yayınevi, İstanbul 1973.
• Bernath, Clifford H., “A Day In The Life Of JUSMMAT”, 1985, http://www.dtic.mil/cgi-bin/GetTRDoc?AD=ADA500255, (27.9.2015)
• Bernath, Clifford H., “JUSMMAT andTurkey: HistoryAndOverview”, 1985, http://www.dtic.mil/cgi-bin/GetTRDoc?AD=ADA500255, (1.3.2015)
• Bostanoğlu, Burcu, Türkiye-ABD İlişkilerinin Politikası, İmge, Ankara 2008.
• Bostan, İdris, Osmanlı Bahriyesinde Modernleşme Hareketleri, Türk Tarih Ku- rumu, Ankara 1992.
• Büyüktuğrul, Afif, Büyük Atamız ve Türk Denizciliği, Türkiye İş Bankası, Ankara 1969.
• Canpolat, Hasan, “Türk Kamu Yönetiminde Değişim: Son Dönem Kamu Yöne- timi Reformlarının Küreselleşme ve Yeni Kamu Yönetimi Açısından De- ğerlendirilmesi”, VII Kamu Yönetimi Forumu: Küreselleşme Karşısında Kamu Yönetimi Bildiriler Kitabı, 2009.
• Carver, Michael M., “A Correct And Progressive Road: U.S.-Turkish Relations, 1945-1964”, Doctor Of Philosophy, Bowling Green State University, Ohio
• Cengiz, Recep, “NATO’ya Giriş Sürecinde Türk Amerikan İlişkileri ve Amerikan Askeri Yardımlarının TSK’ya Etkisi”, Yayınlanmamış Doktora Tezi, An- kara Üniversitesi, Ankara 2009.
• Cochenhausen, Friedrich von, Kıtaat Komutanı ve Yardımcıları İçin Tabiye Muh- tırası/Von Kochenhausen, (Çev. Nihat Bürian), Genelkurmay, Ankara 1938.
• Cumhuriyetin 50. Yıldönümünde Türk Silahlı Kuvvetleri, Genelkurmay Bası- mevi, Ankara 1973.
• Cumhuriyet Gazetesi, 27 Mayıs 1960.
• Çiner, Can Umut, “1946 Yılı: ‘Demokrasi’ye Kavuşma”, “Açıklamalı Yönetim Zamandizini: 1940-1949”, (Ed. Birgül A. Güler), Türkiye Cumhuriyeti İdare Tarihi Araştırması (TİDATA), Ankara Üniversitesi, Ankara, 2008, s. 701-848.
• Çiyan, Hakkı Yılmaz, “Osmanlı İmparatorluğu’nda XIX. Yüzyılda Asker Alma Sistemi”, On İkinci Askeri Tarih Sempozyumu Bildirileri-I, Ankara 2009, s. 245-256.
• Diriöz, Ali Oğuz, “NATO’nun Ortadoğu’ya Yönelik Politikası ve Kurumsal Programları”, (Ed. Tarık Oğuzlu), Ortadoğu Stratejik Araştırmalar Mer- kezi (ORSAM), Nisan 2012, C: 4, S: 40.
• Doğan, Cabir, “II. Mahmut Dönemi Osmanlı Merkezileşme Politikasının Doğu Vilayetlerinde Uygulanması”, Turkish Studies-International Periodical For The Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, Volume 6/4,Turkey, Fall 2011,s. 505-521.
• Dorr, Goldwitevd, Türkiye’nin İktisadi Bakımdan Umumi Bir Tetkiki (1933- 1934), Köyöğretmeni Basımevi, Ankara 1936.
• Enginsoy, Ümit, “Turkish Budget Anticipates Arms-Buying Program”, Defense News, October 26 November 1, 1998, https://fas.org/asmp/library/re- ports/turkeyrep.htm (7.11.2019)
• Ergün, Mustafa, “Türk Eğitiminin Batılılaşmasını Belirleyen Dinamikler”, Ata- türk Araştırma Merkezi Dergisi, C: 6, S: 17, Ankara 1990, s. 435-457.
• Ergün, Mustafa, Atatürk Devri Türk Eğitimi, Ocak, Ankara 1997.
• Erkanlı, Orhan, Anılar, Sorunlar, Sorumlular, 27 Mayıs 1960-12 Mart 1971 Tür- kiye’si, Baha, İstanbul 1972.
• Gencer, Ali Ihsan, Bahriye’de Yapılan Islahat Hareketleri ve Bahriye Neza- reti’nin Kuruluşu (1789-1867), Türk Tarih Kurumu, İstanbul 1985.
• Genelkurmay ATASE Başkanlığı İkinci Dünya Savaşı Arşiv Belgeleri, “1940- 1944 Arasında Askeri Makamlar Arasında Gönderilen Muhtelif Rapor, Yazı ve Telgraflar”, (İnceleme Tarihi: Eylül 2013).
• Gerger, Haluk, Türk Dış Politikasının Ekonomi Politiği, Belge, İstanbul 1999.
• Glasneck, Johannes, Türkiye’de Faşist Alman Propagandası, (Çev. Arif Gelen), Onur, Ankara 1976.
• Greene, T. N., Gerilla ve Gerillaya Karşı Savaş, Genelkurmay Basımevi, Ankara 1965.
• Güvenç, Serhat, ABD Askeri Yardımı ve Türk Ordusunun Dönüşümü: 1942-1960, Türkiye’de Ordu, Devlet ve Güvenlik Siyaseti (Der. Evren Balta Paker, İs- met Akça), Bilgi Üniversitesi, İstanbul 2010.
• Güvenç, Serhat ve Dilek Barlas, Bir Cumhuriyet Kurumu Yaratmak: Atatürk’ün Donanması, 1923-1939, Türkiye’de Ordu, Devlet ve Güvenlik Siyaseti (Der. Evren Balta Paker, İsmet Akça), Bilgi Üniversitesi, İstanbul 2010.
• Güvenç, Serhat, Kore Savaşı ve Türk Ordusunun Dönüşümü: 1950-1960, (Ed. M. A. Tuğtan), İstanbul Bilgi Üniversitesi, İstanbul 2013.
• Haber7.com, 11.03.2009, http://ekonomi.haber7.com/ekonomi/haber/386290- turkiye-30-yeni-f-16-satin-aldi (6.3.2019)
• Hitckok, Michael Robert, “Hegemon Rising: The Gap Between Turkish Strategy and Military Modernization”, The Eurasian Politician-Issue 3, February 2001, http://users.jyu.fi/~aphamala/pe/issue3/hickok.htm (21.3.2019)
• HQ Tuslog, 1986-1987, “A Brief History”, https://www.merhaba-usmili- tary.com/general/history.htm (18.9.2015)
• Hürriyet Gazetesi, 18.11.2000, “ABD ile tank krizi”, http://www.hurriyet.com.tr/ dunya/abd-ile-tank-krizi-39199019 (7.3.2019)
• Imbert, Paul, Osmanlı İmparatorluğu’nda Yenileşme Hareketleri-Türkiye’nin Meseleleri, (Çev. Adnan Cemgil), Engin, İstanbul 1981.
• Kalyon, Levent, Cumhuriyet Dönemi Savunma Politikaları Üzerine (Kırmızı Kim?), Nobel, Ankara 2010.
• Kavuncu, Sibel, “1990’larda Türkiye-ABD İlişkilerinde SEİA ve ABD Yardımı”, Trakya Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, C: 15, S: 1 (123-148), Haziran 2013.
• Koçak, Cemil, Türk-Alman İlişkileri (1923-1939), İki Dünya Savaşı Arasındaki Dönemde Siyasal, Kültürel, Askeri ve Ekonomik İlişkiler, TTK, Ankara 1991.
• Kokpit.aero, 11.12.2012, http://www.kokpit.aero/tai-son-f16-teslim (6.3.2019)
• Kuruç, Bilsay, Mustafa Kemal Döneminde Ekonomi, Bilgi, Ankara 1987.
• Leffler, Melvyn P., “Strategy, Diplomacy, andtheColdWar: The United States, Turkey, and NATO, 1945-1952”,TheJournal of AmericanHistory,Vol. 71, No. 4, (March, 1985), pp. 807-825.
• Le sDébuts de L’aviation Militaire Françaises, Année 1912, http:// albinde- nis.free.fr/ Site_escadrille/debut_aviation_militaire4.htm (24.12.2014)
• Lewis, Bernard, Modern Türkiye’nin Doğuşu, Türk Tarihi Kurumu, Ankara 2000.
• McGhee, George, The U.S.-Turkish-NATO Middle East Connection: How the Truman Doctrine and Turkey’s NATO Entry Contained the Soviets in the Middle East, St. Martin’s, New York 1990.
• Menet, İrfan, “Kurtuluş Savaşı Sırasında Yapılan Dış Yardımlar”, Yedinci Askeri Tarih Semineri Bildirileri-II, Genelkurmay, Ankara 2001, s. 217-238.
• Moutafarriqa, Ibrahim, Traité de la TactiqueouMéthodeArtificiellepourOrdon- nancedesTroupes, Chez Jean-Thom de Trattnern, Imprimeur et Libraire de La Cour, Vienne, France 1769.
• Munson, Howard Adelbert, “The Joint American Military Mission To AidT ur- key: Implementing The Truman Doctrine And Transforming U.S. Foreign Policy, 1947-1954”, Doctor of Philosophy, Washington State University, Department of History, May 2012.
• National Security Council of USA, “Memorandum 227”, Washington, 16 July 1975, ment/0398/1982289.pdf (27.9.2015)
• http://www.fordlibrarymuseum.gov/library/docu
• NATO, 2019a, “NATO CyberDefence”, https://www.nato.int/nato_sta- tic_fl2014/assets/pdf/pdf_2019_02/20190208_1902-factsheet-cyber-de- fence-en.pdf (12.11.2019). NATO, 2019b,“List of Current NATO Standards”, https://nso.nato.int/nso/nsdd/listpromulg.html (12.4.2019).
• O’Neill, Kevin, “Adventures with TUSLOG Det. 97, İzmit, Turkey”, 2008-2011, http://merhaba-usmilitary.com/1ONEILLKindex.html (17.9.2015).
• Orkunt, Sezai, Türkiye- ABD Askeri İlişkileri, Milliyet, İstanbul 1978.
• Ortaylı, İlber, Osmanlı İmparatorluğu’nda Alman Nüfuzu, Timaş, İstanbul 2010.
• Outzen, Richard, From Crisis to Cooperation Turkey’s Relations with Washing- ton and NATO, The Washington Institute for Near East Policy, Number 12, Washington 2012.
• Özcan, Besim, “XIX. Asrın Ortalarına Kadar Osmanlı Bahriyesinde Yabancı Uz- manların Görevlendirilmesi”, Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, S: 24, Erzurum, 1997, s. 39-49.
• Özdağ, Ümit, Menderes Döneminde Ordu-siyaset İlişkileri ve 27 Mayıs İhtilali, Boyut, İstanbul 2004.
• Özdağ, Ümit, “Türkiye Cumhuriyeti Saldırılara Direniyor”, 21. Yüzyıl Dergisi, Ekim/Kasım/Aralık 2008, Ankara.
• Özdemir, Hikmet, Rejim ve Asker, Afa, İstanbul 1989.
• Özkan, Gencer, Türkiye’de Cumhuriyet Dönemi Ordusunda Prusya Etkisi, (Der. Evren Balta Paker, İsmet Akça), Bilgi Üniversitesi, İstanbul 2010.
• Özkul, Osman, Gelenek ve Modernite Arasında Ulema, Bir Harf, İstanbul 2005.
• Pul, Ayşe, “Osmanlı-Fransız Diplomasisinin İki Mühim Evresi: Girit ve Mısır Se- ferleri”, Ankara Üniversitesi Osmanlı Tarihi Araştırma ve Uygulama Mer- kezi Dergisi, S: 22, Ankara 2007, s. 159-176.
• Rooney, Chris. B., “Osmanlı İmparatorluğu’na Gelen İngiliz Deniz Misyon- ları’nın Uluslararası Önemi 1908-1914” (Çev. Önder Kocatürk), İstanbul Üniversitesi Yakın Dönem Türkiye Araştırmaları Dergisi, S: 13-14, İstan- bul 2008, s. 73-106.
• Sander, Oral, Türk-Amerikan İlişkileri: 1947-1964, Ankara Üniversitesi SBF, An- kara 1979.
• Satana, Nil, “Peacekeeping Contributor Profile: Turkey, for Peacekeeping”, Sep- tember 2012, http://www.providingforpeacekeeping.org/2014/04/03/cont- ributor-profile-turkey/ (29.3.2019).
• TBMM Kanunlar Dergisi, 27 Nisan 1929 gün ve 1428 Sayılı “Milli Müdafaa Vekâleti Hakkında Kanun”, RG: 2 Mayıs 1929, 1182, C: 7.
• Temel, Mehmet, “Ulusal Çıkar Politikası Açısından İngiltere’nin Osmanlı Dev- leti’ne ve Millî Mücadele’ye Bakışı”, Balıkesir Üniversitesi Sosyal Bilim- ler Enstitüsü Dergisi, C: 1, S: 1, Balıkesir, 1998, s. 120-134.
• The American Military in Turkey at Merhaba-USMilitary.com, 1994, http://www.merhaba-usmilitary.com, 1.3.2015.
• Thornburg, Max W., Türkiye Nasıl Yükselir, Nebioğlu, İstanbul 1949.
• Toornburg, William R., “AFSC – 6051, İstanbul (Çakmaklı)”, 1964-1967, http://merhaba-usmilitary.com/2TOORNBURGWindex.html (27.9.2015)
• TSK Tarihi, III. Cilt, 5. Kısım (1793-1908), Genelkurmay, Ankara 1978.
• Türk Havacılık Uzay Sanayii, 2019, https://www.tai.com.tr/urun/f-16-oncel-i (6.3.2019)
• Uslu, Nasuh, “Turkey’s Relationship With The United States, 1960-1975”, Dur- ham Theses, Academic Support Office, Durham University, United King- dom 1994.
• Uzunçarşılı, İsmail Hakkı, Osmanlı Tarihi, 4. Cilt, I. Kısım, Türk Tarih Kurumu, Ankara 1995.
• Wallach, Jehuda L., Bir Askeri Yardımın Anatomisi, (Çev. Fahri Çeliker), Genel- kurmay, Ankara 1985.
• Wikipedia, 2019, “Counter-Guerrilla”, https://en.wikipedia.org/wiki/Counter- Guerrilla (27.11.2019).
• Wright, Doug, “Çorlu, Turkish Army Artillery Center, 1957-1961”, http://www.merhaba-usmilitary.com/1WRIGHTDindex.html (17.9.2015)
• Yavuz, Celalettin, “Ahmet Cemal Paşa’nın Bahriye Nazırlığı Döneminde Os- manlı Türk Bahriyesinde Reform Arayışları”, Yedinci Askeri Tarih Semi- neri Bildirileri-II, Genelkurmay, Ankara 2001, s. 69-88.
• Yorulmaz, Şerife, “Osmanlı-Fransız İlişkileri Çerçevesinde Osmanlı Toprakla- rında Açılan Fransız Kültür Kurumları ve Bunların Meşruiyet Kazanması” (19. yüzyıl-20. yüzyıl başları), Ankara Üniversitesi Osmanlı Tarihi Araş- tırma ve Uygulama Merkezi Dergisi, S: 11, Ankara 2000, s. 697-768.