Oy Verme Kutularından Sınır Kapılarına: Türkiye'nin Seçimleri ve Suriyeli Mültecilere Yönelik AKP’nin Değişen Tutumuna Medyadan Bakmak

Year 2025, Volume: 49 Issue: 1, 34 - 74, 20.03.2025

Hatice Çoban Keneş

Abstract

Bu makale, son 13 yıldır Türkiye’de ırkçı, ayrımcı söylemlerin düğüm noktalarından birini oluşturan Suriyelilere yönelik söylemi, kritik son seçimleri içine alan dönemde incelemektedir. Bu dönemin özellikle ele alınmasında iki gerekçe öne çıkmıştır:
İlki, muhalefet partileri tarafından sıkça gündeme getirilen, özellikle seçim dönemlerinde bir seçim vaadi olarak sunulan ve toplumda ırkçı, ayrımcı düşünceleri besleyerek zaman zaman linçlere yol açan Suriyelilerin “gönderilmesi gereken bir fazlalık” olduğu söylemine, 14 Mayıs 2023’te yapılacak olan başkanlık seçimlerine 11 gün kala, 3 Mayıs 2023’te Adalet ve Kalkınma Partisinin (AKP) de “onurlu geri dönüş” söylemiyle eklemlenmesidir. Böylece AKP tarafından açık kapı politikasıyla içeri alınan, Müslümanlar olarak ensar olunması gereken, vatandaşlık vaat edilen milyonlarca Suriyeli mültecinin 12. yılın sonunda ülke dışına çıkarılacağı Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan tarafından seçmenlere duyurulmuştur. Oysa aynı Erdoğan, 15 Mart 2022 tarihli konuşmasında muhalefet partilerinin söylemlerinin aksine “Biz görevde olduğumuz sürece göndermeyeceğiz” diyerek muhalefete “sert” bir şekilde karşılık vermişti. Kısa sürede her iki ifadenin AKP’nin Suriyeli politikasıyla ilgili olarak kamusal dolaşıma sokulmuş olması, AKP’nin Suriyelilere yönelik politikalarını belirleyen asıl faktörün hümanizm, insan hakları vs. değil de iktidarı kaybetme riskinin güçlü bir şekilde açığa çıkması ve oy hesapları olduğunun görünürleşmesidir. İlkiyle bağlantılı ikinci gelişme ise, 20 yıllık kesintisiz bir şekilde iktidarda olan Erdoğan’ın ve AKP’nin ilk defa oy ve iktidar kaybetme riskinin güçlü olarak belirdiği iki kritik seçim atmosferinin yaşanmış olmasıdır. Nitekim Erdoğan, 14 Mayıs 2023 başkanlık seçimlerini ikinci turda kazanabilmiş, 31 Mart 2024 yerel seçimlerinde ise AKP, elindeki 15 şehir belediyesini daha kaybetmiştir.
Bu bağlamda çalışmanın amacı genel seçim ve ardından yerel seçim sürecini içine alan 1 Mart 2023 ile 1 Mart 2024 tarihleri arasında Türkiye'de en fazla tıklanma sayısına sahip Sabah, Hürriyet ve Sözcü’nün çevrimiçi platformlarında yayımlanan haberlerinde iktidarın da değişen söyleminin etkisinde Suriyeli sığınmacıların hangi bağlamda nasıl yer aldığını, medyanın mültecilerin “geri gönderilmesi gereken fazlalık” olarak gören politik söyleme nasıl eklemlenmediğini ortaya koymaktır. Bu amaç doğrultusunda, ana akım medyanın haber yapma pratiği ve sığınmacılara yönelik politik ve toplumsal tartışmaları nasıl haberleştirdikleri betimsel olarak analiz edilerek öne çıkan temalar ve alt temalar yorumlanacaktır. Araştırmanın temel tezi, medyanın, sığınmacıların toplumsal entegrasyon veya dışlanma süreçlerine etkisinin, seçim döneminin dinamiklerinde daha belirgin hale geldiği yönündedir.
İlkiyle bağlantılı ikinci gelişme ise, 20 yıldır seçimleri kazanarak kesintisiz bir şekilde iktidarda olan Erdoğan’ın ve AKP’nin ilk defa oy ve iktidar kaybetme riskinin güçlü olarak belirdiği iki kritik seçim atmosferinin yaşanmış olmasıdır. Nitekim Erdoğan 14 Mayıs 2023 Başkanlık seçimlerini ikinci turda kazanılabilmiş, 31 Mart 2024 yerel seçimlerde de AKP elindeki 15 şehir belediyesini daha kaybetmiştir.
Bu bağlamda çalışmanın amacı genel seçim ve ardından yerel seçim sürecini içine alan 1 Mart 2023 ile 1 Mart 2024 tarihleri arasında Türkiye'de en fazla okur sayısına sahip Sabah, Hürriyet ve Sözcü gazetelerinin çevrimiçi platformlarında yayımlanan haberlerinde iktidarın da değişen söyleminin etkisinde Suriyeli sığınmacıların hangi bağlamda nasıl yer aldığını, medyanın mültecilerin “geri gönderilmesi gereken fazlalık” olarak gören politik söyleme nasıl eklemlenmediğini ortaya koymaktır. Bu amaç doğrultusunda, iktidara yakın ve iktidar karşıtı ana akım medyanın haber yapma pratiği ve sığınmacılara yönelik politik ve toplumsal tartışmaları nasıl haberleştirdikleri betimsel olarak analiz edilerek öne çıkan temalar ve alt temalar yorumlanacaktır. Araştırmanın temel tezi, medyanın, sığınmacıların toplumsal entegrasyon veya dışlanma süreçlerine etkisinin, seçim döneminin dinamiklerinde daha belirgin hale geldiği yönündedir.

Keywords

Suriyeli mülteciler, politik aktörler, seçimler, seçimler, medya, medya, söylem

From Voting Boxes to Border Gates: Turkey's Elections and A Look at the Justice and Development Party's Changing Attitude towards Syrian Refugees from the Media

Abstract

This article analyzes the discourse on Syrians, which has been a key element in racist and discriminatory narratives in Turkey over the past 13 years, particularly during the most recent critical elections. Two key factors have shaped the selection of this period for analysis.
The first factor is the increasing adoption of the opposition’s discourse portraying Syrians as a "surplus population that must be sent back," particularly as a campaign promise during elections. This narrative has fueled racism and, at times, even led to lynching attempts. On May 3, 2023—just days before the May 14, 2023, presidential elections—the ruling Justice and Development Party (AKP) echoed this rhetoric, introducing the term "honorable return." President Recep Tayyip Erdoğan informed voters that millions of Syrians, previously framed within the religious notion of ensar (protectors of Muslim migrants) and promised citizenship, would be expelled at the end of their 12th year in Turkey. This marked a stark shift from Erdoğan’s earlier speech on March 15, 2022, in which he firmly rejected deportations, declaring, "We will not send them back as long as we remain in power." The sharp contradiction between these statements within such a short timeframe suggests that AKP’s policies toward Syrians are not primarily guided by humanitarian concerns but rather by electoral calculations and the increasing risk of losing power.
The second factor, closely tied to the first, is that, for the first time in two decades, Erdoğan and the AKP faced a serious risk of electoral defeat. Erdoğan secured the May 14, 2023, presidential election only in the second round, and in the March 31, 2024, local elections, the AKP suffered a significant loss, losing 15 additional city municipalities.
In this context, the study examines how Syrian asylum seekers were represented in online news articles published between March 1, 2023, and March 1, 2024, by Sabah, Hürriyet, and Sözcü, Turkey’s most widely accessed newspapers. It explores whether the media, influenced by the government’s shifting discourse, engaged with or distanced itself from the dominant narrative portraying refugees as a "surplus population that must be sent back." Using a descriptive analysis, the study investigates mainstream media’s news-making practices and identifies key themes in political and societal debates on asylum seekers. The central argument is that the media’s role in shaping the integration or exclusion of asylum seekers becomes more pronounced during electoral periods.
The second development which is related to the first is that Erdogan and AKP, who have been in power continuously by winning elections for 20 years, have experienced two critical election atmospheres in which the risk of losing votes and power appeared to be strong for the first time. As a matter of fact, Erdogan won the presidential elections in the second round on May 14, 2023, and AKP lost 15 more city municipalities in their hands before in local elections on March 31, 2024.
In this context, the aim of the study is to reveal how Syrian asylum seekers are included in the context of the influence of the changing rhetoric of the government in the news published on the online platforms of Sabah, Hurriyet and Sözcü newspapers with the highest number of readers in Turkey between March 1, 2023 and March 1, 2024, which includes the general election and then the local election process, and how the media joined the political discourse considering refugees as “surplus that should be sent back”. In line with this purpose, prominent themes and sub-themes will be interpreted by analyzing the news-making practices of the mainstream media which is close to the government and anti-government media and how they inform the political and social discussions about asylum seekers in a descriptive way. The main thesis of the research is that the influence of the media on the social integration or exclusion processes of asylum seekers becomes more apparent in the dynamics of the election period.

Keywords

Syrian refugees, political actors, elections, media, discourse

References

• Alpakgir S G ve Gizem S (2014). Mültecilik kavramının ve Mültecilerin Hukuki Durumuna Dair Sözleşmede Yer Alan Hakların Koşullu Misafirperverlik Üzerinden Değerlendirilmesi. İçinde: III. Türkiye Lisansüstü Çalışmalar Kongresi Bildiriler Kitabı-III. Sakarya: Sakarya Üniversitesi, 15-18.
• Anadolu Ajansı (2024). Türkiye’de yaşayan Suriyeliler Esed rejiminin devrilmesini kutladı. https://www.aa.com.tr/tr/gundem/turkiyede-yasayan-suriyeliler-esed-rejiminin-devrilmesini-kutladi/3417863?utm), Son erişim tarihi, 15/12/2024.
• Börklüoğlu L ve Şahin A U (2024). Syrian asylum seekers as political factors and their effects on local politics. Journal of Mehmet Akif Ersoy University Economics and Administrative Sciences Faculty, 11(2), 679-699.
• Çelik A, Alkış M, Sayan S ve Ekinci Y (2014). Gaziantep’te Suriyelilere Yönelik Saldırılar ve Toplumsal Nefretin Sebeplerinin Analizine Dair Rapor. Mazlumder.
• Çetin C ve Gürelli M (2024). Narratives of securitization: Media portrayals of refugees in Türkiye during election periods. İletişim Kuram ve Araştırma Dergisi, 68, 70-89.
• Çoban Keneş H (2016). Metaforun Ayrımcı Hegemonyanın İnşasındaki Rolü: Suriyelilerin Haberleştirilmesinde Metafor Kullanımı. Gaziantep Sosyal Bilimler Dergisi, 15(2), 253-280.
• Deniz T ve Aksu Kargın İ (2023). Twitter’da Göçmen-Karşıtı Söylemlerin Yükselişi: Zafer Partisi Örneği. Göç Dergisi, 10(2), 215–231.
• Doganay Ü ve Çoban-Keneş H (2016). Yazılı Basında Suriyeli ‘Mülteciler’: Ayrımcı Söylemlerin Rasyonel ve Duygusal Gerekçelerinin İnşası. Mülkiye Dergisi, 40(1), 143-184.
• Erdoğan M (2014). Türkiye’deki Suriyeliler: Toplumsal Kabul ve Uyum. Ankara: Hacettepe Üniversitesi Göç ve Siyaset Araştırmaları Merkezi Yayınları.
• Friedman D E ve Klein R (2008). Reluctant Refugee: The Story of Asylum in Britain. London: The British Library.
• Gökgöz G (2023). Göç ve Medya: Gaziantep'teki Suriyeli Göçmen Üniversite Öğrencilerinin Suriye Medyasına İlişkin Eğilimleri. Ankara Üniversitesi İlef Dergisi, 10(1), 69-98.
• Hartmann P ve Husband C (1974). Racism and the Mass Media. London: Davis-Poynter.
• Hürriyet (2024). Bakan Yerlikaya, 9 Aralık'tan bu yana ülkesine dönen Suriyeli sayısını açıkladı https://www.hurriyet.com.tr/gundem/bakan-yerlikaya-ulkesine-donen-suriyeli-sayisini-acikladi-42674827 . Son erişim tarihi, 29/01/2025.
• ICAR (The Information Centre about Asylum and Refugees in the UK). (2004). Media Image, Community Impact: Assessing the Impact of Media and Political Images of Refugees and Asylum Seekers on Community Relations in London. London: ICAR.
• İçduygu A ve Demiryontar B (2022). Türkiye’de devlet ve Suriyeli mülteciler: çelişkili politikalar ve araçsal rasyonellik. İstanbul Ticaret Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi Türkiye’nin Göç Siyaseti Özel Sayısı, 21 (Özel Sayı), 316-334.
• Kirişçi K (2014). Misafirliğin Ötesine Geçerken Türkiye’nin Suriyeli Mülteciler Sınavı. Çev. S Karaca, BROOKINGS ENSTİTÜSÜ & ULUSLARARASI STRATEJİK ARAŞTIRMALAR KURUMU (USAK).
• Kolukırık S (2009). Mülteci ve Sığınmacı Olgusunun Medyadaki Görünümü: Medya Politikası Üzerine Bir Değerlendirme. Gaziantep Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 8(1), 1-20.
• Koyuncu A (2018). Misafirlikten Vatandaşlığa Türkiye’de Geçici Koruma Altındaki Suriyeliler. Middle East Journal of Refugee Studies, 3(2), 171-195.
• Kurter M Ç (2017). Suriyeli mültecilerin eğitim hakkına erişimi saha araştırması tarama raporu. https://www.academia.edu/31170856/Suriyeli_Mültecilerin_Eğitim_Hakkına_Erişimi. Son erişim tarihi, 02/03/2023.
• Özdemir Taştan İ ve Çoban Keneş H (2019). Immigration Rhetoric of Political Leaders in Turkey: From Guest Metaphor to Emphasis on National Interest. İçinde: Derleyen (der), National Rhetorics in the Syrian Immigration Crisis. Ann Arbor: University of Michigan Press, 1-42.
• Öztürk F (2024). Suriyelilerin gönüllü geri dönüşü ne kadar gerçekçi, nasıl mümkün olabilir? https://www.bbc.com/turkce/articles/cn7rvyd0e8zo. Son erişim tarihi, 05/05/2024
• Pickering S (2001). Common Sense and Original Deviancy: News Discourses and Asylum Seekers in Australia. Journal of Refugee Studies, 14(2), 169-186.
• Secen S, Al S ve Arslan B (2024). Electoral dynamics, new nationalisms, and party positions on Syrian refugees in Turkey. Turkish Studies, 25(3), 419–449.
• Şentöregil M (2017). Suriyeli çocuk sığınmacıların Türk yazılı basınında temsili (Basılmamış Yüksek Lisans Tezi). Eskişehir: Anadolu ÜniversitesiTahiroğlu M (2022). Göç Politikaları: Türkiye’deki Mülteciler ve 2023 Seçimleri. https://tr.boell.org/tr/2022/09/20/goc-politikalari-turkiyedeki-multeciler-ve-2023-secimleri. Son erişim tarihi, 05/12/2023.
• Uygun A G (2022). Uluslararası göçün seçim bildirgelerindeki yeri: 24 Haziran 2018 genel seçimine ilişkin bir değerlendirme. Dokuz Eylül Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 23(Özel Sayı), 207-230.
• Ünal S (2014). Türkiye’nin Beklenmedik Konukları: Öteki Bağlamında Yabancı Göçmen ve Mülteci Deneyimi. Zeitschrift für die Welt der Türken / Journal of World of Turks, 6(3), 65-89.
• van Dijk T A (1999). Söylemin Yapıları ve İktidarın Yapıları. İçinde: M Küçük (der), Medya İktidar İdeoloji, Çev. M Küçük, Ankara: Ark Yayınları.
• van Dijk T A (2010). Nefret Suçları Ve Nefret Söylemi Konferansı 9-10-11 Nisan 2010, İstanbul Bilgi Üniversitesi. https://hrantdink.org/tr/component/content/article?id=131:inciten-sozler-yaralayan-fiiller-nefret-soylemi-ve-nefret-suclari-konferansi. Son erişim tarihi, 12/01/2023.
• Vicsek L, Keszi R ve Márkus M (2008). Representation of Refugees, Asylum-Seekers and Refugee Affairs in Hungarian Dailies. University of Oradea, Research Centre on Identity and Migration Studies-RCIMI.
• Yeni Şafak (2024). İki milyon Suriyeli dönüş için başvurdu: Kiralar ve ev fiyatlarında düşüş olabilir. https://www.yenisafak.com/dunya/iki-milyon-suriyeli-donus-icin-basvurdu-kiralar-ve-ev-fiyatlarinda-dusus-olabilir-4661520. Son erişim tarihi, 10/12/2024.