AKINTIYA KARŞI KÜREK ÇEKMEK: SAİD HALİM PAŞA’NIN SİYASET DÜŞÜNCESİ

Year 2022, Issue: 62, 172 - 199, 03.01.2022

Furkan Acerbaş

Abstract

İstikrarlı zamanlardan ziyade mevcut düzen ve yapıların sarsıldığı veya yıkıldığı istikrarsız kriz dönemleri, siyaset düşünürlerini problemler üzerine kafa yormaya sevk eder. Bir Osmanlı devlet adamı ve düşünürü olarak Said Halim Paşa da eserlerini Osmanlı Devleti’nin çözülüş döneminde yazmıştır. Müellif, bu çalışmada merkeze aldığımız İslam’da Teşkilât-ı Siyâsiye metinini Osmanlı Devleti’nin yenik çıktığı ve kendisinin de sadrazamlık yaptığı I. Dünya Savaşı sonrasında Malta’da sürgündeyken yazmıştır. Ayrıca siyasal bilimler tahsil etmiş bir devlet adamı olarak siyaset sahnesinde edindiği tecrübe de fikirlerinin teşekkül etmesinde önemli bir rol oynamıştır. Tüm bunlar gözetildiğinde, Paşa’nın siyaset düşüncesini incelemenin önemi ortaya çıkmaktadır. Siyasetin ana kavramlarından biri olan meşruiyet devletin varlığını izah ettiğinden, onun siyaset düşüncesini anlamak için meşruiyet kavramına odaklanmak isabetli olacaktır. Dolayısıyla onun düşüncesinde öncelikle siyasetin meşru zeminini sorguluyoruz. Ardından, Tanzimat sonrasında Osmanlı siyaset düşüncesine giren özgürlük, eşitlik ve parlamento gibi Batılı kavram ve kurumları ele alıyoruz. Bu incelemeyi yaparken hem modern Batı, hem İslam, hem de Osmanlı siyaset perspektiflerinden faydalanıyoruz. Böylece bir yandan Said Halim Paşa’nın düşüncesinin özgün yanlarını keşfederken diğer yandan onun modern ve İslam siyaset perspektifleri içerisinde nerede durduğunu görmeye çalışıyoruz. Nihayetinde, modern siyaset düşüncesinin tersi bir yönde kürek çektiği sonucuna varıyoruz

Keywords

Said Halim Paşa, İslam siyaset düşüncesi, siyaset, meşruiyet, iktidar, özgürlük, eşitlik

References

• Beetham, D. (1991). The Legitimation of Power. London: Macmillan.
• Berger, P. L., & Luckmann, T. (1991). Legitimation. P. L. Berger & T. Luckmann (Ed.), The Social Construction of Reality: A Tratise in the Sociology of Knowledge içinde (s. 110–146). London: Penguin Books.
• Black, A. (2009). “Toward a Global History of Political Thought”. T. Shoigmen & C. J. Nederman (Ed.), Western Political Thought in Dialogue with Asia içinde (s. 25–42). Lanham: Lexington Books.
• Çetin, H. (2001). Siyasal İktidar ve Meşruiyet: Meşruiyetin Tipolojisi, Fonksiyonları ve Araçları. Yayınlanmamış Doktora Tezi, Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
• Dallmayr, F. (2004). “Monoloğun Ötesinde: Karşılaştırmalı Bir Siyaset Teorisine Doğru”. Divan: Disiplinlerarası Çalışmalar Dergisi, 18(35), 87–108. Erişim adresi https://www.divandergisi.com/tr/Dergi/Makale/37/252 (eriş. tar. 5 Kasım, 2019).
• Dallmayr, F. (2009). “Comparative Political Theory: What is it Good For”. T. Shogimen & C. J. Nederman (Ed.), Western Political Thought in Dialogue with Asia içinde (s. 13–25). Lanham: Lexington Books.
• Davutoğlu, A. (2018). Alternatif Paradigmalar: İslam ve Batı Dünya Görüşlerinin Siyaset Teorisine Etkisi. (Çev. M. Cüneyd Kaya). İstanbul: Küre Yayınları.
• El-Attâs, M. N. (2019). İslâm, Sekülerizm ve Geleceğin Felsefesi. (Çev. Mahmud Erol Kılıç). İstanbul: İnsan Yayınları.
• Faruki, İ. R. (2018). Tevhid: Düşünce ve Hayata Yansımaları. (Çev. Ejder Okumuş) İstanbul: Mahya.
• Gaus, G. F. (2016). Siyaset Kavramları ve Siyaset Kuramları. (Çev. Nihal Akdere). Ankara: Phoenix Yayınevi.
• Hallaq, W. B. (2009). An Introduction to Islamic Law. New York: Cambridge University Press.
• Hallaq, W. B. (2012). The Impossible State: Islam, Politics, and Modernity’s Moral Predicament.New York: Columbia University Press.
• Heywood, A. (2000). Key Concepts in Politics. New York: Palgrave Macmillan.
• Heywood, A. (2014). Siyaset Teorisine Giriş. (Çev. Hızır Murat Köse). İstanbul: Küre Yayınları.
• İkbal, M. (2017). İslam’da Dinî Düşüncenin Yeniden İnşâsı. (Çev. Rahim Acar). İstanbul: Timaş Yayınları.
• Işık, V. (2020). Türk Düşüncesinde İstikamet Arayışı. İstanbul: Mahya.
• İzzeti, E. (2014). İslâm’da Siyaset Teorisi. (Çev. Yasin Demirkıran). İstanbul: İnsan Yayınları.
• Jean-Marc Coicaud. (2004). Legitimacy and Politics: A Contribution to the Study of Political Right and Political Responsibility. (Çev. David Ames Curtis). Cambridge: Cambridge University Press.
• Kapani, M. (2007). Politika Bilimine Giriş. Ankara: Bilgi Yayınevi.
• Kara, İ. (2003). “İslâm Düşüncesinde Paradigma Değişimi: Hem Batılılaşalım Hem Müslüman Kalalım”. Modern Türkiye’de Siyasi Düşünce: Tanzimat ve Meşrutiyet’in Birikimi içinde (s. 234–264). İstanbul: İletişim Yayınları.
• Kara, İ. (2017). “Bazı Sesler Niçin Duyulmuyor? Said Halim Paşa ve Fikriyatına Yeni Bir Nazar”. Müslüman Kalarak Avrupalı Olmak: Çağdaş Türk Düşüncesinde Din, Siyaset, Tarih, Medeniyet (s. 379–382). İstanbul: Dergâh Yayınları.
• Kara, İ. (2019a). “Hilafetten İslam Devletine Çağdaş İslam Siyasi Düşüncesinin Ana İstikametleri ve Problemleri”. Divan: Disiplinlerarası Çalışmalar Dergisi, 24(47), 1–109.
• Kara, İ. (2019b). İslâmcıların Siyasî Görüşleri 2. İstanbul: Dergâh Yayınları.
• Karateke, H. T. (2005). “Legitimizing The Ottoman Sultanate: A Framework for Historical Analysis”. S. Faroqhi & H. İnalcık (Ed.), Legitimizing the Order: The Ottoman Rhetoric of State Power içinde (s. 13–52). Leiden and Boston: Brill.
• Köse, H. M. (2009). “İslam Siyaset Düşüncesini Yeniden Okumak: Eleştirel Bir Giriş”. Divan: Disiplinlerarası Çalışmalar Dergisi, (27), 1–19. Erişim adresi https://www.divandergisi. com/tr/Dergi/Makale/28/287 (eriş. tar. 13 Kasım, 2019).
• Lewis, B. (1992). İslâm’ın Siyasal Dili. (Çev. Fatih Taşar). Kayseri: Rey Yayıncılık.
• Lukes, S. (2005). Power: A Radical View. New York: Palgrave Macmillan.
• Marchart, O. (2007). Post-Foundational Political Thought: Political Difference in Nancy, Lefort, Badiou and Laclau. Edinburgh: Edinburgh University Press.
• Mardin, Ş. (2003). “Yeni Osmanlı Düşüncesi”. Modern Türkiye’de Siyasi Düşünce: Tanzimat ve Meşrutiyet’in Birikimi (s. 42–53). İstanbul: İletişim Yayınları.
• Mouffe, C. (2010). Siyasal Üzerine. (Çev. Mehmet Ratip). İstanbul: İletişim Yayınları.
• Okumuş, A. (2000). “Modern Siyaset Düşüncesinde Meşruiyet Fikrinin Serencamı”, 1(8), 105–122. Erişim adresi https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/254360 (eriş. tar. 15 Eylül, 2020).
• Okumuş, E. (2003). Meşrûiyet Ekseninde Din ve Devlet. İstanbul: Pınar Yayınları.
• Okumuş, E. (2010). “Meşruluğun Sosyolojisi”. E. Okumuş (Ed.), Meşruluğun Toplumsal Gerçekliği içinde (s. 13–34). İstanbul: İnsan Yayınları.
• Parekh, B. (2005). “Non-Western Political Thought”. T. Ball & R. Bellamy (Ed.), The Cambridge History of Twentieth Century Politcal Thought içinde (s. 553–578). Cambridge: Cambridge University Press.
• Rousseau, J.-J. (2014). Toplum Sözleşmesi. (Çev. Vedat Günyol). İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• Sariyannis, M. (2019). A History of Ottoman Political Thought up to the Early Nineteenth Century.Leiden and Boston: Brill.
• S. H., Paşa. (2019a). “İslâm’da Teşkîlat-ı Siyâsiye”. V. Işık (Ed.), Said Halim Paşa Külliyâtı içinde (s. 399–423). İstanbul: Ketebe.
• S. H., Paşa. (2019b).” İslâmlaşmak”. V. Işık (Ed.), Said Halim Paşa Külliyâtı içinde (s. 320–397). İstanbul: Ketebe.
• S. H., Paşa. (2019c). “Mukallidliklerimiz”. V. Işık (Ed.), Said Halim Paşa Külliyâtı içinde (s. 78–115). İstanbul: Ketebe.
• S. H., Paşa. (2019d). “İnhitât-ı İslâm Hakkında”. V. Işık (Ed.), Said Halim Paşa Külliyâtı içinde (s. 261–317). İstanbul: Ketebe.
• S. H., Paşa. (2019e). “Buhrân-ı İctimâ’imiz”. V. Işık (Ed.), Said Halim Paşa Külliyâtı içinde (s. 153–227). İstanbul: Ketebe.
• S. H., Paşa. (2019f). “Meşrûtiyet”. V. Işık (Ed.), Said Halim Paşa Külliyâtı içinde (s. 26–75). İstanbul: Ketebe.
• S. H., Paşa. (2019g). “Ta’assub”. V. Işık (Ed.), Said Halim Paşa Külliyâtı içinde (s. 228–257). İstanbul: Ketebe.
• Şen, A. (2020). İslam Hukuk Düşüncesinde İktidar ve Meşruiyet. İstanbul: Klasik.
• Şeyhun, A. (2010). Said Halim Paşa. (Çev. Derya Göçer). İstanbul: Everest.
• Shahin, E. E.-D. (2015). “Government”. G. Bowering (Ed.), Islamic Political Thought: An Introduction içinde (s. 68–85). New Jersey and Oxfordshire: Princeton University Press.
• Topal, A. E. (2017). From Decline to Progress: Ottoman Concepts of Reform 1600-1876. Yayınlanmamış Doktora Tezi, İhsan Doğramacı Bilkent Üniversitesi Ekonomi ve Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
• Türcan, T. (2001). Devletin Egemenlik Unsuru ve Egemenlikten Kaynaklanan Yetkileri. Ankara: Ankara Okulu.
• Türker, Ö. (2018). “İslam Siyaset Düşüncesinin Yeniden İnşası Üzerine Bir Deneme”. L. Sunar & Ö. Kavak (Ed.), İslam Siyaset Düşüncesi: Adil Devlet, Erdemli Şehir, Mükellef İnsan içinde (s. 51–91). Ankara: İlem Kitaplığı.
• Üçer, İ. H. (2017). İslam Düşünce Tarihi İçin Bir Dönemlendirme Önerisi. İstanbul: İlem.
• Uslu, A. (2017). Siyasal Düşünceler Tarihine Giriş; Tarihyazımı, Temel Yaklaşımlar ve Araştırma Yöntemleri. İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
• Wehr, H., & Cowan, J. M. (1976). Walâya. A Dictionary of Modern Written Arabic. (3.bs., s. 1099–1100) Spoken Language Service Inc.
• Yazır, E. M. H. (2011). “Müslümanlık Mâni’-i Terakkî Değil, Zâmin-i Terakkîdir”. A. C. Köksal & M. Kaya (Ed.), Meşrutiyetten Cumhuriyete Makaleler içinde (s. 261–282). İstanbul: Klasik.
• Yılmaz, C. (2013). “Osmanlı Siyaset Düşüncesinin İlkeleri”. F. M. Emecen, İ. Keskin, & A. Ahmetbeyoğlu (Ed.), Osmanlı’nın İzinde Prof. Dr. Mehmet İşpirli Armağanı içinde (s. 517–532). İstanbul: TİMAŞ Yayınları.
• Yılmaz, H. (2008). “Osmanlı Devleti’nde Batılılaşma Öncesi Meşrutiyetçi Gelişmeler”. Divan: Disiplinlerarası Çalışmalar Dergisi, 24, 1–30. Erişim adresi https://www.divandergisi.com/ tr/Dergi/Makale/25/267 (eriş. tar. 2 Nisan, 2020)
• Zabcı, F. (2015). “Montesquieu: Yasaların Ruhu ve Siyasal Özgürlük”. Mehmet Ali Ağaoğulları (Ed.), Sokrates’ten Jakobenlere Batı’da Siyasal Düşünceler içinde (s. 541–567). İstanbul: İletişim Yayınları.
• Zelditch Jr., M. (2006). “Legitimacy Theory”. P. J. Burke (Ed.), Contemporary Social Psychological Theories içinde (s. 324–352). Stanford: Stanford University Press.
• Ziya. (8 Cemaziyelahir 1285/5 Ekim 1868.). Mesele-i müsâvât. Hürriyet 15.Zürcher, E. J. (2004). Turkey: A Modern History. New York: I.B. Tauris