GELENEKSELCİLİĞİN PINARLARI: EDMUND BURKE ve AHMET CEVDET

Yıl 2006, Cilt: 2 Sayı: 7, 153 - 188, 15.12.2006

Bedri Gencer

Öz

Fransız Devriminden sonra bütün dünyada doğrudan veya dolaylı olarak sarsıcı bir etki yaratan modernlik, özellikle İngiltere ve Osmanlı gibi geleneğin güçlü olduğu ülkelerde ciddi bir entelektüel tepkiye yol açmış, bunun sonucunda gelenek ideolojik bir savunma konusu haline gelmiştir. Bunun İngiltere ve Osmanlı'daki önde gelen temsilcileri olarak mukayese için alman Edmund Burke ve Ahmet Cevdet gibi aktif gelenekselciler, daha sonra geleneğin saf ve sistematik bir müdafaasına çalışan spekülatif veya pasif gelenekselcilerden farklı olarak, henüz tam çözülmediği bir aşamada bir yandan geleneği bir şekilde yaşatmak üzere sosyo-politik süreçlerde aktif rol almış, öte yandan da entelektüel açıdan, yumuşak bir ideolojik söylemle gelenek ve modernlik kavramlarını kullanmaksızın modernliğin köklü bir eleştirisine dayalı olarak geleneğe daha dinamik bir yorum kazandırmışlardır. Dikkate değer bir ortaklık gösteren ulusal ve bireysel arka planlarının tasvirine dayalı olarak bu düşünürlerin düşünceleri on bir nokta etrafında mukayese edildiğinde, aralarında herhangi bir etkileşim olmadığı halde, geleneğin tanımı ve modernliğin eleştirisine ilişkin temel noktalarda şaşırtıcı bir şekilde buluştukları görülmektedir. Buna göre, düşüncenin temelde problem-çözücü, sosyolojik/ontolojik karakteri göz önüne alındığında, modern epistemolojinin ürünü oryantalistlik paradigmanın aksine esas evrensel kültürel ayırımın coğrafî bakımdan Doğulu ve Batılı değil, fakat coğrafî sınırları çapraz olarak kesen dünya-görüşü bakımından "geleneksel/modern dünyalar" arasında olduğu daha iyi anlaşılmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Fransız Devrimi, modernleşme, gelenekselcilik, ideoloji, İngiltere, Osmanlı, Edmund Burke, Ahmet Cevdet

Kaynakça

• AHMET CEVDET PAŞA 1980: Ma'ruzât, Yusuf Halaçoğlu (yay.), İstanbul: Çağrı.
• ---------- 1986: Tezâkir. I-IV, Cavid Baysun (yay.), Ankara: TTK.
• BARZUN, Jacques 2000: From Dawn to Decadence: 500 Years of Western Cultural mLife 1500 to the Present. New York: HarperCollins.
• BERKES, Niyazi 1978: Türkiye'de Çağdaşlaşma. İstanbul: Doğu-Batı.
• BOLAY, Süleyman Hayri (yay.) 1997: Ahmet Cevdet Paşa, Vefatının 100. Yılına mArmağan (Sempozyum 9-11 Haziran 1995). Ankara: TDV.
• BERMAN, Harold J. 1974: The Interaction of Law and Religion. London: SCM Press.
• BRAUDEL, Fernand 1995: A History of Civilizations. New York: Penguin.
• BURKE, Edmund 1955: Reflections on the Revolution in France. Conor Cruise O'Brien (ed.) New York: The Liberal Arts Press.
• ---------- 1969: Reflections on the Revolution in France. Thomas H. D. Mahoney (ed.) Harmondsworth: Penguin.
• DAVISON, Roderic H. 1963: Reform in the Ottoman Empire 1856-1876. Princeton: Princeton UP.
• DEUTSCH, Karl W, 1969: The Nerves of Government: Models of Political Communication and Social Control. New York: The Free Press
• FINDLEY, Carter Vaughn 1982: 'The Advent of Ideology in the Islamic Middle East.' Studia Islamica Part I, LV/143-169; Part II, LVI/147-180.
• FLEISCHER, Cornell H. 1986: Bureaucrat and Intellectual in the Ottoman Empire; The Historian Mustafa Âlî. Princeton: Princeton UP.
• GALLIE, W.B. 1968: Philosophy and the Historical Understanding. New York: Schocken.
• GEERTZ, Clifford 1973: The Interpretation of Cultures. New York: Basic Books.
• GENCER, Bedri 2002: "Türk Siyasal Kültürü ve Ahmed Cevdet Paşa", Uludağ Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi XXI/2 (Aralık): 217- 238.
• ---------- 2004: "The Rise of Public Opinion in the Ottoman Empire (1839-1909)," New Perspectives on Turkey 30 (Spring): 115-154.
• GÖÇEK, Fatma Müge 1996: Rise of the Bourgeoisie Demise of Empire: Ottoman Westernization and Social Change. New York: Oxford UP.
• HABERMAS, Jürgen. 1996. The Structural Transformation of the Public Sphere. Trs. Thomas Burger. Cambridge: Polity.
• İBN-İ Haldun t.y.: Mukaddimetü İbn-i Haldun. Ahmed ez-Za'bî (ed.), Beyrut: Dâru Erkâm.
• KALBERG, Stephen 1980: "Max Weber's Types of Rationality: Cornerstones for the Analysis of Rationalization Processes in History", American Journal of Sociology LXXXV/5 (March): 1145-1179.
• KÜTÜKOĞLU, Mübahat (yay.) 1986: Ahmet Cevdet Paşa Semineri (27-28 Mayıs 1985). İstanbul: İ.Ü. Edebiyat Fak.
• LEWIS, Bernard 1988: "Ibn Khaldun in Turkey," Studies on Turkish-Arab Relations III: 108-9.
• MARDİN, Ebul'ula 1945: Medeni Hukuk Cephesinden Ahmet Cevdet Paşa. İstanbul: İÜ Hukuk Fak.
• MARDİN, Şerif 1996: Yeni Osmanlı Düşüncesinin Doğuşu. Çev. M. Türköne- F.Unan- İ.Erdoğan, İstanbul: İletişim.
• MERİÇ Cemil 1980: Mağaradakiler. İstanbul: Ötüken.
• NAMIK Kemal 1327: Makâlât-ı Siyâsiyye ve Edebiyye. İstanbul.
• ---------- 2005: Osmanlı Modernleşmesinin Meseleleri. Bütün Makaleleri 1. Nergiz Yılmaz Aydoğdu-İsmail Kara (yay.). İstanbul: Dergâh.
• NEUMANN, Christoph K. 1999: Araç Tarih Amaç Tanzimat: Tarih-i Cevdet"in Siyasal Anlamı. İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
• NISBET, Robert 1994: "Tradition and Traditionalism," The Blackwell Dictionary of Twentieth-Century Social Thought, William Outhwaite-Tom Bottomore (eds.), 676-77, Cambridge: Blackwell.
• ROBINSON, O. F.-Fergus, T. D.-Gordon, W. M. 2000: European Legal History. London: Butterworths.
• SABINE, George H. 1959: A History of Political Theory. New York: Henry Holt & Company,
• SCRUTON, Roger 2001: The Meaning of Conservatism. Hampshire: Palgrave.
• SÖZEN, Kemal 1998: Ahmet Cevdet Paşa'nın Felsefî Düşüncesi. İstanbul: MÜ İFAV. Stanlis