ERKEN DÖNEM HİLAFET ÖRNEKLERI IŞIĞINDA İSLAM’DA DEMOKRATİK BIR HİLAFET TASAVVURU MÜMKÜN MÜ?

Yıl 2018, Cilt: 15 Sayı: 54, 73 - 95, 01.09.2018

Erdal Aydın

Öz

Bu araştırmamızda Hz. Peygamberin vefatından sonra ümmet arasında hilafet ya da imamet denilen dini ve siyasi otoritenin nasıl ortaya
çıktığı ele alınmıştır. Dinin temel kaynakları olan
ayet ve hadislerde İslam Devlet Başkanı’nın seçilmesine dair tafsilli bir model olmadığını görmekteyiz. Sahabeler arasında bilhassa ilk dört
Halifenin durumu dikkate alındığında Hz. Ebu
Bekir dar bir Meclis tarafından seçilmiştir. Hz.
Ömer ise Hz. Ebubekir tarafından vasiyetle gelmiştir. Hz. Ömer arkasında bir heyet bırakmıştır. Hz. Osman bu heyet tarafından seçilmiştir.
Hz. Ali ise Hz. Osman’ın şehid edilmesinden
sonra Hariciler tarafından oluşturulan terör ve
kaos ortamının acilen bertaraf edilmesi maksadıyla bilhassa ekabirden sahabelerin telkin ve
teşvikiyle Medine ahalisi tarafından seçilmiştir.
Neticede ilk dört halife yapısal olarak farklı yöntemlerle başa gelmiştir. Bu şekilsel farklılıklarla
beraber hilafetin ruhunu teşkil eden unsurlar
dikkate alındığında demokratik bir hilafet tasavvurunun mümkün olduğuna inanmaktayız.
Etnik ve mezhepsel farklılıkların temel hak ve
özgürlükler kapsamında değerlendirildiği ve
İslam ülkelerinin egemenlik anlayışlarına halel vermeyecek şekilde İslam İşbirliği Teşkilatı
İslam Siyasal Birliğine dönüştürülebilir. İşte bu
makalemizde İslam devlet yönetiminin ruhunu
teşkil eden adalet, emanet, ehliyet,şûra, biat ve
içtihad kavramları çerçevesinde Demokratik Hilafet’in yeniden tasavvuru ele alınacaktır.

Anahtar Kelimeler

Hilafet, İmamet, Şûra, Biat, İçtihad, Bid’a, Demokrasi, İslam İşbirliği Teşkilatı

Kaynakça

• AKBULUT, A. (2001). Sahabe Dönemi İktidar Kavgası. Ankara: Pozitif Yayınları
• ARMAĞAN, S . (2011). İslam’da Hükümet, Ebul a’la El-Mevdudi. İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi Mecmuası, 44 (1-4): 313-323.
• ARNOLD, T. (1965).The Caliphate. London: Routledge.
• AYDIN, E. (2017). Bediüzzaman Said Nursi’nin Eserlerinde Din Siyaset İlişkisine Dair Bir İnceleme.Yayınlanmamış doktora tezi, Marmara Üniversitesi, SBE.
• AKYÜZ, V. (1991). Hilafetin Saltanata Dönüşmesi. İstanbul: Dergâh Yayınları.
• BALCI, İ. (2001). Hz. Ebû Bekir Dönemi Dış Politikasından Siyasî ve Ahlakî Yansımalar. Ondokuz Mayıs Üniversitesi İlahiyat Fak. Dergisi, 12-13: 339-62.
• BİRSİN, M. (1996).Hz. Peygamberin Devleti. İstanbul: Birleşik Yayıncılık.
• BOZAN, M. (2007). İmamiyye Şiasının İmamet tasavvuru. Ankara: İlahiyat.
• BUHARİ, İ’tisam, 21.
• CABİRİ, M. Abid. (1997). Arap Aklının Oluşumu. (Terc. İbrahim Akbaba). İstanbul: İz Yayıncılık 1997.
• ÇELİK, A. (2005). Fatımîler Devletinin Kuruluşu. Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi,15(2):433-453.
• DÂRİMÎ, Mukaddime: 16, 23
• DEMİRCAN, A. (2000). Hâricîlik Mezhebinin Doğuşu Bağlamında Din Siyaset İlişkisi. İstanbul: Beyan Yayınları.
• DUMAN, A. (2010). İslam Halifeliği. Hikmet Yurdu, 3(5):409–416.
• Ebu DAVUD, Sünnet: 5
• Ed-DEMİCİ, S. (1996). İslam’da Devlet Başkanlığı. (Terc., İbrahim Cücük). İstanbul: Ravza Yay.
• El-GINDİ, K. (2008). Şura ve İslam Hukukunda Demokrasinin Belirginliği. İslam Hukuku Araştırma Dergisi,(Terc. Ahmet Kılınç), 12:201-6.
• ESEN, B. (2010). Hanefi Usul Eserlerinde İctihad Teorisi. Yayınlanmamış Doktora Tezi, Marmara Üniversitesi, SBE.
• ESPOSİTO, J. (2002). Unholy War Terror in the Name of Islam. New York: Oxford University Press.
• GÜMÜŞOĞLU, H. (2003). İslam Mezhepleri Tarihi. İstanbul: Kayıhan Yay.
• GÜNDÜZ, T. (2008). Safeviler. DİA, İstanbul, 451-457.
• HAMİDULLAH, M. (1995). İslam Anayasa Hukuku.(Trc., Vecdi Akyüz), İstanbul: Beyan Yay.
• HATİBOĞLU, M. S. (2012). Hilafetin kureyşliliği: islam’da ilk siyasi kavmiyetçilik. Ankara: Otto Yayınları.
• HUNTİNGTON, S. (1993). The Clash of Civilizations? Foreign Affairs,72(3): 22-49.
• İbn HİŞAM, II.
• İbn-i MÂCE, Mukaddime: 6, 7
• KAYMAL, C. (2017). Şialarda İmamet Meselesi ve Egemenlik. Bilecik Şeyh Edebali Üniversitesi SBE Dergisi, 2(1):172-95.
• KEMALOĞLU, M., Elçibey, E . (2014). Abbasiler Hilafetinin Tenezzülü ve Parçalanmasına Dair. Gümüşhane Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 4 (7):281-97.
• KELPETİN, M. (2012). Cemel Vakası’na Farklı Bir Yaklaşım: Linda D. Lau Örneği. Tarih Dergisi, 54(2):21-37.
• Kur’an, Diyanet Meali.
• Kur’an, Elmalı Hamdi Meali.
• LEWİS, B. (2007). Political Words and Ideas in Islam. Princeton: Markus Weiner Publishers.
• MEŞKUR, C. (2011). Mezhepler Tarihi Sözlüğü. (Ter. M. Mahfuz Söylemez). Ankara: Ankara Okulu Yayınları.
• MÜSLİM, Akdıye, 15.
• MÜSLİM, Cum’a: 43
• MÜSNED, 3:310, 371, 4:126, 127.
• NESÂÎ, Î’deyn: 22
• SALEM, E. (1962). Nationalism and Islam. Muslim World, 52 (4): 277-87.
• OVACI, V. (2016). İslam Hukukunun Karakteristik Özellikleri. Bozok Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 7 (7):69-80.
• ÖZ, M. (2011). İslam Mezhepler Tarihi. İstanbul: Ensar.
• ÖZ, M. (2012).Mezhepler tarihi ve terimler sözlüğü. İstanbul: Ensar Yay.
• ROUSSEAU, J.J. (1945). İçtimai Mukavele.(Trc: Selmin Evrim ve Mehmet Evrim). İstanbul: Türkiye Yayınevi.
• SÖNMEZ, A. (1984).Şura ve Resulullah’ın Müşaveresi. İstanbul: İnkılap Yay.
• ŞAFAK, A. (1979). İslam Hukukunda Kaynaklar-İctihad-Müctehid-Mezheb-Taklid ve Telfik Meseleleri Üzerine Bir Araştırma. Atatürk Üniversitesi İlâhiyât Tetkikleri Dergisi, 3:1-35.
• YÖNEM, A. (2014). İslam Mezheplerinde Biat Algısının Oluşum Süreci. İlahiyat Fakültesi Dergisi, 1(9):125-54.