CUMHURİYETİN YÜZÜNCÜ YILINDA TÜRKİYE’DE KADIN VE SİYASET: DOĞU-BATI İKİLEMİNDE KADIN SEMBOLİZMİ

Yıl 2023, Cilt: 19 Sayı: 65 - Yüzyıllık Muhasebe: İkinci Yüzyıla Girerken Türkiye Siyaseti, 218 - 243, 25.12.2023

Zehra Çelik

Öz

Bu çalışma ile Türkiye Cumhuriyeti’nin yüzüncü yılında kadın ve siyaset ilişkisine dair bir muhasebe yapılacak; Türk siyasi tarihindeki modernleşme deneyiminde kadının konumu mercek altına alınacaktır. Bu noktada, Türkiye siyasetinin gündemini uzun yıllar meşgul eden Doğu-Batı, muhafazakâr-modern, İslamcı-laik ikileminde kadın meselesinin her zaman merkezi bir konuma yerleştirildiği düşünülmektedir. Bu merkezi konumun sebebi ise kadınların güçlü sembolik temsilleridir. Burada kadınların sembolik temsili ifadesi ile aktif siyasi özne olma durumunun tam zıddına işaret edilmiş; kadınların sadece varlıkları ile siyaset sahnesinde bir sembol ve nesne olarak bulunmalarına referans verilmiştir. Bu çalışmada Cumhuriyet’in kuruluşundan bu yana Türk siyasal hayatında kadın ve siyaset ilişkisi ve kadın hareketleri açısından dönüm noktaları belirlenecek; sonrasında alt başlıklar içinde kadınların siyasetin sembolleri olarak araçsallaştırılmasına ve nesneleştirilmesine değinilecektir. Bu çalışmanın öne süreceği iki temel sav vardır; 1) Osmanlı-Türk siyasi tarihinde kadınların siyasete dahil olduğu tarihten bu yana kadınlar siyasetteki varlığını büyük ölçüde sembolik temsillerine borçludur. 2) Osmanlı-Türk siyasi geleneğinde, Batı ile karşılaşma ve reform hareketlerinin başladığı tarihten itibaren, reformların içeriği ve amaçları konusundaki temel görüş ayrımını Doğu-Batı ikilemi temsil etmiştir. Bu ikilemde kadınlar bir tarafın destekçilerinin diğer tarafa karşı üstünlük kurmak ve kendisini görünür kılmak amacıyla kullandığı önemli bir sembol olmuştur.

Anahtar Kelimeler

Sembolizm, Siyasi Temsil, Kadın, Feminizm, Türk Siyasal Hayatı

Kaynakça

• Abadan-Unat, N. ve Tokgöz, O. (1994). “Turkish Women as Agents of Social Change in a Pluralist Democracy”. Women and Politics Worldwide (Ed: Nelson, B. ve Chowdhury, N.). New Haven: Yale University Press.
• Abadan Unat, N. (1998). “Söylemden Protestoya: Türkiye’de Kadın Hareketlerinin Dönüşümü”. 75 Yılda Kadınlar ve Erkekler (Ed: Hacımirzaoğlu, A. B.) içinde (323-336). İstanbul: Tarih Vakfı Yayınları.
• Anderson, B. (1995). Hayali Cemaatler. İstanbul: Metis Yayınları.
• Arat, Y. (1989). Patriarchal Paradox Women Politicians in Turkey. Amerika Birleşik Devletleri: Fairleigh Dickinson University Press.
• Arat, Y. (1998). “Türkiye’de Kadın Milletvekillerinin Değişen Siyasal Rolleri, 1934-1980”. 75 Yılda Kadınlar ve Erkekler (Ed: A. Berktay Hacımirzaoğlu) içinde (249-266). İstanbul: Tarih Vakfı Yayınları.
• Arat, Y. (1998a). “A Women Prime Minister in Turkey: Did it Matter?” Women and Politics, 19(4), 1-22.
• Arat, Z. F. (1998). “Kemalizm ve Türk Kadını”. 75 Yılda Kadınlar ve Erkekler (Ed: Hacımirzaoğlu, A. B.) içinde (51-57). İstanbul: Tarih Vakfı Yayınları.
• Berktay, F. (1998). “Cumhuriyet’in 75 Yıllık Serüvenine Kadınlar Açısından Bakmak”. 75 Yılda Kadınlar ve Erkekler (Ed: Hacımirzaoğlu, A. B.) içinde (1-12). İstanbul: Tarih Vakfı Yayınları.
• Çakır, S. (2014). “Feminizm: Ataerkil İktidarın Eleştirisi”. 19. Yüzyıldan 20. Yüzyıla Modern Siyasal İdeolojiler içinde (s.415-485). İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları.
• Çakır, S. (2019). Erkek Kulübünde Siyaset. İstanbul: Sel Yayıncılık.
• Diner, Ç. ve Toktaş, Ş. (2010). “Waves of Feminism in Turkey: Kemalist, Islamist and Kurdish Women’s Movements in An Era of Globalization”. Journal of Balkan and Near Eastern Studies, 12(1), 41-57.
• Durakbaşa, A. (1998). “Cumhuriyet Döneminde Modern Kadın ve Erkek Kimliklerinin Oluşumu: Kemalist Kadın Kimliği ve “Münevver Erkekler”. 75 Yılda Kadınlar ve Erkekler (Ed: Hacımirzaoğlu, A. B.) içinde (29-50). İstanbul: Tarih Vakfı Yayınları.
• Durakbaşa, A. (2011). “Türk Modernleşmesinin Kamusal Alanı ve “Kadın Yurttaş”. Birkaç Arpa Boyu… 21. Yüzyıla Girerken Türkiye’de Feminist Çalışmalar (Der. Sancar, S.) içinde (461- 474). İstanbul: Koç Üniversitesi Yayınları.
• Durakbaşa, A. (2012). Halide Edib Türk Modernleşmesi ve Feminizm. (5. Baskı) İstanbul: İletişim Yayınları.
• Göle, N. (1991). Modern Mahrem Medeniyet ve Örtünme. (14. Baskı). İstanbul: Metis Yayınları.
• Güneş Ayata, A. (1998). “Laiklik, Güç ve Katılım Üçgeninde Türkiye’de Kadın ve Siyaset”. 75 Yılda Kadınlar ve Erkekler (Ed: Hacımirzaoğlu, A. B.) içinde (237-248). İstanbul: Tarih Vakfı Yayınları.
• Güneş Ayata, A. ve Tütüncü, F. (2008). “Party Politics of the AKP (2002-2007) and the Predicaments of Women at the Intersections of Westernist, Islamist and Feminist Discourses in Turkey”. British Journal of Middle Eastern Studies, 35(3), 363-384.
• İlyasoğlu, A. (1994). Örtülü Kimlik: İslamcı Kadın Kimliğinin Öğeleri. İstanbul: Metis Yayınları.
• Kadıoğlu, A. (1998). “Cinselliğin İnkârı: Büyük Toplumsal Projelerin Nesnesi Olarak Türk Kadınları”. 75 Yılda Kadınlar ve Erkekler (Ed: Hacımirzaoğlu, A. B.) içinde (89-100). İstanbul: Tarih Vakfı Yayınları.
• Kandiyoti, D. (1990). “Ataerkil Örüntüler, Türk Toplumunda Erkek Egemenliğinin Çözümlenmesine Yönelik Notlar”, Kadın Bakış Açısından 1980’ler Türkiye’sinde Kadın (Ed: Tekeli, Ş.) (7. Baskı) içinde (327-340). İstanbul: İletişim Yayınları.
• Kandiyoti, D. (1991). Women, Islam and the State. Londra: MacMillan.
• Keyder, Ç. (1997). “Whither the Project of Modernity? Turkey in the 1990s.” Rethinking Modernity and National Identity in Turkey (Ed: Bozdoğan, S. ve Kasaba, R.) içinde (37-51). Seattle: University of Washington Press.
• Molyneux, M. (1991). “The ‘Women Question’ in the Age of Perestroika”. Agenda: Empowering Women for Gender Equity, 10, 89–108.
• Örs, B. (2006). “Siyasi Temsil”. İ.Ü. Siyasal Bilgiler Fakültesi Dergisi, Sayı:35, 1-22.
• Özdalga, E. (1998). Modern Türkiye’de Örtünme Sorunu, Resmi Laiklik ve Popüler İslam. İstanbul: Sarmal Yayınları.
• Pitkin, H. F. (1967). The Concept of Representation. Berkeley CA: University of California Press.
• Sancar, S. (2011). “Türkiye’de Kadın Hareketinin Politiği: Tarihsel Bağlam, Politik Gündem ve Özgünlükler”. Birkaç Arpa Boyu… 21. Yüzyıla Girerken Türkiye’de Feminist Çalışmalar (Der. Sancar, S.) içinde (61-120). İstanbul: Koç Üniversitesi Yayınları.
• Sirman, N. (1989). “Feminizm in Turkey, A Short History”. New Perspectives in Turkey, 3(1), 259-88.
• Şefkatli-Tuksal, H. (2007). “The Unethical Disqualification of Women Wearing the Headscarf in Turkey”. Turkish Policy Quarterly, 6(5), 61-65.
• Tekeli, Ş. (1986). “Emergence of the feminist movement in Turkey”. The New Women’s Movement: Feminism and Political Power in Europe and the USA. (Ed: Dahlerup, D.). Beverly Hills: Sage Publications.
• Tekeli, Ş. (1997). “Türkiye Aydınlanması Kadınlara Nasıl Baktı?” Türkiye’de Aydınlanma Hareketi, Dünü, Bugünü, Sorunları/ 25-26 Nisan 1997 Strasbourg Sempozyumu Server Tanilli’ye Saygı içinde. İstanbul: Adam Yayınları.
• Tekeli, Ş. (1998). “Birinci ve İkinci Dalga Feminist Hareketlerin Karşılaştırmalı İncelenmesi Üzerine Bir Deneme”. 75 Yılda Kadınlar ve Erkekler (Ed: Hacımirzaoğlu, A. B.) içinde (337-346). İstanbul: Tarih Vakfı Yayınları.
• Toska, Z. (1998). “Cumhuriyet’in Kadın İdeali: Eşiği Aşanlar ve Aşamayanlar”. 75 Yılda Kadınlar ve Erkekler (Ed: Hacımirzaoğlu, A. B.) içinde (71-88). İstanbul: Tarih Vakfı Yayınları.
• White, J. B. (2003). “State Feminism, Modernization, and the Turkish Republican Woman”. NWSA Journal, 15(3), 145–159.
• Zürcher, E. J. (2019). Modernleşen Türkiye’nin Tarihi. (Çev: Saner, Y.) (4. Baskı). İstanbul: İletişim Yayınları.