Erken Cumhuriyet Döneminde Demiryolu İhaleleri Üzerinden Türkiye’de Sermaye Birikiminin İzini Sürmek

Year 2022, Volume: 46 Issue: 4, 1071 - 1100, 14.12.2022

Ferhat Akyüz

Abstract

Bu çalışma, erken cumhuriyet döneminde yapılan Keller-Malatya (Bakıryolu), Filyos-Irmak (Kömüryolu) ve Sivas-Erzurum öncelikli olmak üzere demiryolu ihaleleri üzerinden Türkiye’de sermaye birikiminin izini sürmeye odaklanmaktadır. Demiryolu inşaatları/ihalelerinin Türkiye’de iç sermaye birikimini ve sınıfı oluşumuna önemli katkıları olmuştur. 1920’li yılların ortaları 1930’lu yılların başlarında yoğunlaşan demiryolu inşaat ihaleleri başta olmak üzere devlet ihaleleriyle elde edilen sermaye birikimi, sonraki yıllarda ortaya çıkan sermaye gruplarının orijinine dair ipuçları vermektedir. Söz konusu yıllarda Türkiye’de güçlü bir politik bağa ya da siyasal nüfuza sahip aktörlerin sermaye birikim imkânları genişlemiştir. 1920’li yılların ortalarından itibaren inşasına başlanan söz konusu demiryolu hatları, büyük bir oranda iç borçlanmayla finanse edilmiştir. Demiryolu hatlarının ihalesini üstlenen yerli/Türk müteahhitler, kamu borçlanması dolayımıyla sermaye birikimi elde etmişlerdir. Çalışmada öncelikle erken cumhuriyet dönemi ve 1940’lı yıllara kadar kamu bütçesinin genel durumu ortaya konulacaktır. Özellikle kamu harcamalarının odaklandığı bakanlıklar ve kurumların bütçeleri ele alınacaktır. Bununla beraber kamu gelirlerinin elde edildiği kaynaklar da incelenecektir. Daha sonra ise kamu borçlanma sisteminin büyük ölçekli kamu yatırımlarında nasıl kullanıldığına bakılacaktır. Son olarak ise büyük ölçekli yatırımlara katılan müteahhitlerin hikâyelerine odaklanılacaktır. Bu çalışma, ilgili döneme ait bütçe kanunları, gazeteler ve devlet arşivlerinden yararlanılarak yürütülmüştür.

Keywords

Sermaye Birikimi, Devlet İhaleleri, Kamu Borçlanması, Demiryolu İnşaatları, Erken Cumhuriyet Dönemi.