EDEBİYATTA BİR İKTİDAR ALANI/ARAYIŞI OLARAK ELEŞTİRİ

Year 2007, Volume: 4 Issue: 13-14, 181 - 194, 15.09.2007

Kenan Çağan

Abstract

Edebiyatı bütünleyen eleştiri, edebiyat değildir. Eleştiri, hangi tür metinlerin edebiyat alanına ait olduğuna karar veren entelektüel bir faaliyettir. Eleştiri, değer ortaya koyucu bir etkinlik olduğu için, edebiyat alanının iktidarını temsil eder. Eleştiriyi tehlikeli bir güç olmaktan çıkaracak şey, yine eleştirinin içinde aranmalıdır. Bu arayış öznel ve nesnel eleştiri kuramlarının üretilmesini beslemiştir. Edebî kritelerin öznel doğasıyla, bunları nesnel bir zeminde tartışabilme gayreti tartışmanın sürekliliğini temin etmektedir.
Bilindiği üzere her sav, karşısavı zorunlu kılar. Karşısava sebebiyet vermek ya da savı tersinden okumaya mecbur kılınmak, zora koşulmak, düşünmeye zorlanmak her iddialı savın ardındaki örtük işlev olsa gerektir. Tehlikeli bir uçtan bir diğer tehlikeli uca savrulmak, bu sürecin içerisindeki mayın tarlası olmakla birlikte; bir uçtan bir uca gezinmenin verdiği imkânla, dengeli bir ortalamada durmasını becerebilmek ihtimali ya da böylesi bir ortalamada durabilmek kabiliyeti güvenlikli bir alan edinmenin riskli tecrübesi olacaktır. Bu yüzden en uçta parlayan, kör edici ve bir o kadar da tehlikeli ışığın altında bu yazı, eleştiri konusunda risk barındıran bir tecrübenin peşinde olmayı deneyecektir. Risk, eleştirinin bizzat kendisidir. Çünkü eleştiri, bir yandan düşüncenin üretilmesine katkıda bulunurken, diğer yandan da düşünce üretiminin yaralanmasına sebep olabilir. Özellikle bu son ihtimal eleştirinin kendine bir iktidar alanı yaratma telaşıyla ortaya çıkar.

Keywords

Eleştiri, Edebiyat, İktidar, Nesnelcilik, Öznelcilik

References

• Akay, Ali (1996), “Yapıbozma ve Plastik Sanatlar”, Eleştiri ve Eleştiri Kuramı Üstüne Söylemler, Yay. Haz. M. Rıfat, İstanbul: Düzlem Yayınları.
• Aksoy, Nazan, “Yeni Eleştiri”, Eleştiri ve Eleştiri Kuramı Üstüne Söylemler, Yay. Haz. Mehmet Rifat, İstanbul: Düzlem Yayınları.
• Arnold, Matthew (2002), “Günümüzde Eleştirinin İşlevi”, Eleştiri, çev. Ahmet Aydoğan- Bülent Özsoy, İstanbul: İz Yayınları.
• Barnet, Sylvan (1985), A Short Guide To Writing About Literature, Fifth Edition, U. S. A: HarperCollinsPublishers.
• Benjamin, Walter (1999), Tek Yön, çev. Tevfik Turan, İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Carlaui, J. C., Fillox (1985), J. C., Edebi Eleştiri, çev. Ayşe Hümeyra Çakmaklı, Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları.
• Cöntürk, Hüseyin (1958), Eleştirmeden Önce, Ankara: Kültür Matbaası.
• Eagleton, Terry (1998), Eleştirinin Görevi, çev. İ. Serin, Ankara: Ark Yayınları.
• Eliot, T. S. (2002), “Eleştirinin İşlevi”, Eleştiri, çev. Ahmet Aydoğan- Bülent Özsoy, İstanbul: İz Yayınları.
• Grafton, Anthony (1998), Kalpazanlar ve Eleştirmenler, çev. Emre Yalçın, Ankara: Dost Kitabevi.
• Holstein, Michael E. (1987), Beginning Literary Criticism, Florida: Robert E. Krieger Publishing Company.
• İpşiroğlu, Zehra (1992), Eleştirinin Eleştirisi, İstanbul: Cem Yayınları.
• Jameson, Fredric (1997), Marksizm ve Biçim, çev. Mehmet H. Doğan, İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Lucy, Niall (2003), Postmodern Edebiyat Kuramı, çev. Aslıhan Aksoy, İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
• Moran, Berna (2002), Edebiyat Kuramları ve Eleştiri, 6. Baskı, İstanbul: İletişim Yayınları.
• Morin, Edgar (1999), Aşk, Şiir ve Bilgelik, çev. Haldun Bayrı, İstanbul: Om Yayınları.
• Pater, Walter H. (2002), “Eleştirinin Amacı”, Eleştiri, çev. Ahmet Aydoğan- Bülent Özsoy, İstanbul: İz Yayınları.
• Paulhan, Jean (1999), Eleştiriye Kısa Önsöz, Çev. Ugur Güven, İzmir: Dokuz Eylül Yayınları.
• Rıfat, Sema (1996), “Yapıt-Okur İlişkisi ve Umberto Eco”, Eleştiri ve Eleştiri Kuramı Üstüne Söylemler, Yay. Haz. M. Rıfat, İstanbul: Düzlem Yayınları.
• Said, Edward (2000), Kış Ruhu, çev. Tuncay Birkan, İstanbul: Metis Yayınları, İstanbul.
• Wollf, Janet (2000), Sanatın Toplumsal Üretimi, çev. Ayşegül Demir, İstanbul: Özne Yayınları.