Osmanlı/Türk Taşra Yönetim Sisteminin Örgütlenme İlkeleri Bakımından Tarihsel Dönemlendirilmesi

Year 2024, Volume: 48 Issue: 3, 497 - 527, 27.09.2024

Mustafa İlhan

Abstract

Osmanlı/Türk taşra yönetim sisteminin gelişimi Türk kamu yönetimi yazınında Osmanlı Tarihi’nin geleneksel dönemlendirilmesine koşut olarak incelenmektedir. Gerileme paradigmasına dayanan bu yaklaşım taşra yönetim kurumlarının teşekkül sürecini anlamayı güçleştirmektedir. Mülki idare birimlerinin bizatihi kendi örgütlenme ilkelerinin tespit edilmesi ve bu ilkelerin zaman içinde uğradığı değişimin takip edilmesiyle yapılacak bir incelemenin taşra yönetim kurumlarının tarihsel gelişimini daha doğru bir zemine oturtacağı düşünülmektedir. Bunun için merkezi idare ile taşra birimleri arasındaki ilişki biçimini ve taşra yönetim birimlerinin kendi aralarındaki görev ve yetkilerin paylaşılmasını belirleyen usulleri tespit etmek gerekmektedir. Özellikle yerel ekonomik kaynakların yönetilmesi konusunda yetkilerin bölüşümünü belirleyen esaslar burada anahtar rol oynamaktadır. Bu esaslar taşrada yönetimin paydaşı olan farklı statü gruplarının toplumsal kökenlerinin ve bunların arasındaki ağların değişim ve dönüşümüyle belirlenmektedir. Bu çerçevede yapılan bu araştırma Osmanlı/Türk taşra yönetim sisteminin teşekkülünü tarihsel olarak üç evreye ayırarak ele almaktadır. 1362-1695 yılları arasını kapsayan ‘merkezi denetim ve yerel güçler arasında denge’ döneminde adalet dairesi temelinde reayanın şikayetlerini çözme ve taleplerini karşılama kaygısı, toplumsal sınıflar arasında geçişsizlik, yerleşik kuralların kabulü, yerelde farklı grupları kapsayıcı ve esnek/popüler bir dini anlayış taşrada örgütlenmenin ana unsurları olmuştur. 1695-1842 yılları arasında ise bu ilkeler köklü değişiklikler geçirmiş, reayanın içinden çıkan ve gücünü iktisadi girişimlerinden alan servet sahibi kişilerin taşra yönetimine doğrudan katıldığı ‘oligarşik yerel yönetim’ süreci yaşanmıştır. Bu dönemde taşrada ekonomik kaynaklar ve kamusal yetkiler yerel aktörlerin şiddetli rekabeti ve müzakeresi sonucunda paylaşılmıştır. Kamusal hizmetler ayan-ı vilayet denilen yerel elitlerin müşterek çalışması ile yürütülmüştür. Farklı ölçeklerde nüfuz alanları oluşturan yerel oligarşik güçlerin katılımıyla kurulan yerel meclisler taşra yönetiminin temeli haline gelmiştir. 19. yüzyılın başlarından itibaren girilen ‘hiyerarşik örgütlenme’ döneminde (1842-1949) ise merkezi idare yerel ekonomik kazançların merkezi hazineye aktarılmasını sağlamaya çalışmıştır. Bu amaçla taşra yönetim birimleri ve görevlileri hiyerarşik bir kurumsallaşma sürecine girmiştir. Yerel elitlerin taşrada idareye katılımı devam etmiş, ancak yeni dönemde yerel aktörler yarı memur statüsünde merkeziyetçi sisteme entegre edilmiştir. Taşra yönetim sisteminin inşası Erken Cumhuriyet Dönemi’nde katı merkeziyetçi ve hiyerarşik örgütlenme ilkeleri temelinde sürmüştür.

Keywords

Osmanlı/Türk Taşra Yönetim Sistemi, Örgütlenme İlkeleri, Merkezi Denetim ve Denge, Oligarşik Yerel İdare, Hiyerarşi.

References

• Abou El-Haj R A (1974). The Ottoman Vezir and Paşa Households 1683-1703: A Preliminary Report Author(s). Journal of the American Oriental Society, 94 (4), 438-447.
• Abou El-Haj R A (2000). Modern Devletin Doğası 16. Yüzyıldan 18. Yüzyıla Osmanlı İmparatorluğu. Çev. O Özel ve C Şahin, Ankara: İmge.
• Ahmed Cevdet Paşa (1953). Tezakir 13-20. C Baysun (der), Ankara: Türk Tarih Kurumu.
• Ahmed Cevdet Paşa (2021). Cevdet Paşa’nın Layihaları Devlet Din Islahat Hukuk Maarif. A Z İzöger ve İ Kara (der), İstanbul: Dergah.
• Akdağ M (1979). Türkiye’nin İktisadi ve İçtimai Tarihi Cilt 1, 1243-1453. Ankara: Tekin.
• Akkuş Y (2011). Osmanlı Taşra Maliyesinde Reform: Merkez-Taşra Arasındaki İdari-Mali İlişkiler ve Vilayet Bütçeleri, Yayımlanmamış Doktora Tezi, İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Üniversitesi, İstanbul.
• Aliye F (1995). Ahmet Cevdet Paşa ve Zamanı. İstanbul: Bedir.
• Al-Qattan N (2011). Osmanlı Mahkemesi. İçinde: V H Aksan ve D Goffman (der), Erken Modern Osmanlılar, İstanbul: Timaş, 269-283.
• Avcı Y (2017). Osmanlı Hükümet Konakları Tanzimat Döneminde Kent Mekanında Devletin Erki ve Temsili. İstanbul: Tarih Vakfı Yurt.
• Bağdemir A (2009). Adalet Mülk'ün Temelidir Özdeyişi Üzerine. Turkish Studies International Periodical For The Languages, Literature and History of Turkish or Turkic Volume, 4 (3), 283-296.
• Balivet M (1997). Açık Kültür ve 14. Yüzyıl Osmanlı Kentlerinde Dinler Arası İlişkiler. İçinde: E Zachariadou (der), Osmanlı Beyliği 1300-1389, İstanbul: Tarih Vakfı Yurt, 1-7.
• Barkey K (2011a). Eşkıyalar ve Devlet Osmanlı Tarzı Devlet Merkezileşmesi. Çev. Z Altok, İstanbul: Tarih Vakfı Yurt.
• Barkey K (2011b). Farklılıklar İmparatorluğu Osmanlılar: Bir Karşılaştırmalı Tarih Perspektifi. Çev. E Kılıç, İstanbul: Versus.
• Baş Y (2019). Osmanlı Toplum Yapısı. İçinde: S H Özkan (der), Osmanlı Tarihi (1299-1774), İstanbul: İdeal Kültür, 265-297.
• Başa Ş (2016). Kurumsallaşma Bağlamında Dahiliye Nezaretinden Dahiliye Vekaletine Geçiş (1920-1923). Ankara: Türk İdari Araştırmalar Vakfı.
• Bauer T (2020). Müphemlik Kültürü ve İslam Farklı Bir İslam Tarihi Okuması. Çev. T Bora, İstanbul: İletişim.
• Baykara T (1988). Anadolu’nun Tarihi Coğrafyasına Giriş. Ankara: Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü.
• Berkes N (2019). Türkiye'de Çağdaşlaşma Olgusu. İçinde: E Kalaycıoğlu ve A Y Sarıbay (der), Türk Siyasal Hayatı: Türkiye'de Politik Değişim ve Modernleşme, Bursa: Sentez, 149-174.
• Cem İ (2021). Türkiye’de Geri Kalmışlığın Tarihi. İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür.
• Cezar Y (1986). Osmanlı Maliyesinde Bunalım ve Değişim Dönemi 18. Yüzyıldan Tanzimat’a Mali Tarih. İstanbul: Alan.
• Cin H ve Akyılmaz S G (1995). Tarihte Toplum ve Yönetim Tarzı Olarak Feodalite ve Osmanlı Düzeni. Konya: Selçuk Üniversitesi.
• Collas B C (2005). 1864’te Türkiye Tanzimat Sonrası Düzenlemeler ve Kapitülasyonların Tam Metni. Çev. T Tunçdoğan, İstanbul: Bileşim.
• Çadırcı M (1997). Tanzimat Döneminde Anadolu Kentleri’nin Sosyal ve Ekonomik Yapısı. Ankara: Türk Tarih Kurumu.
• Çağman E (2010). III. Selim’e Sunulan Islahat Layihaları. E Çağman (der), İstanbul: Kitabevi.
• Çakan I (2006). Erken Cumhuriyet Dönemi’nde Türk Kamu Yönetiminin Modernleşmesi: Merkezileşme. Amme İdaresi Dergisi, 39 (4), 45-73.
• Çakmak B (2019). Taşra İdaresinde Osmanlı Merkeziyetçiliği Gediz’de Kaza İdaresi ve Sorunları. Ankara: Hitabevi.
• Çizakça M (1999). İslam Dünyası’nda ve Batı’da İş Ortaklıkları Tarihi. Çev. Ş Layıkel, İstanbul: Tarih Vakfı Yurt.
• Dağlı M (2020). 18. Yüzyıl Sonunda Ayanlık Siyaseti ve Germiyanzadeler. Osmanlı Araştırmaları, 55/55, 145-180.
• Darling L T (2019). Gelir Artışı ve Kanuna Uygunluk Osmanlı İmparatorluğu’nda Vergi Toplanması ve Maliye Yönetimi 1560-1660. Çev. A Tonguç, İstanbul: Alfa.
• Darling L T (2022). Ortadoğu’da Sosyal Adalet ve Siyasal İktidarın Tarihi. Çev. H Karagöz, İstanbul: Alfa.
• Doğan H (2018). Osmanlı Mukataa Yönetim Organizasyonunda Yeni Bir Model: Tımar Alanlarının Mukataalaştırılma Süreci ve Malikane Olarak Satışa Çıkarılan İlk Haslar. International Journal Of History, 10 (9), 103-131.
• Eken İ (2021). Osmanlı’dan Cumhuriyet’e Merkez-Taşra İlişkisi Açısından Taşra Yönetim Yapısının İncelenmesi. Ekonomi Politik Araştırmalar Dergisi, 1 (2), 11-28.
• Ergenç Ö (1995). 16. Yüzyılda Ankara ve Konya. Ankara: Ankara Enstitüsü Vakfı Yayınları.
• Ergenç Ö (2013). Osmanlı Tarihi Yazıları Şehir, Toplum, Devlet. İstanbul: Tarih Vakfı Yurt.
• Ertürk Keskin N (2009). Türkiye’de Devletin Toprak Üzerinde Örgütlenmesi. Ankara: Tan.
• Faroqhi S (1998). Zeytin Diyarında Güç ve Servet: Edremit Ayanından Müridzade Hacı Mehmet Ağa’nın Siyasi ve Ekonomik Faaliyetleri. İçinde: Ç Keyder ve F Tabak (der), Osmanlı'da Toprak Mülkiyeti ve Ticari Tarım, İstanbul: Tarih Vakfı Yurt, 17-36.
• Faroqhi S (2003). Osmanlı Tarihi Nasıl İncelenir?. Çev. Z Altok, İstanbul: Tarih Vakfı Yurt.
• Faroqhi S (2012). Post-Kolonyal Dönüm Öncesi ve Sonrasında İmparatorluklar: Osmanlılar. İçinde: D Quataert ve B Tezcan (der), Hakim Paradigmaların Ötesinde Rifa’at Abou-El-Haj’a Armağan, Ankara: Tan, 83-105.
• Faroqhi S (2016). Devletle Başa Çıkmak. Çev. H K Bejsovec, İstanbul: Alfa.
• Genç M (2019). Osmanlı İmparatorluğu’nda Devlet ve Ekonomi. İstanbul: Ötüken.
• Göçek F M (1999). Burjuvazinin Yükselişi İmparatorluğun Çöküşü Osmanlı Batılılaşması ve Toplumsal Değişme. Ankara: Ayraç.
• Görgün Ç (2014). Türkiye’nin Mülki İdare Sisteminde Merkeziyetçiliğin İnşası (1923-1949). (1923-1949). (Basılmamış Yüksek Lisans Tezi). İstanbul: İstanbul Üniversitesi.
• Güler B A (2009). Karşılaştırmalı Kamu Yönetimi Nedir?. İçinde: B A Güler (der), Kamu Yönetimi Ülke İncelemeleri, İstanbul: İmge, 13-38.
• Güler B A (2021). Türkiye’nin Yönetimi. Ankara: İmge.
• Gran P (2012). Batı'nn Yükselişi mi Zengin’in Yükselişi mi? Oryantalizmin Alternatifi Meselesi. İçinde: D Quataert ve B Tezcan, Hakim Paradigmaların Ötesinde Rifa’at Abou-El-Haj’a Armağan, Ankara: Tan, 71-79.
• Hathaway J (2011). Osmanlı Tarihinin Dönemlere Ayrılması Sorunu 15-18. Yüzyıllar. İçinde: M Armağan (der), Osmanlı Tarihini Yeniden Yazmak, İstanbul: Timaş, 165-174.
• Heper M (2006). Türkiye’de Devlet Geleneği. Çev. N Soyarık, İstanbul: Doğubatı.
• Howard D A (2011). Osmanlı Tarih Yazıcılığı ve 16-17. Yüzyılların Gerileme Edebiyatı. İçinde: M Armağan (der), Osmanlı Tarihini Yeniden Yazmak, İstanbul: Timaş, 223-248.
• Itzkowitz N (1989). Osmanlı İmparatorluğu ve İslami Gelenek. Çev. İ Özel, İstanbul: Çıdam.
• Itzkowitz N (2012). 18. Yüzyıl Osmanlı Gerçekleri. İçinde: B Tezcan ve Karl R Barbir (der), Osmanlı Dünyasında Kimlik ve Kimlik Oluşumu Norman Itzkowitz Armağanı, Çev. Z N Yelçe, İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi, xxıx-xlvı.
• İpşirli M (1994). Klasik Dönem Osmanlı Devlet Teşkilatı. İçinde: E İhsanoğlu (der), Osmanlı Devleti ve Medeniyeti Tarihi 1. Cilt, İstanbul: IRCICA, 139-282.
• İlhan M (2022). Türkiye’de Mülki İdare Sisteminin Oluşumunun Politika Transferi Bağlamında Analizi. (Basılmamış Yüksek Lisans Tezi). Aksaray: Aksaray Üniversitesi.
• İnalcık H (1954). Fatih Devri Üzerine Tetkikler ve Vesikalar 1. Ankara: Türk Tarih Kurumu.
• İnalcık H (1977). Centralization and Decentralization in Ottoman Empire. İçinde: T Naff ve R Owen (der), Studies in Eighteenth Century Islamic History, London and Amsterdam: Southern Illinois University Press, 27-52.
• İnalcık H (1992). Tanzimat ve Bulgar Meselesi. İstanbul: Eren.
• İnalcık, H (1998). Çiftliklerin Doğuşu: Devlet, Toprak Sahipleri ve Kiracılar. İçinde: Ç Keyder ve F Tabak (der), Osmanlı’da Toprak Mülkiyeti ve Ticari Tarım, İstanbul: Tarih Vakfı Yurt, 17-36.
• İnalcık H (2011). Osmanlı İdare ve Ekonomi Tarihi. İstanbul: İsam.
• İnalcık H (2015). Osmanlı İmparatorluğu Klasik Çağ (1300-1600). Çev. R Sezer, İstanbul: Yapı Kredi.
• İnalcık H (2017). Osmanlı ve Avrupa Osmanlı Devleti’nin Avrupa Tarihindeki Yeri. İstanbul: Kronik.
• İnalcık H (2020). Devlet-i Aliyye: Osmanlı İmparatorluğu Üzerine Araştırmalar I. İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür.
• İslamoğlu-İnan H (1998). Hukuk, Mülkiyet, Meşruiyet, Mukayeseli Tarih Yazımı İçin Bir Öneri. İçinde: H C Tuncer (der), Osmanlı’dan Cumhuriyet’e Problemler, Araştırmalar, Tartışmalar 1. Uluslararası Tarih Kongresi 24-26 Mayıs 1993-Ankara: Bildiriler, Ankara: Tarih Vakfı Yurt, 1-14.
• Kafadar C (2011). Osmanlı Tarihinde Gerileme Meselesi. M Armağan (der), Osmanlı Tarihini Yeniden Yazmak, İstanbul, Timaş: 97-150.
• Kafadar C (2012) Yeniçeriler ve Osmanlı Döneminde İstanbul’un Ayaktakımı: Yok Yere mi Asiydiler? İçinde: B Tezcan ve R Barbir (der), Osmanlı Dünyasında Kimlik ve Kimlik Oluşumu: Noman Itzkowitz Armağanı, Çev. Z N Yelçe, İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi, 135-161.
• Karpat K H (2009). Osmanlı’dan Günümüze Elitler ve Din. İstanbul: Timaş.
• 524 İlhan M (2024). Osmanlı/Türk Taşra Yönetim Sisteminin Örgütlenme İlkeleri Bakımından Tarihsel Dönemlendirilmesi. Mülkiye Dergisi, 48(4), 497-527.
• Karpat K H (2011). Osmanlı Tarihinin Dönemleri: Yapısal bir Karşılaştırmalı Yaklaşım. İçinde: M Armağan (der), Osmanlı Tarihini Yeniden Yazmak, İstanbul: Timaş, 199-222.
• Kasaba R (1993). Osmanlı İmparatorluğu ve Dünya Ekonomisi. Çev. K Emiroğlu, İstanbul: Belge.
• Kaya M (2013). Yerel Yöneticiler Olarak 18. Yüzyılda Ankaralı Ayanlar. Trakya Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi, 3(5) , 141-162.
• Kaya T P ve Pekküçükşen Ş (2019). Türkiye’de İdarenin Bütünlüğü İlkesi ve Yerel Yönetimler Üzerinde İdari Vesayet Denetimi. Ankara: İksad.
• Keyder Ç (2013a). Türkiye’de Devlet ve Sınıflar. İstanbul: İletişim.
• Keyder Ç (2013b). Memalik-i Osmaniye’den Avrupa Birliği’ne. İstanbul: İletişim.
• Khoury, D Z (2003). Osmanlı İmparatorluğu’nda Devlet ve Taşra Toplumu Musul, 1540-1834. Çev. Ü Tansel, İstanbul: Tarih Vakfı Yurt.
• Kunt İ M (2005). Siyasal Tarih 1600-1789. İçinde: S Akşin (der), Zirveden Çöküşe Osmanlı Tarihi 2, İstanbul: Milliyet, 19-76.
• Kunt M İ (2012). Royal And Other Households. İçinde: C Woodhead (der), The Ottoman World, New York and London: Routledge, 103-115.
• Kuran E (1968). Avrupa’da Osmanlı İkamet Elçiliklerinin Kuruluşu ve İlk Elçilerin Siyasi Faaliyetleri 1793-1821. Ankara: Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü.
• Le Goff J (2020). Tarihi Dönemlere Ayırmak Şart mı?. Çev. A Berktay, İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür.
• McGowan B (2004). Ayanlar Çağı 1699-1812. İçinde: H İnalcık ve D Quataert (der), Osmanlı İmparatorluğu'nun Ekonomik ve Sosyal Tarihi 2. Cilt, İstanbul: Eren, 759-884.
• Menemencioğlu Ahmet Bey (1997). Menemencioğulları Tarihi. Y Kurt (der), Ankara: Akçağ.
• Mundy M ve Smith R S (2013). Modern Devlete Giden Yolda Mülk Siyaseti Osmanlı Suriyesi’nde Hukuk Yönetim ve Üretim. Çev. S Kızıltoprak, İstanbul: Tarih Vakfı Yurt.
• Murphey R (2011). Mustafa Ali ve Kültürel Yozlaşma Görüşü. İçinde: M Armağan (der), Osmanlı Tarihini Yeniden Yazmak, İstanbul: Timaş, 249-266.
• Nagata Y (2021). Anadolu ve Balkanlar’da Ayan: Karaosmanoğulları Ailesi Örneği (18. ve 19. Yüzyıllar). İçinde: A Anastasopoulos (der), Osmanlı İmparatorluğu'nda Taşra Elitleri, İstanbul: Küre, 383-414.
• Nizamülmülk (2006). Siyasetname. Çev. N Bayburtlugil, İstanbul: Dergah.
• Ocak A Y (2013). Osmanlı Toplumunda Zındıklar ve Mülhidler Yahut Dairenin Dışına Çıkanlar (15. – 17. Yüzyıllar). İstanbul: Tarih Vakfı Yurt.
• Ortaylı İ (2010) İmparatorluğun En Uzun Yüzyılı. İstanbul: Timaş.
• Ortaylı İ (2016). Hukuk ve İdare Adamı Olarak Osmanlı Devleti’nde Kadı. İstanbul: Kronik.
• Önen N ve Reyhan C (2011). Mülkten Ülkeye Türkiye’de Taşra İdaresinin Dönüşümü (1839-1929). İstanbul: İletişim.
• Öz M (2019). Kanun-ı Kadim’in Peşinde. Osmanlı’da Çözülme ve Gelenekçi Yorumları. İstanbul: Dergah.
• Özbek N (2015). İmparatorluğun Bedeli Osmanlı’da Vergi Siyaset ve Toplumsal Adalet. İstanbul: Boğaziçi.
• Özçelik İ (2016). Devlet-i Aliyye’nin Taşra Yönetimi Sancak Kanunnamalerinden Örnekler (Rodos, Prizrin, İskenderiye, Çemişgezek, Antep, Kütahya ve Tarsus Kanunnameleri). Ankara: Gazi.
• Özel O (2015). Dün Sancısı Türkiye’de Geçmiş Algısı ve Akademik Tarihçilik. İstanbul: Tarih Vakfı Yurt.
• Özel O (2018). Türkiye 1643 Goşa’nın Gözleri. İstanbul: İletişim.
• Özkaya Y (1994). Osmanlı İmparatorluğu’nda Ayanlık. Ankara: Türk Tarih Kurumu.
• Özkaya Y (2020). 18. Yüzyılda Osmanlı Toplumu. İstanbul: Yapı Kredi.
• Pamuk Ş (1984). Osmanlı Ekonomisi ve Dünya Kapitalizmi (1820-1913). Ankara: Yurt.
• Pamuk Ş (2004). Osmanlı İmparatorluğu’nda Para 1326-1914. İçinde: H İnalcık ve D Quataert (der), Osmanlı İmparatorluğu’nun Ekonomik ve Sosyal Tarihi 2. Cilt, İstanbul: Eren, 1053-1094.
• Piterberg G (2017). Bir Osmanlı Trajedisi Tarihyazımının Tarihle Oyunu. Çev. U Abacı, İstanbul: Koç Üniversitesi Yayınları.
• Quataert D (2004). 19. Yüzyıla Genel Bakış: Islahatlar Devri 1812-1914. İçinde: H İnalcık ve D Quataert (der), Osmanlı İmparatorluğu’nun Ekonomik ve Sosyal Tarihi 2. Cilt, İstanbul: Eren, 885-1052.
• Quataert D (2011). Osmanlı Tarih Yazımı ve Gerileme Kavramına Yönelik Değişen Tavırlar. İçinde: M Armağan (der), Osmanlı Tarihini Yeniden Yazmak, İstanbul: Timaş, 291-302.
• Reyhan C (1998). Türkiye’de Modernleşmenin Kökenleri: Kalemiyye Sınıfı. Amme İdaresi Dergisi, 31 (4), 3-16. Salzmann A (2011). Modern Devleti Yeniden Düşünmek Osmanlı Ancien Regime’i. Çev. A Özdemir, İstanbul: İletişim.
• Sencer M (1984). Osmanlı İmparatorluğu’nda Tanzimat Sonrası Siyasal ve Yönetsel Gelişmeler. Amme İdaresi Dergisi, 17 (3), 46-73.
• Sezer Feyzioğlu H (2018). Bir Osmanlı Valisinin Hazin Sonu Tepedelenli Ali Paşa İsyanı. İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür.
• Solak Ö (2014). Cumhuriyet Dönemi Türk Romanında Merkez - Taşra Çatışması. İstanbul: Hikmetevi.
• Şener A (1990). Tanzimat Dönemi Osmanlı Vergi Sistemi. Ankara: İşaret.
• Şeyh Ahmet El Bediri El-Hak (2015). Berber Bediri’nin Günlüğü (1741-1762) Osmanlı Taşra Hayatına İlişkin Olaylar. Çev. H Yüksel, Ankara: Akçağ.
• Tabak S (2016). Osmanlı’dan Cumhuriyet’e İzmir’de Mülki İdare ve İdareciler (1867-1950). Konya: Kömen.
• Tezcan B (2010). The Second Ottoman Empire. Political and Social Transformation in the Early Modern World. New York: Cambridge University Press.
• Torun S F (2012). Tanzimat’tan Cumhuriyet’e Türkiye’de Sancak Yönetimi 1839-1921. (Basılmamış Doktora Tezi). Ankara: Ankara Üniversitesi.
• Tuncer İ (2018). 18. Yüzyılda Antakya’da Ayanlar. (Basılmamış Yüksek Lisans Tezi). Ankara: Hacettepe Üniversitesi.
• Tural E (2004). Habsburg ve Osmanlı İmparatorluğu’nun En Uzun Asrı ve 1864 – Tuna Vilayet Nizamnameleri. Çağdaş Yerel Yönetimler Dergisi, 13 (3), 83-113.
• Tönük V (1945). Türkiye’de İdare Teşkilatı Tarihi Gelişim ve Bugünkü Durumu. Ankara: İçişleri Bakanlığı.
• Ünal M A (1997). Osmanlı Müesseseleri Tarihi. Isparta: Selçuk Üniversitesi Yayınları.
• Van Leeuwen R (2012). Bir Osmanlı Şehri Şam. Çev. H E Aksoy, İstanbul: Küre.
• Veinstein G (1998). Çiftlik Tartışması Üzerine. İçinde: Ç Keyder ve F Tabak (der), Osmanlı’da Toprak Mülkiyeti ve Ticari Tarım, İstanbul: Tarih Vakfı Yurt, 36-58.
• White S (2020). Osmanlıda İsyan İklimi Erken Modern Dönemde Celali İsyanları. Çev. N Elhüseyni, İstanbul: Alfa.
• Yaman T M (1939). Osmanlı İmparatorluğu Mülki İdaresinde Avrupalılaşma. İdare Dergisi, 138, 967-982.
• Yaycıoğlu A (2016). Partners Of The Empire The Crisis Of The Ottoman Order in the Age Of Revolutions. California: Stanford University.
• Yaycıoğlu A (2021). Karlofça Anı: Osmanlı İmparatorluğu 18. Yüzyıla Nasıl Başladı? Tarih ve Toplum Yeni Yaklaşımlar, 18, 8-56.
• Yerasimos S (1977). Azgelişmişlik Sürecinde Türkiye 2: Tanzimat’tan 1. Dünya Savaşı’na. İstanbul: Gözlem.
• Yücel Y (1974). Osmanlı İmparatorluğu’nda Desantralizasyona Dair Genel Gözlemler. Belleten, 38 (152), 657-708.