Zırkilerin Tarihi ve Kürt Kültürüne Yaptıkları Katkılar

Year 2024, Volume: 15 Issue: 2, 478 - 501, 27.11.2024

Zülküf Ergün

https://doi.org/10.19059/mukaddime.1490480

Abstract

Zirkiler Kürtlerin son bin yıllık tarihinde önemli Kürt hanedanlarından biri olup Şerefname’de kendilerinden ayrıntılı bahsedilir. Şerefhan Bedlisi bu hanedanın kurucu babası olarak kabul ettiği Şeyh Hasani Ezraqi’den kendi dönemine kadar bu önemli hanedandan bahsetse de daha çok 16 yüzyıldaki tarihlerine yer verir. Uzun bir aradan sonra bu konu son yıllarda bazı yeni tarihçi ve araştırmacıların dikkatini çeker. Böylece Zirkiler bazı kitap ve makalelerin konusu olmaya başlarlar. Biz bu çalışmada Zirkiler hakkında elimizde var olan bilgileri sistematik bir şekilde ortaya koymayı, Zirkilerin tarihindeki çelişki ve boşlukları belirlemeyi, iç sorunlarını tespit etmeyi ve Kürt kültürüne yapmış oldukları katkıları gün yüzüne çıkarmayı amaçlıyoruz. Böylece bu çalışmanın sonunda Zirkilerin son bin yılda Kürt siyasi tarihindeki önemli katkılarda bulundukları, Kürt tarihinde güçlü bir konum elde ettiklerini ve Kürt kültürü açısından önemli tarihçi, edebiyatçı ve alimleri yetiştirdiklerini savunuyoruz.

Keywords

Zirki, Kürt, Mit, Tarih, Kültür.

Thanks

Emeğiniz için teşekkür ederiz

Dîroka Zirkîyan û Beşdarîya Wan di Çanda Kurdî da

Abstract

Zirkî di hezar salên dawî yên dîroka kurdan da yek ji binemaleyên giring ên kurdî ye ku di Şerefnameyê da behsa wan tê kirin. Şerefxanê Bedlîsî ji Şêx Hesenê Ezreqî ku wî bavê damezirînerê vê binemaleyê qebûl dike, heta dema xwe behsa vê binemaleya giring bike jî giranî dide ser dîroka wan a sedsala 16ê. Piştî navbereke dirêj ev mijar di van salên dawî da bala çendîn dîronknas û vekolerên nû dikêşe û Zirkî dibin mijara çendîn gotar û pirtûkan. Em bi vê xebatê hewl didin van zanyarîyên li ser Zirkîyan bi awayekî sîstematîk bixine rû, nakokî û valahîyên dîroka Zirkîyan dîyar bikin, kêşeyên wan ên navxweyî destnîşan bikin û beşdarîya wan di çanda kurdî da ron bikin. Ji ber vê em di dawîya vê xebatê da digihîjin vê encamê ku Zirkî di hezar salên dawî da çawa di berhemanîna dîroka kurdî ya sîyasî da dibin beşdarên giring, di dîroka çanda kurdî da jî dibin xwedî pêgeheke bihêz ku ji nav wan hin dîroknûs, edîb û zanayên giring derdikevin.

Keywords

Zirkî, Kurd, Mît, Dîrok, Çand.

References

• Acar, A. (2012). Dünden Bugüne Hetâkh (Atak) Kalesi. Dünden Bugüne Lice Sempozyumu Bildirileri. Mardin: Mardin Artuklu Üniversitesi Yayınları. 13-45.
• Avad, B. A. (1975). Meyyafarqîn ve Amed Tarihi’ni Nerede ve Nasıl Buldum?. Mervani Kürtleri Tarihi. (Çev. M. E. Bozarslan). Koral Yayınları. 9-66.
• Aydeniz, V. (2012). Akkoyunlu-Kürt İlişkileri. İstanbul: Nûbihar.
• Aykaç, Y. (2021). Mîr Yaqûbê Zirkî: Mîrekî Şair Di Edebiyata Kurdî Ya Klasîk De. Ashâb-ı Kehf Şehri Lice Tarih, Edebiyat, Kültür. H. Yıldız-A. Ertekin-D. Adlığ-A. Cengiz (Ed.). Ankara: Sonçağ Akademi. 343-354.
• Azimli, M. (2008). Artukluların Kuruluşu ve İlk Artuklu Emiri Necmettin İlgazi’nin Siyasi Faaliyetleri (1106-1122). Artuklular. İ. Özcoşar (Ed.). Mardin: Mardin Valiliği Kültür Yayınları. 13-20.
• Bayraktar, U. B. (2017). Erken 19. Yüzyılda Kürt-Osmanlı İlişkileri: Zirki Beyleri ve Hazro’da Yerel Siyaset. Osmanlı Devleti ve Kürtler. İ. Özcoşar-S. Vali (Ed.). İstanbul: Kitap Yayınevi. 135-154.
• Bedlîsî, Ş. (2007). Şerefname. (Wer. Z. Avci). İstanbul: Avesta.
• Beysanoğlu, Ş. (2003). Anıtları ve Kitabeleri ile Diyarbakır Tarihi Başlangıçtan Akkoyunlulara Kadar. Ankara: Diyarbakır Büyükşehir Belediyesi Kültür ve Sanat Yayınları.
• Bizbirlik, A. (1996). 16. yy.’da Tercil Sancağı Üzerine Notlar. Osmanlı Araştırmaları XVI. H. İnalcık-N. Göyünç-H.L. Lowry-İ. Erünsal-K. Kreıser-A.A. Şentürk (Ed.). İstanbul: Enderun Kitabevi. 85-120.
• Bizbirlik, A. (1996). 16. Yüzyılın Ortalarında Atak Sancağı ve Sancak Beyleri Üzerine Notlar. Osmanlı Araştırmaları XVI. H. İnalcık-N. Göyünç-H.L. Lowry-İ. Erünsal-K. Kreıser-A.A. Şentürk (Ed.). İstanbul: Enderun Kitabevi. 109-133.
• Bozkurt, İ. (2021). Aşiretler Tarihi. İstanbul: Nûbihar.
• Brant, J. (2018). 1838 Yazında Kürdistan. (Çapa Duyem). İstanbul: Weşanxaneya Rûpelê.
• Budak, M. (2023). Zırkan Aşiretinden Hazro Beyleri. İstanbul: Nûbihar.
• Ekinci, R. (2012). Azîz Efendi’nin Islahatnâmesi Üzerine. Kürt Tarihi. 2, 12-19.
• Ekinci, M. R. (2022). Beylikten Sancağa Osmanlı İdari Teşkilatında Atak (16-19. YY.). Osmanlı Devleti’nde Yurtluk-Ocaklık ve Hükümet Sancaklar. E. Çiftçi, V. Gürhan, M. R. Ekinci (Haz.). İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları. 143-186.
• Ekinci, R. (2023). Peymana Hikimdaran 1535 Peymana Qanûnî Siltan Silêman Digel Hakimên Kurd. Dewlet û Mîrgehên Kurdî di Serdemên Naverast û Nû da. Zaxo: Senterê Zaxo bo Vekolînên Kurdî. 2, 17-32.
• Epözdemir, Ş. (2011). Zırkan Beylikleri Tarihinde Derzın. Ankara: Fanos Yayınları.
• Ertekin, A. (2021). Atak Beylerinden Zirki Timur Bey ve Dönemin Panoramik Özeti. Ashâb-ı Kehf Şehri Lice Tarih, Edebiyat, Kültür. H. Yıldız-A. Ertekin-D. Adlığ-A. Cengiz (Ed.). Ankara: Sonçağ Akademi. 72-118.
• Fariqî, Îbnu’l Ezreq (2023). Tarîxa Meyafarqînê. (Wer. E. Narozî). Kerîm El-Xulî – Yusuf Baluken (Amd.) İstanbul: Nûbihar.
• Gümüş, E. (2012). Lice ve Çevresinde Kurulmuş Beylikler ve Burada Meskun Aşiretler. Dünden Bugüne Lice Sempozyumu Bildirileri. Mardin: Mardin Artuklu Üniversitesi Yayınları. 451-461.
• Gümüş, E. (2021). Mihrani Ekrad Sancağı: Kadim Bir Aşiret Yurtluk Ocaklığı. Artuklu İnsan ve Toplum Bilim Dergisi. 6 (1), 1-27.
• Gümüş, E. (2024). Zirki Aşireti’nin Yurtluk Ocaklık Bir Sancağı: Tercil Beyliği (1515-1750). Anatikçağ’dan Günümüze Medeniyetler Kavşağında Hazro Tarih-Toplum-Kültür. O. Bozan-A. Ertekin-A. Yaz (Ed.). İstanbul: Çizgi Kitabevi. 139-162.
• Hisnî, H. Î. M. (2019). Tarîxu Hisni Keyfa. Y. Baluken (Ed.). İstanbul: Nûbihar.
• Işık, S. (2021). Lice Beylerî, Vakıf Ahmet Bey Camii ve Sakal-ı Şerif. Ashâb-ı Kehf Şehri Lice Tarih, Edebiyat, Kültür. H. Yıldız-A. Ertekin-D. Adlığ-A. Cengiz (Ed.). Ankara: Sonçağ Akademi. 71-92.
• Işık, F. (2023). Lice Zirkileri Aile Tarihi. İstanbul: Logo Yayınevi.
• Korkusuz, M. Ş. (2004). Tezkire-i Meşayih-i Amid Dayarbekir Velileri I-II. İstanbul: Kent Yayınları.
• Kürd Emirlerinin Muktedir Oldukları Zamanda Yaptıkları Hizmetler. (2012). (Çev. Ö. Beyter-R. Ekinci). Kürt Tarihi. 2, 20-27.
• Pekol, F. (2017). Zirki Beylikleri ve Beyleri Tarihi. Mardin Artuklu Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Tarih Anabilim Dalı. Teza Çapnebûyî ya Mastirê.
• Tihranî, E. (2014). Kitab-ı Diyarbekriyye. (Çev. M. Öztürk). Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Xan Budaq, S. (2005). Dîroka Nijada Şêrwan. (Wer. K. Soylu). İstanbul: Weşanên Enstîtuya Kurdî ya Stenbolê.
• Varlî, E. M. M. H. X. (1997). Dîroka Dugelên Kurdan 600-1500 Derpêç 1. İstanbul: Hoşka Weşan û Lêkolîna Sîpan.
• Veroj, S. (2023). Kurdistan siyasi, içtimai, edebi, ilmi haftalık müstakil fikir mecmuasıdır. Stenbol: Weşanên Dara.
• Zekî Beg, M. E. (2002). Dîroka Kurd û Kurdistanê. (Wer. Z. Avci). İstanbul: Avesta.