OSMANLI AİLE YAPISI

Yıl 2012, Cilt: 8 Sayı: 31, 119 - 136, 15.03.2012

Abdurrahman Kurt

Öz

Biz bu makalede, son dönem Osmanlı aile yapısının temel unsurlarını genel karakterleriyle incelemeyi amaçlamaktayız. Osmanlı yönetimi, evlenmeyi kolaylaştırma ve nüfusun çoğalması amacına yönelik bir dizi uygulamalar gerçekleştirmişti. Doğal ailevi ihtiyaçların karşılandığı bir sistem olan evlilik, aynı zamanda kutsanmış bir kurum olarak algılanıyordu. İlk dönemlerde poligam hayata erişmek nispeten daha kolay olmalıydı. Henüz yeteri kadar kurum-sallaşmamış bu yarı-göçebe savaşçı toplum, daha sonra savaşı profesyonel ordulara bırakarak şehir merkezlerinde yerleşik hale geldikçe, poligam hayatı cazip gösteren zemin de kuşkusuz büyük ölçüde aşınacaktı. Eşler arasındaki sosyo-ekonomik eşitsizlik, kentsel alanda az sayıda poligam hayatın varlığını sağlayan, muhtemelen, en önemli zemindi. Osmanlı ailesi, akraba ilişkilerinin yoğunluğu, taaddüd-i zevcat, evlâtlık, köle ve cariyelerin varlığı açısından ge-niş aile görünümünde olmakla birlikte, bir çatı altında barınan aile üyelerinin azlığı açısından küçük hatta çekirdek denilebilecek bir aile yapısına sahiptir.

Anahtar Kelimeler

Görücü Usulü, Taaddüd-i Zevcat, Mehir, Evlâtlık, Mu-halâa, Köle ve Cariyeler, Aile Tipi, Geniş Aile, Çekirdek Aile

Kaynakça

• AHMED MİDHAT, (1892), Ahmed Metin ve Şirzad -Yahut- Roman İçinde Roman, İstanbul.
• ________ , (1900), Peder Olmak Sanatı, İstanbul: Tecüman-ı Hakikat Matba-ası
• ATSIZ, Nihat, (1970), Aşıkpaşaoğlu Tarihi, İstanbul: Milli Eğitim.
• AYDIN, M. Akif, (1985), İslâm- Osmanlı Aile Hukuku, MÜİF Yay, İstanbul: MÜİF Yayınları.
• BALTACIOĞLU, İ. Hakkı, (1939), Sosyoloji, İstanbul: Sebat Basımevi.
• BARKAN, Ö.Lütfi, (1966), "Edirne Askerî Kassamına Ait Tereke Defterleri (1545–1659)", I, Belgeler, c.III, S.5–6.
• BOTTOMORE, Tom, (2000), Toplumbilim, çev. Ünsal Oskay, İstanbul:Der Yay., 4.Basım.
• CAPORAL, Bernard, (1982), Kemalizmde ve Kemalizm Sonrasında Türk Kadını, Ankara: Türkiye İş Bankası Kültür Yyınları.
• ÇETİN, Osman, (1994), Sicillere Göre Bursa'da İhtida Hareketleri ve Sosyal Sonuçları (1472-1909), Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• DEMİREL, Ömer, (1991) "1700–1730 Tarihlerinde Ankara'da Ailenin Nicelik-sel Yapısı", Belleten, c.LTV, S.211, Ankara: TTKB.
• DUBEN, Alan ve BEHAR, Cem, (1991-1996)Istanbul Households, Cambrid-ge University Press; Türkçesi, İstanbul Haneleri, İstanbul: İletişim Yay.
• EHUD, R.Toledano, (1990), "Kahire'de Bir Köle Çerkes Kızın Hikâyesi", çev. Erol Toymaz, Tarih ve Toplum.
• ERTEN, Hayri, (2001), Konya Şer’iyye Sicilleri Işığında Ailenin Sosyo-Eko-nomik ve Kültürel Yapısı, Ankara: Kültür Bakanlığı Yay.
• FATMA ALİYE, (1326) Muhadarat, İstanbul: Derseâdet.
• ________ , (1309), Nisvan-ı İslâm, İstanbul.
• FINDIKOĞLU, Z. Fahri, (1939), "Egzogami Nazariyeleri", İş Mecmuası c.IV, Defter 4, İstanbul.
• GERBER, Haim, (1980), "Social and Economic Position of Women in an Otto-man City, Bursa 1600–1700", International Journal of Middle East Studies 12 (3).
• GIDDENS, Anthony, (2000), Elimizden Kaçıp Giden Dünya, çev. O. Akın-hay, İstanbul: Alfa Yay.
• GITTINS, Diana, (1985), Aile Sorgulanıyor, çev. Tuna Erdem, İstanbul: Pen-cere Yay.
• HARKORT K.Liebe, Beitrage Zur Sozialen und Wirtschaftlichen Lage Bursas am Anfang des 16. Jahrhunderts, (Y.D.T.), Hamburg, 1970, s. 303.
• İNALCIK, Halil, (1953), "15.Asır Türkiye İktisadî ve İçtimaî Tarihi Kaynak-ları", İktisat Fakültesi Mecmuası, c.XV, S.1-4, Ayrı Basım.
• JENNINGS, C. Ronald, (1986-1998), “Some Toughts on the Gazi Thesis”, Wıener Zeıtschrıft für dıe Kunde des Morgenlandes 76 (1986): 151–61.Türkçesi, Gazi Tezi Üzerine Bazı Düşünceler (çev. S.Pay), Uludağ Üniv. İlahiyat Fak. Dergisi, Bursa.
• ________ ,(1976), "Women in Early 17th Century Ottoman Judical Records, The Sheria Court of Anatolian Kayseri", Journal of the Economic and Social History of the Orient, 18, 1976.
• KARAY, R. Halid, (1996), Üç Nesil Üç Hayat, İstanbul: İnkılap Yay.
• KEPECİOĞLU, Kamil, (2010), Bursa Kütüğü, II, Bursa: Bursa Büyükşehir Ya-yınları.
• KURT, Abdurrahman, (1998), Bursa Sicillerine Göre Osmanlı Ailesi, Bursa: Uludağ Üniviversitesi Basımevi.
• MOLTKE, V. Helmuth, (1969),Türkiye Mektupları, İstanbul: Remzi Kitabevi.
• ORTAYLI, İlber, (2001), Osmanlı Toplumunda Aile, İstanbul: Pan Yay.
• ÖZDEĞER, Hüseyin, (1988), 1463-1640 Bursa Şehri Tereke Defterleri, İstan-bul: İ.Ü.İ.F.Yay.
• ÖZTÜRK, Hüseyin, (1990), Kınalızade Ali Çelebi’de Aile, Ankara: BAAK.
• RODİNSON, Maxime, (1969), İslamiyet ve Kapitalizm, çev. Orhan Suda, İs-tanbul: Gün Yay.
• TDAV, (1988), Şer’iye Sicilleri, Kayseri 4 (132) no’lu sicil, İstanbul: Türk Dünyası Araştırmaları Vakfı.
• UBICINI, M. A., “Türkiye 1850”, Tercüman 1001 Temel Eser, ts. c. II.
• ÜNSAL, Gönül, "İstanbullu Ailelerde Evlenme Âdetlerinin Mukayesesi, 1926’dan Önce 1956’dan Sonra", İ.Ü. Ed. Fak., (Yayınlanmamış Lisans Tezi), İstanbul.