Anayasa Yapımında Kadınlar: Katlım, Talepler ve Yarım Kalmış Bir Süreçten Deneyimler

Year 2023, Volume: 47 Issue: 1, 260 - 287, 08.07.2023

Elif Gözler Çamur

Abstract

Yurttaşlık haklarını düzenleyen en temel kurumlar anayasalardır. Anayasaların, tüm yurttaşlara ayırt etmeksizin eşit haklar sunduğu düşünülse de kadınlar, kamusal alanı erkek egemen bir ortama dönüştüren mevcut algı nedeniyle tam bir yurttaşlık deneyimini yaşamaktan mahrum bırakılmışlardır. Tarihsel ve geleneksel olarak kadınlar; istihdam, sivil toplum, siyaset gibi alanlardan ve hatta kadın bedeni üzerindeki kararlardan dışlandığı için; pratikte eşit yurttaşlık haklarını elde edememişlerdir. Kadınların özel alandaki eş ve anne kimlikleri yurttaşlık kimliklerinin önüne geçtiğinden, erkekler gibi özerk olarak kamusal alanda eşit yurttaş kimliği ile yer almaları daha zordur (Saygılıgil, 2014: 265). Anayasa yapımı da kamusal alana ait bir süreçtir ve hayatlarının büyük bölümünü özel alanda geçiren kadınların bu sürece katılımı yine sınırlı kalmaktadır.
Kadın hakları, üreme hakları, cinsiyet eşitliği, cinsiyete dayalı ayrımcılığın önlenmesi gibi anayasalarla düzenlenmesi gereken konular göz önünde bulundurulduğunda, kadınların anayasa yapım sürecindeki rolü eşit yurttaşlığa ulaşmak bağlamında önem kazanır (Suteu ve Draji, 2016: 5). Anayasaların katılımcı süreçler yoluyla inşa edilmesi daha önceye dayansa da, 1980’lerin sonu ve 1990’lar kadınların daha aktif şekilde sürece dahil olmaya başladıkları yıllardır. Bu dönemde cinsiyet kotalarının anayasalarda yer alması için kampanyalar düzenleyen kadınlar sivil toplum örgütleri ve halk hareketleri şeklinde organize olurken, anayasayı yapan resmi ve seçilmiş kurumlar hala ağırlıklı olarak erkek teknokratlardan oluşmaktaydı (Rubio-Marin, 2020: 233).
Bu çalışmanın ilk kısmında anayasa yapımı, yurttaş katılımı bağlamında incelenecektir. İkinci kısımda ise kadınların anayasa yapım sürecine katılımları, talepleri ve toplumsal cinsiyete duyarlı anayasa kavramı anlatılacaktır. Son kısımda, Türkiye’nin 2012’de yarım kalan ilk katılımcı anayasa yapımı deneyimi kadın katılımı yönünden tartışılacaktır. Bu süreçte biri kadın olmak üzere on iki üyeden oluşan anayasa uzlaşma komisyonu, altı ay süren halka danışma süreci boyunca toplumun çeşitli kesimlerinden raporlar, halk toplantıları ve dinleme toplantıları yoluyla görüşler toplamıştır. Yeni anayasa yapımında ilk defa katılımcı yöntemler benimsenmiş ve kadın örgütleri de bu süreçte yeni anayasaya yönelik taleplerini iletmişlerdir. Bu çalışma kapsamında, katılımcı grupların raporları, komisyonun dinleme ve yazma süreci tutanakları ve siyasi partilerin önerileri temel veriler olarak kullanılacaktır.

Keywords

anayasa, katılımcı anayasa, kadın katılımı, eşit yurttaşlık, cinsiyete duyarlı anayasa

References

• Albertyn C. (2017). Women and Constitution-making in South Africa. İçinde: H Irwing (ed) Constitutions and Gender, Edward Elgar Publishing.
• Anayasa Kadın Platformu (2011). Kadınlar Nasıl Bir Anayasa İstiyor? Kadın Adayları Destekleme ve Eğitme Derneği (KADER).
• Anayasa Vatandaş Toplantıları’nın Sonuç Raporu, TBMM’de (2012). https://www.tepav.org.tr/tr/haberler/s/2872. Erişim tarihi 17.09.2022
• Arato A (2000). Civil Society, Constitution and Legitimacy, Rowman&Littlefield Publishers
• Bond J (2017). Gender and post-colonial constitutions in Sub-Saharan Africa. İçinde: H Irwing (ed) Constitutions and Gender, Edward Elgar Publishing.
• Brandt M. Vd (2011). Constitution-making and Reform: Options for the Process, Interpeace.
• Brodeala E ve Suteu S (2019). Women and Constitution-Making in Post-Communist Romania. İçinde: R Rubio-Marin ve H Irving (eds) Women as Constitution-makers, Cambridge University Press
• Cottrell J (2009). Participation in Constitution Making: Making women voices hear. IDEA
• De Alwis R (2017). Women And The Making Of The Tunisian Constitution. Berkeley Journal of International Law, Vol. 35, Issue 1
• Dziedzic A ve Samararatne D (2019). Women and Constitutions in Action, Constitution Transformation Network.
• Eşitlikçi Bir Anayasa İçin (2013). https://bianet.org/biamag/kadin/143892-esitlikci-bir-anayasa-icin. Erişim tarihi: 21.09.2022
• Gluck J ve Brandt M (2015). Participatory and Inclusive Constitution Making, United States Institute for Peace.
• Yazar (2015).
• Grenfell L. (2016). Women’s Role In Reconstituting The Post-Conflict State. İçinde: D Stephens ve P Babie (eds) Imagining Law, University of Adelaide Press
• Houlihan E (2020). Women Constitution-Makers: Comparative Experiences with Representation, Participation and Influence. First Annual Women Constitution-Makers’ Dialogue, Edinburgh 2019. International Institute For Democracy and Electoral Assistance
• IDEA (2016), Constitution Assessment for Women’s Equality, International Institute for Democracy and Electoral Assistance.
• Irving H (2017). Constitutions and Gender, Edward Elgar Publishing.
• Kadınsız "Kadın Platformu" toplantısı (2012). https://www.cnnturk.com/2012/turkiye/03/08/kadinsiz.kadin.platformu.toplantisi/652302.0/index.html?fbclid=IwAR0wATWOc-PoQ4gLwju83geI0E4guslGpqBf9I7tQrM1CIvNqywqCeNVLLc. Erişim tarihi: 20.09.2022
• KAGİDER (2011). KAGİDER, üyeleri ile birlikte Türkiye’nin sivil Anayasası’na katkı veriyor. https://kagider.org/tr/basin-odasi/haberler/kagider-%C3%BCyeleri-ile-birlikte-%C3%BCrkiye-nin-sivil-anayasas%C4%B1-na-katk%C4%B1-veriyor?fbclid=IwAR3kDiTFx5h7nIoWv1nhcTn1nLSBkPlxIiOBRCGk5QmhtDJgbdVto-kDaFs. Erişim tarihi 20.09.2022.
• Kang J (2017). Patriarchy and constitutional origins. İçinde: H Irwing (ed) Constitutions and Gender, Edward Elgar Publishing.
• Katz E (2012). Women’s Involvement in International Constitution-Making. İçinde: Baines, B., Barak-Erez, D., & Kahana, T. (Eds.). Feminist Constitutionalism: Global Perspectives. Cambridge University Press.
• Kumar R (2022), Equality for Women: The Constituent Assembly Debates and the Making of Equality Jurisprudence by and for Women, Social Change 1–19, Sage
• LeDuc L (2009). “Citizen Involvement in Constitutional Politics: European and Canadian Experiences” in J. DeBardeleben and J. Pammet (eds), Activating the Citizen, Palgrave Macmillan
• Mbamalu C (2016). Challenges and Prospect for Women in Constitution-Building in Subsaharan Africa, LLM Thesis, Central European University.
• Morgan M. (1992), Constitution-Making in a Time of Cholera: Women and the 1991 Colombian Constitution, Yale Journal of Law and Feminism, Vol. 4
• Oder B E (2019). “Women and Constitution-making in Turkey” İçinde: R Rubio-Marin ve H Irving (eds) Women as Constitution-makers, Cambridge University Press.
• Rubio-Marin R (2017). Women’s political citizenship in new European constitutionalism: between constitutional amendment and progressive interpretation. İçinde: H Irwing (ed) Constitutions and Gender, Edward Elgar Publishing.
• Rubio-Marin R (2020). Women and participatory constitutionalism. International Journal of Constitutional Law Vol. 18 No. 1, 233–259
• Rudolphy M P (2020). A Feminist Rethinking of the Chilean Constitution? Int’l J. Const. L. Blog, Nov. 5, 2020, at: http://www.iconnectblog.com/2020/11/symposium-on-chilean-referendum-part-iii-afeminist-rethinking-of-the-chilean-constitution/ Son erişim tarihi, 20.08.2022.
• Samuels K (2006). 'Constitution Building Processes and Democratization: A Discussion of Twelve Case Studies', Second Draft, International IDEA — Democracy‑Building and Conflict Management.
• Saygılıgil F (2014). Kadın Yurttaş Olmak. İçinde: A Durakbaşa, N Aslı Şirin Öner ve F Karapehlivan Şenel (der), Yurttaşlığı Yeniden Düşünmek, İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları, 265-275
• Sunstein C (1988). “Constitutions and Democracies: An Epilogue” İçinde: J. Elster and R. Slagstad (eds), Constitutionalism and Democracy, Cambridge University Press.
• Suteu S ve Draji İ (2015). ABC for a Gender Sensitive Constitution, A Handbook for Engendering Constitution-making. Euromed Feminist Initiative IFE-EFI
• Suteu S. (2017). Women and participatory constitution-making. İçinde: H Irwing (ed) Constitutions and Gender, Edward Elgar Publishing
• Tamaru N ve O’Reilly M (2018a). A Womens Guide to Constitution-Making. Inclusive Security
• Tamaru N ve O’Reilly M (2018b). How Women Influence Constitution Making After Conflict and Unrest. Inclusive Security
• Türkiye’nin kadınları bu ülkenin yol haritasını çizecek (2012). https://www.tobb.org.tr/Sayfalar/Detay.php?rid=1273&lst=MansetListesi. Erişim tarihi 20.09.2022.
• Williams S H (2019). Dialogic Democracy, Feminist Theory and Women’s Participation in Constitution-Making. İçinde: R Rubio-Marin ve H Irving (eds) Women as Constitution-makers, Cambridge University Press.
• Women’s International Peace Centre (2021). Infromation Brief: Women’s Participation in the Permanent Constitution-making of South Sudan.
• Yazıcı S (2009). Yeni Bir anayasa Hazırlığı ve Türkiye, İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları.