Derneklerde İç Denetim ve Mevzuat Uygunluğu: Şeffaflık ve Hesap Verebilirlik Perspektifinden Bir İnceleme

Year 2025, Issue: 108, 1 - 22, 15.10.2025

Necdet Saglam

https://doi.org/10.25095/mufad.1681695

Abstract

Sivil toplum kuruluşlarının etkinliği, yalnızca faaliyetlerinin kapsamı ile değil; aynı zamanda mali şeffaflık, hesap verebilirlik ve yasalara uyumla da ölçülmektedir. Ancak Türkiye’de birçok dernek, iç denetim süreçlerini ya biçimsel düzeyde yürütmekte ya da uygulamada çeşitli yapısal sorunlarla karşılaşmaktadır. Bu durum, kamu güvenini zedeleyebilmekte ve derneklerin sürdürülebilirliğini riske atmaktadır. Bu çalışmanın amacı, Türkiye’de faaliyet gösteren derneklerde iç denetim süreçlerini mevzuata uygunluk ve şeffaflık ilkeleri çerçevesinde analiz ederek, mevcut yapının güçlü ve zayıf yönlerini ortaya koymaktır. Araştırma kapsamında, Türk Medeni Kanunu, Dernekler Kanunu, Dernekler Yönetmeliği ve İçişleri Bakanlığı verileri esas alınarak doküman incelemesi ve nitel içerik analizi yöntemleri kullanılmıştır. Analiz edilen 2023-2024 verileri ışığında, derneklerin %89’unun herhangi bir işleme tabi tutulmadığı; ancak genel kurul toplantılarının tüzüğe aykırı yürütülmesi ve defterlerin usule uygun tutulmaması gibi belirli ihlallerin yüksek oranlarda tekrarlandığı tespit edilmiştir. Bu bulgular, iç denetim raporlarının sıklıkla yüzeysel hazırlandığını ve denetim süreçlerinin etkinliğinde önemli açıklar bulunduğunu göstermektedir. Çalışma, iç denetimin yalnızca yasal bir zorunluluk olarak değil, aynı zamanda şeffaflık, kamu güveni ve kurumsal gelişim açısından stratejik bir araç olarak değerlendirilmesi gerektiğini savunmakta ve bu alanda daha işlevsel, veri odaklı ve hesap verebilirlik temelli yaklaşımların geliştirilmesini önermektedir.

Keywords

İç denetim , şeffaflık , sivil toplum kuruluşları , mevzuata uygunluk , dernekler , hesap verebilirlik

Internal Audit and Regulatory Compliance in Associations: An Evaluation from the Transparency Perspective

Abstract

The effectiveness and sustainability of civil society organizations depend not only on the scope of their activities but also on financial transparency, accountability, and compliance with legal frameworks. However, in Turkey, many associations conduct internal audits merely as a formality or face structural challenges in practice. This study investigates the internal audit processes of associations in Turkey through the lens of legal compliance and transparency. The research is grounded in document analysis, utilizing the Turkish Civil Code, Law of Associations, Regulation on Associations, and official statistics from the Ministry of Interior. Based on data from 2023–2024, the findings reveal that although 89% of associations undergo no official sanctions, recurring issues—such as noncompliance in general assembly meetings and improper recordkeeping— indicate ongoing systemic weaknesses. These insights suggest that internal audit reports are often superficially prepared and fail to ensure effective oversight. The study emphasizes that internal auditing must be redefined as a strategic mechanism for transparency, public confidence, and institutional growth, rather than being viewed solely as a legal requirement.

Keywords

Internal audit , transparency , non-governmental organizations , legal compliance , associations , accountability

References

• Ahrens, T.- Fabel, F.- Khalifa, R. (2016). “The regulation of cross-border audits of development NPOs: A legitimacy perspective”. Qualitative Research in Accounting & Management, 13(3), 278–303. https://doi.org/10.1108/QRAM-01-2016-0003
• Brody, E. (2006). The legal framework for nonprofit organizations in the United States. In W. W. Powell & R. Steinberg (Eds.), The Nonprofit Sector: A Research Handbook (2nd ed.), Yale University Press, 243–266.
• Charity Commission for England and Wales - OSCR - CCNI. (2019). Charities SORP (FRS 102), statement of recommended practice. https://www.charitysorp.org/ (Erişim tarihi: 22.04.2025)
• Cordery, C.- Belal, A. R. (2019). “NGO Accounting and accountability: Past, present and future”. Accounting Forum, 43(1), 1–15. https://doi.org/10.1016/j.accfor.2019.01.001
• Cordery, C.- Sinclair, R. (2013). “Measuring performance in the third sector”. Qualitative Research in Accounting & Management, 10(3/4), 196–212. https://doi.org/10.1108/QRAM-03-2013-0011
• Ebrahim, A. (2003). Accountability in practice: mechanisms for NGOs. World Development, 31(5), 813–829. https://doi.org/10.1016/S0305-750X(03)00014-7
• EXPERTsuisse. (2022). Use of ISA 805, ISAE 3000 and ISRS 4400 in Swiss NGO Audits. https://www.expertsuisse.ch/ (Erişim tarihi: 22.04.2025)
• FASB. (2016). Presentation of Financial Statements of Not-for-Profit Entities (ASU 2016-14). https://www.fasb.org/jsp/FASB/Document_C/DocumentPage?cid=1176168231032&acceptedDisclaimer=true (Erişim tarihi: 22.04.2025)
• Financial Accounting Standards Board (FASB) (2020). ASC 958- Not-for-Profit Entities. https://asc.fasb.org/ (Erişim tarihi: 22.04.2025)
• INGO Accountability Charter (Accountable Now). (2023). Global standards for CSO accountability. https://accountablenow.org (Erişim tarihi: 22.04.2025)
• Jacques, T. (2008, Kasım). The Cour des comptes’ audit of NGOs funded by state budget or donations and working in social fields. EUROSAI, Prague. https://www.nku.cz/assets/konference-seminare/2008/auditing-social-systems/topic3/France_Tenier-Prague.pdf (Erişim tarihi: 22.04.2025)
• Jordan, L.- Van Tuijl, P. (Eds.). (2006). NGO accountability: Politics, principles and innovations. Earthscan.
• Kravchenko, V.- Slobodianyk, Y. (2021). “Audit of non-governmental organizations in Ukraine: Challenges and prospects”. Oblik i Finansi, 94, 16–22.
• Naidoo, P.- Gomez, S. E. (2020). “Identifying the external audit challenges in the NGO sector in South Africa”. South African Journal of Accounting Research, 22(1), 1–19. https://doi.org/10.1080/10291954.2020.1724977
• Sağlam, M. T. (2020). “Türkiye’de sivil toplumun tarihi gelişimi ve sivil toplumun örgütlü yapısı olarak STK’lar”. Turkish Studies – Social Sciences, 15(1), 591–610. https://doi.org/10.29228/TurkishStudies.40685
• Sağlam, N.- Uyar, S.- Yolcu, M. (2022). Bağımsız denetçinin el kitabı. Ankara.
• Swiss GAAP FER. (2021). FER 21: Accounting for Charitable Non-Profit Organisations. https://www.fer.ch/standards/fer-21-npo/ (Erişim tarihi: 22.04.2025)
• T.C. İçişleri Bakanlığı Sivil Toplumla İlişkiler Genel Müdürlüğü. (2023). Dernekler Kanunu (5253 sayılı Kanun) ve Dernekler Yönetmeliği. https://www.siviltoplum.gov.tr/dernek-ic-denetim-raporu (Erişim tarihi: 22.04.2025)