Hakiki Vuslat, Mecazi Firak veya Hakiki Firak, Mecazi Vuslat; Klasik Zazaca Edebiyatta Vuslat ve Firak Terennümleri

Year 2025, Volume: 16 Issue: 1, 262 - 292, 27.05.2025

Ahmet Kırkan

https://doi.org/10.19059/mukaddime.1594668

Abstract

Vuslat ve firak, edebiyatın önemli iki kavramı olmasının yanı sıra, hayatın da önemli iki gerçeğidir. Bu iki kavram beraber düşünüldüğü zaman anlam ifade ederler. Vuslat ve firak birbirine geçmiş iki kavramdır, meydana gelen bir olayın vuslat veya firak olarak kabul edilmesi görecelidir. Vuslat bir firaka, firak başka bir vuslata dönüşebilir. Çalışmada vuslat ve firak kavramları bu çerçevede ele alınmış, vuslat ve firakın göreceli durumu izah edilmeye çalışılmıştır. Çalışmanın amacı Zazaca klasik edebiyatındaki metinlerden vuslat ve firak kavramlarını ele almaktır. Dünya asıl vatanından ayrılan bir ruh için hakiki firak, onu bekleyen yakınları için ise mecazi bir vuslattır. Yine hicret, göç ayrılan ve varılan yere göre vuslat veya firak olarak yorumlanabilir. Bu çalışma iki kısımdan meydana gelmiştir. Çalışmanın ilk kısmında vuslat ve firak kavramları mecazi ve hakikat bağlamında ele alınmış; hakiki vuslatın mecazi bir firak olduğu, hakiki bir firakın mecazi bir firak olduğu üzerinde durulmuştur. Zazaca klasik edebiyattan örneklerin verildiği ikinci kısımda doğum, ölüm, göç ve dünya kavramları temele alınarak vuslat ve firak açıklanmıştır. Her alt başlıkta çeşitli yazarlardan örnekler verilmiş ve bunlar izah edilmiştir. Çalışma, Zazaca klasik edebiyatı bu iki kavram etrafında incelediği için önemlidir. Zazaca klasik edebiyat üzerine çeşitli derleme çalışmaları olsa da, bu tür özel okumaların az olduğu açıktır. Bu açıdan çalışma Zazaca klasik edebiyatı derin bir analize tabi tuttuğu için önemlidir. Çalışmada yayımlanmış ve elde edilen klasik edebiyat eserlerine yer verilmiş, Kurmancca, Türkçe, Arapça ve Farsça eserlerden de yararlanılmış ve bu dildeki klasik eserlerde vuslat ve firak kavramlarının nasıl ele alındığı izah edilmiştir. Çalışmada açıklama, örnek verme, karşılaştırma, tanık gösterme, tanımlama gibi yöntem ve teknikler kullanılmıştır.

Keywords

Klasik edebiyat , karşılatırmalı edebiyat , Zazaca , vuslat , firak.

Genuine Vuslat, Figurative Firak or Genuine Firak, Figurative Vuslat; Vuslat and Firak in Classical Zazaki Literature

Abstract

Vuslat and faraway are not only two important concepts of literature, but also two important facts of life. These two concepts make sense when they are considered together. Vuslat and firaq are two intertwined concepts, the acceptance of an event as vuslat or firaq is relative. Vuslat can turn into a firaq, and firaq can turn into another vuslat. In this study, the concepts of vuslat and firaq are discussed within this framework and the relative status of vuslat and firaq is tried to be explained. The aim of the study is to deal with the concepts of vuslat and firaq from the texts in Zazaki classical literature. The world is a literal departure for a soul leaving its original homeland and a metaphorical vuslat for its relatives waiting for it. Again, hijra, migration, migration can be interpreted as vuslat or departure according to the place of departure and arrival. This study consists of two parts. In the first part of the study, the concepts of vuslat and firaq are discussed in the context of figurative and real; it is emphasised that a real vuslat is a figurative firaq and a real firaq is a figurative firaq. In the second part, where examples from Zazaki classical literature are given, the concepts of vuslat and firaq are explained on the basis of the concepts of birth, death, migration and the world. In each sub-heading, examples from various authors are given and explained. The study is important because it analyses Zazaki classical literature around these two concepts. Although there are various compilations on Zazaki classical literature, it is clear that such specialised readings are scarce. In this respect, the study is important because it subjects Zazaki classical literature to a deep analysis. In the study, published and obtained classical literature works are included, Kurmanji, Turkish, Arabic and Persian works are also used and how the concepts of vuslat and firaq are handled in classical works in this language are explained. In the study, methods and techniques such as explanation, giving examples, comparison, citing witnesses and definition have been used.

Keywords

Classical literature , comparative literature , Zazaki , vuslat , firaq.

Wusleto Heqîqî û Fîraqo Mecazî yan Fîraqo Heqîqî û Wusleto Mecazî; Edebîyatê Klasîk yê Zazakî de Terenumê Wuslet û Fîraqî

Abstract

Wuslet û fîraq tenya mîyanê edebîyatî de di hebî mefhûmî bingeyînan nê, heman dem de di rastîyê heyatî îfade kenê. Nê her di mefhûmî ancax pê reyde bêrê fikirîyayene mana danê. Çunke wuslet û fîraq hetê mana ra kewtê têmîyan; waqieyê ke yenê meydan wuslet yan fîraq ê goreyê rewşe û kesî vurîyêno. Wuslet eşkeno bivurîyo û bibo fîraq, heman şekil de fîraq zî eşkeno yewna form bigîro û bibo sey wusletî ya. Na xebate de mefhûmê wuslet û fîraqî na çarçowe de ameyê nirxnayene, îzafîbîyayişê mefhûmanê wuslet û fîraqî ameyo îzahkerdene. Amancê na metnanê Edebîyatê Klasik yê Zazakî de mefhûmanê wuslet û fîraqî îzahkerdiş o. Keso ke wetenê xo yê eslî ra koç kerdo yan newe ameyo dunya, seba ey dunya sey cayê surgunî yo û no fîraqo heqîqî; seba merdimanê ey zî sey welidîyayişê wusleto mecazî yo. Heman şekil de koçkerdiş û hîcret zî goreyê cayê abirîyayişî û cayê resayişî eşkeno sey wuslet yan fîraq bêro hesibnayene. Na xebate di qisman ra pê yena. Qismê ewilî de mefhûmê wuslet û fîraqî goreyê heqîqet û mecazî de ameyê nirxnayene; rastîya wusleto heqîqî eslê xo de yew fîraq mecazî, fîraqo heqîqî zî eslê xo de wusleto mecazî yo ameya îzahkerdene. Qismê dîyin yê na xebate de mefhûmê wuslet û fîraqî termanê sey merg, wîladet, koçkerdiş û dunya reyde ameyê etudkerdene. Her binbeş de cîya nuştoxan ra nimûneyî deyayê û mîyanê metnî de nê nimûneyî îzah bîyê. Na xebate Edebîyatê Klasîk yê Zazakî derûdorê nê di mefhûman de tedqîq kena qandê cû na xebate muhîm a. Derheqê Edebîyatê Klasik yê Zazakî de heta nika çend babet xebatî ameyê kerdene labelê goreyê di mefhûmanê dîyarkerdeyan heta nika kêm rey xebatî ameyê kerdene. Qandê cû na xebate de Edebîyatê Klasik yê Zazakî ser o analîzêko xorîn ameyo kerdene. Xebate de Zazakî de warê edebîyatê klasîkî de berhemê ke weşanîyayê û dest fîneyayê ra teber berhemanê edebîyatê klasik yê kurmancî, tirkî, erebî û farisî ra îstîfade bîyo. Nê ziwanan de şopa mefhûmanê wuslet û fîraqî ameyo taqîbkerdene. Na xebate de metod û rêbazê sey îzahkerdiş, nimûnedayiş, muqayesekerdiş, şahidnawnayiş, pênaskerdiş ameyê şuxulnayene.

Keywords

Edebîyato klasîk , edebîyato muqayeseyin , zazakî , wuslet , fîraq.

References

• Akalın, Ş. H. ve diğerleri. (2011). Türkçe sözlük. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Alay, O. (2011). Yusuf ve Züleyha hikâyesinin epizot tahlili ve motif yapısı. Folklor/Edebiyat, 17(68), 2011/4.
• Apuhan, D. (2022). Molla Mehmet Demirbaş Divanı. Bingöl: Vir Yayınları.
• Babij, M. C. (2009). Sîyerê Nebî bi ziwanê Dimilî. İstanbul: Nûbihar.
• Baynal, M. F. (2021). Diwanê Arçugi. Bingöl: Neşırxaneyê Vir.
• Beki, M. A. (2015). Diwon Cebexçuri. Bingöl: Bingöl Üniversitesi Yayınları.
• Ce'ferî, F. (1394). Feraîd ferhengî wajekanî duşwar û newadîrî Qur'anî Kerîm ber payeyî tercumehayî kuhen. Tahran: Pejûheşgahî Ulûmî Însanî û Mutelaatî Ferhengî.
• Ceyhan, S. (2013). Vüsûl. TDV İslam Ansiklopedisi. İstanbul: TDV Yayınları.
• Cürcani, S. Ş. (1997). Arapça-Türkçe terimler sözlüğü "Kitabu't-Tarifat". İstanbul: Bahar Yayınları.
• el-Fîruzabadî, M.-d. M. (2011). Mu'cemu'l-Qamusu'l-Muhît. Beyrut: Daru'l-Me'rîfe.
• el-Xezalî, H.-Î. E.-T. (2005). Îhyau ulûmud'dîn. Beyrut: Darû Îbnî Hezm.
• Erkan, A. (1999). El-Beyan Arapça-Türkçe büyük sözlük. İstanbul: Yasin.
• Farqînî, Z. (2022). Ferhenga Kurdî-Tirkî. İstanbul: Enstîtuya Kurdî ya Stenbolê.
• Geverî, A. (2013). Yûsuf û Zuleyxa Selîmîyê Hîzanî. İstanbul: Nûbihar.
• Grûba Xebate ya Vateyî. (2019). Sözlük Türkçe-Kırmancca (Zazaca), Ferhengê Tirkî-Kirmanckî. İstanbul: Vate.
• Gürkan, S. L. (2007). Ölüm. TDV İslam Ansiklopedisi. İstanbul: TDV Yayınları.
• Hûnî, M. M. (2004). Kirdkî (Zazakî) Mewlîd Yûsûf û Zelîxa & Qesîdeyê Kerbela. İstanbul: Weşanxaneyê Vateyî.
• İşler, E. ve Öztürk, İ. (2012). Türkçe-Arapça kapsamlı sözlük. Ankara: Fecr Yayınları.
• Kanar, M. (2010). Farsça-Türkçe sözlük. İstanbul: Say Yayınları.
• Kanar, M. (2012). Türkçe-Farsça sözlük. İstanbul: Say Yayınları.
• Kirkan, A. (2018). Bîyişa Pêxemberî ya Osman Esad Efendî û destpêkê edebîyatê klasîk yê Kirmanckî. İstanbul: Weşanxaneyê Vateyî.
• Köksal, M. A. (1979). İslam tarihi: Hz. Hüseyin ve Kerbela faciası. Ankara: Akçağ Basın Yayın.
• Merdimîn, W. (2015). Dîwano Nêmcet. İstanbul: Weşanxaneyê Peywend.
• Merdimîn, W. K. (2015). Dîwan. İstanbul: Weşanxaneyê Peywend.
• Muşeki, M. E. (2020). Mewlidê Nebî. Bingöl: Neşırxaneyê Vir.
• Mutçalı, S. (2012). Türkçe-Arapça sözlük. İstanbul: Dağarcık.
• Mutçalı, S. (2013). Arapça-Türkçe sözlük. İstanbul: Dağarcık.
• Önkal, A. (1998). Hicret. TDV İslam Ansiklopedisi. İstanbul: TDV Yayınları.
• Özel, A. (1998). Hicret. TDV İslam Ansiklopedisi. İstanbul: TDV Yayınları.
• Pala, İ. (2014). Ansiklopedik divan şiiri sözlüğü. İstanbul: Kapı Yayınları.
• Puexî, M. K. (2020). Diwan. Bingöl: Neşırxaneyê Vir.
• Sekaronıj, M. O. (2023a). Diwan. Bingöl: Neşırxaneyê Vir.
• Sekaronıj, M. O. (2023b). Siyerê Nebi. Bingöl: Neşırxaneyê Vir.
• Şenateş, Ş. (2022). Ferhengê Zazakî. İstanbul: Nûbihar.
• Uludağ, S. (2007). Ölüm. TDV İslam Ansiklopedisi. İstanbul: TDV Yayınları.
• Uludağ, S. (2010). Sülûk. TDV İslam Ansiklopedisi. İstanbul: TDV Yayınları.
• Uludağ, S. (2016). Tasavvuf terimleri sözlüğü. İstanbul: Kabalcı Yayıncılık.
• Varol, M. (2020). Diwanê Pueği. Ankara: Sonçağ Akademi.
• Varol, M. (2023). Risaleyê Kavari Mela Muhammedê Kavari. Bingöl: Neşırxaneyê Vir.
• Xasî, M. E. (2013). Mewlîdê Kirdî. Diyarbakır: Weşanxaneyê Roşna.
• Yavuz, S. S. (2020). Mi'rac. TDV İslam Ansiklopedisi. İstanbul: TDV Yayınları.
• Yıldırım, N. (2008). Fars mitoloji sözlüğü. İstanbul: Kabalcı Yayınevi.
• Yıldırım, N. (2016). İran kültürü: Zerdüşt'ten Firdevsî'ye, Sadi'den Şamlu'ya İran'ın sözlü ve yazılı kaynakları. İstanbul: Pinhan Yayıncılık.
• Yıldız, P. (2024). Şîîra moderne ya Kırmanckî (Zazakî) de vuslat û fîraq. Mukaddime (Vuslat ve Firak Özel Sayısı), 162-180.