Türkiye Siyasetini Bir İstisna Olarak Kurmak: Kapitalizm ve Demokrasi Tanımlarının Sürekliliği

Year 2025, Issue: 1, 155 - 189, 30.06.2025

Berkay Kabalay , Yunus Yücel

Abstract

Kapitalizm ve demokrasi kavramlarının tanımlanışı Türkiye siyasetini anlamak için alternatif açıklamalar sunduklarını iddia eden bazı yaklaşımlarda süreklilik göstermektedir. Bu çalışma, kapitalizm ve demokrasi tanımlarındaki metodolojik ve ontolojik ortak noktaları tespit edip, bu noktaların teorik ön kabullerini eleştirmeyi amaçlamaktadır. Bu amaçla merkez-çevre analizi ile rekabetçi otoriterlik kavramı örnek olarak ele alınmıştır. Bu iki yaklaşım hem kapitalizm hem de demokrasi kavramını iki temel ontolojik ayrım çerçevesinde tanımlar. Bir taraftan kapitalizm ekonomik ile politik olan arasındaki ontolojik ayrımın üzerinde yükselir. Bu tanımlama ilk olarak tarih dışı bir analize yaslandığı için problemlidir. İdealleştirilmiş Batı vakasında bu ontolojik ayrımı yaratan burjuvazinin Türkiye’deki eksikliği üzerinden bir değerlendirme yapılarak tarihsel bir anlatı kurulmaktadır. İkinci problem ise tarih dışı tanımlanması dolayısıyla kapitalizmin toplumsal ve siyasal etkilerinin, özellikle sömürü ilişkilerinin, üzerinin örtülmesidir. Kapitalizm, muhalif ama hegemonik yaklaşımların liberal teorik kökenleriyle de uyumlu bir biçimde, burjuvazinin rasyonel ve iktisadi eylemleri aracılığıyla yaratılan zenginleşme ile tanımlanır. Üçüncü problem, Türkiye vakasında bu zenginleşmenin önüne konulan engel ile ilgilidir. Fetişleştirilmiş bir devlet tanımına yaslanarak, devletin siyasal eylemlerinin rasyonel ve ekonomik eylemleri kirletmesi sonucunda kapitalizmin istisnai olduğu ifade edilir. Böylelikle devlet-sermaye ilişkilerinin politik tarafı görmezden gelinmektedir. Diğer taraftan, bu yaklaşımların demokrasi tanımı devlet ile sivil toplum arasındaki ontolojik ayrıma dayanır. İlk olarak bu tanımlama, tarih dışı olduğu için problemlidir. Burjuvaziye ve devlete biçilen idealize edilmiş ve çatışan roller, burjuvazinin kendiliğinden demokratik siyaseti getireceğine ilişkin bir anlatıya dönüşmektedir. Bunun doğal sonucu da liberal demokrasi teorisinin etkilerinin sonucunda, siyasetin elitler arası bir oyuna indirgenmesidir. Temel odak noktası burjuvazinin demokratik kurum ve süreçleri kurma ve güçlendirme konusundaki içsel kapasitesinin gerçekleşmesi olduğu için, demokratik siyaset seçim prosedürü ve kurumsal düzenlemelerle kısıtlıdır. Demokrasi tanımının üçüncü problemi de bu demokratik siyaset kurgusunda halkın sosyal problemlerin politize edilmesiyle kurulan bir özneden ziyade, halihazırda var olan eğilimleriyle temsil edilmesi gereken bir nesneye dönüşmesidir. Sonuç olarak, merkez-çevre ve rekabetçi otoriterlik yaklaşımları, kapitalizm ve demokrasi tanımlarıyla süreklilik yaratmaktadır. Kavramsallaştırmaları toplumsal mücadeleleri ve sömürü karşıtı emek hareketlerini siyaset alanının dışında bırakmaktadır.

Keywords

Kapitalizm , Demokrasi , Türkiye Siyaseti , Rekabetçi Otoriterlik , Merkez-Çevre

Thanks

Çalışmaya dair önerileri ve eleştirileri için Menderes Çınar'a teşekkür ederiz.

Making Turkish Politics an Exception: The Persistence of Definitions of Capitalism and Democracy

Abstract

Certain approaches claiming to offer alternative explanations for understanding Turkish politics persistently adhere to specific definitions of capitalism and democracy. This study aims to identify the methodological and ontological commonalities in these definitions and to criticize their theoretical presuppositions. To this end, the center-periphery analysis and the concept of competitive authoritarianism are taken as examples. Both approaches define capitalism and democracy through two key ontological distinctions. On the one hand, capitalism relies on the ontological distinction between the economic and the political. This is problematic primarily because it relies on an ahistorical analysis. A historical narrative is constructed by evaluating Turkey in the absence of the bourgeoisie, who created the ontological distinction in the idealized Western case. The second issue is that, due to the ahistorical definition, the socio-political effects of capitalism, particularly relations of exploitation, are overlooked. Capitalism, in line with the liberal theoretical roots of the dissident but hegemonic approaches, is defined as enrichment through the rational and economic behavior of the bourgeoisie. The third problem concerns the obstacle to this enrichment in the case of Turkey. Capitalism is exceptional in Turkey due to a fetishized definition of the state that distorts rational and economic actions. Thus, the political aspect of state-capital relations is neglected. On the other hand, the notion of democracy is based on the ontological distinction between the state and civil society. First, this definition is problematic because it is ahistorical. The idealized and conflicting roles assigned to the bourgeoisie and the state produce a narrative in which the former is assumed to constitute democratic politics. The natural consequence of this is the reduction of politics to a game among elites as a result of the influence of the liberal theory of democracy. Since the main focus is on realizing the bourgeoisie’s inherent capacity to establish and strengthen democratic institutions and processes, democratic politics is limited to the electoral procedure and institutional arrangements. The third issue with this conceptualization of democracy is that people are transformed into objects with pre-existing tendencies needing representation, rather than as subjects constructed through the politicization of social problems in the formation of democratic politics. Consequently, both the center-periphery and competitive authoritarianism approaches reproduce continuity in their definitions of capitalism and democracy. Their frameworks exclude social struggles and anti-exploitation labor movements from the realm of politics.

Keywords

Capitalism , Democracy , Turkish Politics , Competitive Authoritarianism , Center-Periphery

References

• Ahmad F (2002). The Making of Modern Turkey. Londra: Routledge.
• Akçay Ü (2024). Revisiting the Rise and Decline of Authoritarian Neoliberalism: A Political Economy Analysis of Akp’s Initial Decade. Journal of Balkan and Near Eastern Studies. DOI: 10.1080/19448953.2024.2311489.
• Akkoyunlu K ve Öktem K (2016). Existential Insecurity and the Making of Authoritarian Regime in Turkey. Southeast European and Black Sea Studies, 16(4), 505-527.
• Althusser L (1971). Ideology and Ideological State Apparatuses (Notes towards an Investigation). İçinde: L
• Althusser, Lenin and Philosophy and other Essays, Çev. B Brewster, New York: Monthly Review Press, 127-189.
• Altınörs G ve Akçay Ü (2022). Authoritarian Neoliberalism, Crisis, and Consolidation: the Political Economy of Regime Change in Turkey. Globalizations, 19(7), 1029-1053.
• Atasoy Y (2009). Islam’s Marriage with Neoliberalism: State Transformation in Turkey. New York: Palgrave Macmillan.
• Ateş K (2023a). Amerikan Popülistleri Popülist Miydi? Liberal Popülizm Eleştirisinin Sınırları Üzerine. SBF Dergisi, 78(3), 605-626.
• Ateş K (2023b). Popülizm ve Demokrasi: Bir Kavramsal Gerilimin Kısa Öyküsü. İçinde: M Çınar (der), Demokrasi: Kavram, Kurum Süreç, İstanbul: İletişim Yayınları, 393-413.
• Bedirhanoğlu P (2021). Global Class Constitution of the AKP’s “Authoritarian Turn” by Neoliberal Financialization. İçinde: E Babacan vd. (der), Regime Change in Turkey: Neoliberal Authoritarianism, Islamism and Hegemony, New York: Routledge, 68-85.
• Bruff I (2014). The Rise of Authoritarian Neoliberalism. Rethinking Marxism, 26(1), 113-129.
• Buchanan J M (1985). Liberty, Market and State: Political Economy in the 1980s. New York: New York University Press.
• Buğra A (1994). State and Business in Modern Turkey: A Comparative Study. New York: State University of New York Press.
• Burnham P (2014). Depoliticisation: Economic Crisis and Political Management. Policy and Politics, 42(2), 189-206.
• Clarke S (1991). State, Class Struggle and the Reproduction of Capital. İçinde: S Clarke (der), The State Debate, Londra: Macmillan, 183-203.
• Corrigan P, Ramsay H ve Sayer D (1980). The State as a Relation of Production. İçinde: P Corrigan (der), Capitalism, State Formation and Marxist Theory: Historical Investigations, Londra: Quartet Books, 1-25.
• Çalışkan K (2018). Toward a New Political Regime in Turkey: From Competitive Toward Full Authoritarianism. New Perspectives on Turkey, 58, 5-33.
• Cizre Ü (2008). Introduction: The Justice and Development Party: Making Choices, Revisions and Reversals Interactively. İçinde: Ü Cizre (der), Secular and Islamic Politics in Turkey: The Making of the Justice and Development Party, Londra: Routledge, 1-15.
• Çınar M (2006). Turkey’s Transformation Under the AKP Rule. The Muslim World, 96, 469-487.
• Çınar M (2018). Turkey’s ‘Western’ or ‘Muslim’ Identity and the AKP’s Civilizational Discourse. Turkish Studies, 19(2), 176-197.
• Dağı İ D (2005). Transformation of Islamic Political Identity in Turkey: Rethinking the West and Westernization. Turkish Studies, 6(1), 21-37.
• Dağı İ (2008). Islamist Parties and Democracy: Turkey’s AKP in Power. Journal of Democracy, 19(3), 25-30.
• Dahl R A (1971). Polyarchy: Participation and Opposition. Londra: Yale University Press.
• De Leon C, Desai M ve Tuğal C (2009). Political Articulation: Parties and the Constitution of Cleavages in the United States, India, and Turkey. Sociological Theory, 27(3), 193-220.
• De Leon C, Desai M ve Tuğal C (2015). Political Articulation: The Structured Creativity of Parties. İçinde: C Leon vd. (der). Building Blocs: How Parties Organize Society, Stanford: Stanford University Press, 1-37.
• Dinler D (2003). Türkiye’de Güçlü Devlet Geleneği Tezinin Eleştirisi. Praksis, 9, 17-54.
• Düzgün E (2012). Class, State and Property: Modernity and Capitalism in Turkey. European Journal of Sociology, 53(2), 119-148.
• Ercan M R ve Öniş Z (2001). Turkish Privatization: Institutions and Dilemmas. Turkish Studies, 2(1), 109-134.
• Erisen C (2016). An Assessment on the Behavioral Foundations of Electoral Decisions in the 2015 Turkish General Elections. Turkish Studies, 17(1), 47-57.
• Ergüder Ü (1991). The Motherland Party, 1983-1989. İçinde: M Heper ve J M Landau (der), Political Parties and Democracy in Turkey, New York: I. B. Tauris, 152-170.
• Esen B ve Gümüşçü Ş (2016). Rising competitive authoritarianism in Turkey. Third World Quarterly, 37(9), 1581-1606.
• Esen B ve Gümüşçü Ş (2021). Why Did Turkish Democracy Collapse? A Political Economy Account of AKP’s Authoritarianism. Party Politics, 27(6), 1075-1091.
• Esen B ve Gümüşçü Ş (2023). How Erdoğan’s Populism Won Again. Journal of Democracy, 34(3), 21-32.
• Esen B, Gümüşçü Ş ve Yavuzyılmaz H (2023). Türkiye’nin Yeni Rejimi: Rekabetçi Otoriterlik. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Gamble A (2006). Two Faces of Neo-liberalism. İçinde: R Robison (der), The Neo-Liberal Revolution, New York: Palgrave Macmillan, 20-39.
• Gençoğlu-Onbaşı F (2013). Şerif Mardin ve İdris Küçükömer’de “Sivil Toplum” Kavramı. İçinde: T Takış (der), Şerif Mardin Okumaları, İstanbul: Doğu Batı Yayınları, 42-70.
• Gilman N (2003). Mandarins of the Future: Modernization Theory in Cold War America. Baltimore: The Johns Hopkins University Press.
• Göle N (1997). Secularism and Islamism in Turkey: The Making of Elites and Counter-Elites. Middle East Journal, 51(1), 46-58.
• Gramsci A (1971). State and Civil Society. İçinde: Q Hoare ve G N Smith (der), Selections from the Prison Notebooks of Antonio Gramsci, Çev. Q Hoare ve G N Smith, New York: International Publishers, 206-277.
• Gümüşçü Ş ve Sert D (2009) The Power of the Devout Bourgeoisie: The Case of the Justice and Development Party in Turkey. Middle Eastern Studies, 45(6), 953-968.
• Güngen A R ve Erten Ş (2005). Approaches of Şerif Mardin and Metin Heper on State and Civil Society in Turkey. Journal of Historical Studies, 3, 1-14.
• Hall S (1988). The Hard Road to Renewal: Thatcherism and the Crisis of the Left. Londra: Verso.
• Hayek F (1992). Majority Opinion and Contemporary Democracy. İçinde: A Levine (der), The State and Its Critics Vol. I, Aldershot: Edward Elgar, 231-249.
• Heper M (1991). Political Economy of Turkey in the 1980s: Anatomy of Unorthodox Liberalism. İçinde: M Heper (der), Strong State and Economic Interest Groups: The Post-1980 Turkish Experience, New York: Walter de Gruyter, 3-25.
• Heper M (2015). Türkiye’de Devlet Geleneği. Çev. N Soyarık, Ankara: Doğu Batı Yayınları.
• İnsel A (2003). The AKP and Normalizing Democracy in Turkey. The South Atlantic Quarterly, 102(2/3), 293-308.
• Kalaycıoğlu E (1994). Elections and Party Preferences in Turkey: Changes and Continuities in the 1990s. Comparative Political Studies, 27(3), 402-425.
• Kalaycıoğlu E (2002). The Motherland Party: The Challenge of Institutionalization in a Charismatic Leader Party. İçinde: B Rubin ve M Heper (der), Political Parties in Turkey. Londra: Frank Cass, 41-62.
• Keyder Ç (2010). Türkiye’de Devlet ve Sınıflar. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Keyman E F ve Koyuncu B (2005). Globalization, Alternative Modernities and the Political Economy of Turkey. Review of International Political Economy, 12(1), 105-128.
• Köker L (1990). İki Farklı Siyaset: Bilgi Teorisi-Siyaset Bilimi İlişkileri Açısından Pozitivizm ve Eleştirel Teori. İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
• Kubicek P (2009). The European Union and Political Cleavages in Turkey. Insight Turkey, 11(3), 109-126.
• Levitsky S ve Way L A (2002). Elections Without Democracy: The Rise of Competitive Authoritarianism. Journal of Democracy, 13(2), 51-66.
• Levitsky S ve Way L A (2010). Why Democracy Needs A Level Playing Field. Journal of Democracy, 21(1), 57-69.
• Mardin Ş (2015a). Osmanlı Bakış Açısından Hürriyet. İçinde: M Türköne ve T Önder (der), Ş Mardin, Türk Modernleşmesi, İstanbul İletişim Yayınları, 101-121.
• Mardin Ş (2015b). Tanzimat’tan Sonra Aşırı Batılılaşma. İçinde: M Türköne ve T Önder (der), Ş Mardin, Türk Modernleşmesi, İstanbul İletişim Yayınları, 21-81.
• Mardin Ş (2016a). Sivil Toplum. İçinde: M Türköne ve T Önder (der), Ş Mardin, Türkiye’de Toplum ve Siyaset, İstanbul: İletişim Yayınları, 9-21.
• Mardin Ş (2016b). Türk Siyasasını Açıklayabilecek Bir Anahtar: Merkez-Çevre İlişkileri. İçinde: M Türköne ve T Önder (der), Ş Mardin, Türkiye’de Toplum ve Siyaset, İstanbul: İletişim Yayınları, 35-79.
• Neocleous M (1996). Administering Civil Society: Towards A Theory of State Power. Londra: Pagrave Macmillan.
• Oğuz Ş (2016). Yeni Türkiye’nin Siyasi Rejimi. İçinde: T Tören ve M Kutun (der), Yeni Türkiye’de Kapitalizm, Devlet ve Sınıflar, İstanbul: SAV, 81-127.
• Öncü A ve Gökçe D (1991). Macro-Politics of De-Regulation and Micro-Politics of Banks. İçinde: M Heper (der), Strong State and Economic Interest Groups: The Post-1980 Turkish Experience, New York: Walter de Gruyter, 99-119.
• Öniş Z (2009). Conservative Globalism at the Crossroads: The Justice and Development Party and the Thorny Path to Democratic Consolidation in Turkey. Mediterranean Politics, 14(1), 21-40.
• Özbudun E (2006). Changes and Continuities in the Turkish Party System. Representation, 42(2), 129-137.
• Özbudun E (2013). Party Politics & Social Cleavages in Turkey. London: Lynne Rienner Publishers.
• Özbudun E (2015). Turkey’s Judiciary and the Drift Toward Competitive Authoritarianism. The International Spectator, 50(2), 42-55.
• Peck J (2010). Constructions of Neoliberal Reason. Oxford: Oxford University Press.
• Poulantzas N (2000). State, Power, Socialism. Çev. P. Camiller, Londra: Verso.
• Savran S (2006). Burjuva Sosyalizminin Düşman Kardeşleri: Liberal Sol ve Ulusal Sol. Devrimci Marksizm, 2, 50-114.
• Schumpeter J A (2003). Capitalism, Socialism and Democracy. New York: Routledge.
• Sezal M A ve Sezal İ (2018). Dark taints on the looking glass: Whither ‘New Turkey’?. Turkish Studies, 19(2), 217-239.
• Sözen Y (2019). Competition in a Populist Authoritarian Regime: The June 2018 Dual Elections in Turkey. South European Society and Politics, 24(3), 287-315.
• Tachau F (2002). An Overview of Electoral Behavior: Toward Protest or Consolidation of Democracy?. İçinde: S Sayarı ve Y Esmer (der), Politics, Parties and Elections in Turkey, Colorado: Lynne Rienner Publishers, Inc, 33-55.
• Tansel C B (2017). Authoritarian Neoliberalism: Towards a New Research Agenda. İçinde: C B Tansel (der), States of Discipline: Authoritarian Neoliberalism and the Contested Reproduction of Capitalist Order, Londra: Rowman & Littlefield, 1-29.
• Taş H (2015). Turkey – From Tutelary to Delegative Democracy. Third World Quarterly, 36(4), 776-791.
• Teschke B (2005). Bourgeois Revolution, State Formation and the Absence of the International. Historical Materialism, 13(2), 3-26.
• Tezcür G M (2012). Trends and Characteristics of the Turkish Party System in Light of the 2011 Elections. Turkish Studies, 13(2), 117-134.
• Tuğal C (2009). Passive Revolution: Absorbing the Islamic Challenge to Capitalism. Stanford: Stanford University Press.
• Tuğal C (2024). Democratic Autocracy: a Populist Update to Fascism under Neoliberal Conditions. Historical Materialism. DOI: 10.1163/1569206x-20242360.
• Wood E M (2000). Democracy Against Capitalism: Renewing Historical Materialism. Cambridge: Cambridge University Press.
• Yalçın Mousseau D (2006). Democracy, Human Rights and Market Development in turkey: Are They Related?. Government and Opposition, 41(2), 298-326.
• Yalman G L (2002). Tarihsel Bir Perspektiften Türkiye’de Devlet ve Burjuvazi: Rölativist Bir Paradigma mı Hegemonya Stratejisi mi?. Praksis, 5, 7-23.
• Yalman G L (2009). Transition to Neoliberalism: The Case of Turkey in the 1980s. İstanbul: İstanbul Bilgi University Press.
• Yalman G (2013). AKP Döneminde Söylem ve Siyaset: Neyin Krizi?. İçinde: S Coşar ve G Yücesan-Özdemir (der), İktidarın Şiddeti: AKP’li Yıllar, Neoliberalizm ve İslamcı Politikalar, İstanbul: Metis Yayınları, 23-47.