Metinler Arası İlişki Bağlamında Orta Çağ Tarih Yazımında İktibas Yöntemi ve Bilgi Deformasyonu

Year 2021, Volume: 12 Issue: 1, 45 - 68, 07.05.2021

Ahmet Kütük

https://doi.org/10.19059/mukaddime.781096

Abstract

Her dönemin olduğu gibi Orta çağ tarih yazıcılığının da kendine özgü bir yazım üslubu vardır. Genellikle iktibas usulüne dayalı bu üslup, kendinden önceki müelliflerin yazdıklarından ilham alarak yeni eserler vücuda getirmeyi öngörür. Orta çağ yazarlarının, bu kontrolsüz iktibas alışkanlıkları tarih yazımında benzer tekrarlara ve bilinçli/bilinçsiz bilgi deformasyonlarına sebep olmuştur. Müellifin etik algısı, beğenilme kaygısı, dini, etnik ya da coğrafi aidiyetleri bir önceki kaynaktan alınan bilgilerin nasıl servis edileceği noktasında önemli belirleyicilerdir. Dönemin baskın ideolojisi ya da iktidarı, çoğu zaman aynı olay veya durumun kendi çağına uydurulması noktasında tarihçinin iştahını kabartmıştır. Bu makalede, orta çağ tarih yazıcılığının temel karakteri ve dönemin kaynaklarında geçen bilgi tekrarları ele alınacak, bu vesileyle bizzat tarihçi eliyle bilginin özünde meydana getirilen deformasyon örnek metinler üzerinden incelenecektir.

Keywords

ortaçağ tarih yazıcılığı, tarihsel bilgi, bilgi deformasyonu, osmanlının kuruluşu

References

• ----------------------. (1982). Oğuz Kağan Destanı (Reşüdüddin Oğuznamesi), (Tercüme ve tahlil Z. Velidi Togan), İstanbul: Enderun Yayınları.
• Gregory Abu’l Farac (Bar Habraeus). (1999). Abu’l-Farac Tarihi, (Çev. Ö. R. Doğrul), c. I, Ankara: TTK Yayınları.
• Ahmed b. Mahmud. (1977). Selçuk-name, (Haz. Erdoğan Merçil), c. I, İstanbul: Kervan Yayınları.
• Ahmetbeyoğlu, A. (2018). Avrupa Hunları, İstanbul: Yeditepe Yayınları.
• Agacanov, S. G. (2002). Oğuzlar, (Çev. Ekber N. Necef-Ahmet Annaberdiyev), İstanbul: Selenge Yayınları.
• Aksarayî. (2000). Musâmeratü’l Ahbar, (Çev. Mürsel Öztürk), Ankara: TTK Yayınları.
• Anonim. (1986). Moğolların Gizli Tarihi (Çev. A. Temir), Ankara: TTK Yayınları.
• Anonim Süryani. (2005), I. ve II. Haçlı Seferleri Vekayinamesi, Çev. V. İlmen, , İstanbul: Yaba Yayınları.
• Anonim. (1952). Selçukname, (Anadolu Selçukluları Devleti Tarihi III), (Neşr. ve Trc. F. Nafiz Uzluk), Ankara: Örnek Matbaası.
• Âşık Paşazade. (2003). Osmanoğulları’nın Tarihi, (Haz. K. Yavuz-M. A. Y. Saraç), İstanbul: K Kitaplığı.
• Bang, W.- Rahmeti, G. R. (1936). Oğuz Kağan Destanı, İstanbul: Burhaneddin Basımevi.
• Bayat, F. (2016). “Oğuzname”, Diyanet İslam Ansiklopedisi, c. Ek-2, İstanbul: TDV Yayınları, ss. 375-376.
• Cüveynî. (2013). Tarih-i Cihangüşa, (Çev. M. Öztürk), Ankara: TTK Yayınları.
• Cüzcanî. (2015). Tabakat-ı Nasıri, (Terc. E. Göksu), Ankara: TTK Yayınları.
• Demirkent, I. (1994). Urfa Haçlı Kontluğu Tarihi, c. II, , Ankara: TTK Yayınları.
• Divitçioğlu, S. (2015). Oğuz'dan Selçuklu'ya, İstanbul: Alfa Yayınları.
• Duygu, Z. (2019). Süryanilerde Tarih Yazıcılığı, , Mardin: Artuklu Üniversitesi Yayınları.
• Ebu’l Gazi Bahadır Han. (1996). Şecere-i Terakime, (Türkmenlerin Soykütüğü) (Haz. Z. Kargı Ölmez), Ankara: Simurg Yayınları.
• Gordlevski, V. (1988). Anadolu Selçuklu Devleti, (Çev. Azer Yaran), Ankara: Onur Yayınları.
• Hamdullah Müstevfî-yi Kazvinî. (2018). Tarih-i Güzide, (Çev. Mürsel Öztürk), Ankara: TTK Yayınları.
• Hüseynî. (1999). Ahbarü’d Devleti’s-Selçukiyye, (Çev. Necati Lugal), Ankara: TTK Yayınları.
• İbn Bibi. (2014). el-Evâmiru’l Alâ’iyye fi’l Umûri’l-Alâ’iyye, (Selçuknâme), (çev. Mürsel Öztürk), Ankara: TTK Yayınları.
• İbn Vâsıl. (1957). Müferricü’l Kurub fi Ahbar Ben-i Eyyub, (Cemaleddin Eş-Şeyyal), c. I, İskenderiye.
• İbnu’l Esir. (1991). el-Kâmil fi’t Tarih, c. X, (çev. A. Özaydın), İstanbul: Bahar Yayınları.
• Hoca Sadeddin Efendi. (1974). Tacü’t Tevarih, (Sad. İ. Parmaksızoğlu), c. I, İstanbul: Başbakanlık Kültür Müsteşarlığı Kültür Yayınları.
• Kanar, M. (1996). “Firdevsî, Diyanet İslam Ansiklopedisi, c. 13, İstanbul: TDV Yayınları, ss. 125-127.
• Kaşgarlı Mahmud. (1985). Divan-ı Lügati’t Türk Tercemesi, c. I, (Çev. Besim Atalay), Ankara: TDK Yayınları.
• Köprülü, M. F. (1991). Osmanlı Devleti’nin Kuruluşu, Ankara: TTK Yayınları.
• Köymen, M. A. (2016). Büyük Selçuklu İmparatorluğu Tarihi, (Kuruluş Devri), c. I, Ankara: TTK Yayınları.
• Köymen, M. A. (1976). Tuğrul Bey ve Zamanı, İstanbul: MEB Basımevi.
• Mevlâna Mehmed Neşrî. (2008). Cihannüma [Osmanlı Tarihi (1288-1485)], (Haz. N. Öztürk), İstanbul: Çamlıca Yayınları.
• Müverrih Vardan. (2017). Türk Fetihleri Tarihi (889-1269), (Trc. H. D. Andreasyan), İstanbul: Post Yayınları.
• Nizami Aruzî. (2016). Çehar Makale, (Çev. Esin Eren Soysal), İstanbul: Demavend Yayınları.
• Orkun, H. N. (1994). Eski Türk Yazıtları, Ankara: TDK Yayınları.
• Ögel, B. (2010). Türk Mitolojisi, c. I, , Ankara: TTK Yayınları.
• Ravendî. (1999). Rahatus’ Sudûr ve Ayet-üs-Sürûr, (Gönüllerin Rahatı ve Sevinç Alameti), c. I, (Çev. Ahmet Ateş), Ankara: TTK Yayınları.
• Reşidüddin Fazlullah. (2011). Camiü’t Tevarih, (Selçuklu Devleti), (Çev. Erkan Göksu), İstanbul: Selenge Yayınları 2011.
• Süryani Mihail. (1944). Vekayiname, (Türkçe çev. H. D. Andreasyan), (Basılmamış TTK Nüshası).
• Turan, O. (1998). Selçuklular Tarihi ve Türk-İslam Medeniyeti, İstanbul: Boğaziçi Yayınları.
• Var, U. (2019). “Süryani Mikhail Kroniği’nde Eski Türk Dini ve Türklerin İslamiyet’e Geçiş Sebepleri”, Ortaçağ Araştırmaları Dergisi, c. 2, Sayı: 1, ss. 68-79.
• Zahirüddin Nişaburî. (2018). Selçukname, (Çev. Ayşe Gül Fidan), İstanbul: Kopernik Yayınları