Kur’an Ayetleri Bağlamında Bir Değer Tahlili: Yardımseverlik

Year 2021, Volume: 1 Issue: 2, 181 - 206, 31.12.2021

Mürşide Gültekin Zeynep Özcan

Abstract

Konu ve amaç: Dinî ve ahlaki değerlerin temelini teşkil eden yardımseverlik,
toplumsal bir varlık olan insan için vazgeçilmez bir öneme sahiptir. Bu öneme binaen
araştırmada, Kur’an ayetlerinin yardımseverlik değerine atfettiği anlam tüm
yönleriyle ortaya çıkarılmaya çalışılmıştır.
Yöntem: Nitel bir yaklaşımla ele alınan araştırmada dokümantasyon tekniği ile elde
edilen veriler içerik analizine tabi tutularak yorumlanmıştır. Araştırmada Kur’an
ayetleri konu çerçevesinde taranmış ve yardımseverlikle ilgili olduğu tespit edilen
164 ayet, içeriklerine göre kategorize edilmiştir. Daha sonra oluşturulan kategorilerin
ayet içerikleriyle uygunluğunu tespit etmek için uzman görüşüne başvurulmuştur.
Bulgular: İlgili ayetler çerçevesinde yardımseverlik değerinin ifade ettiği anlam,
motivasyon kaynakları, muhatapları, ilişkili olduğu olumlu ve olumsuz kavramlar,
işlevleri ve uygulama çeşitleri kategorik bir çerçeve halinde bulgulanmıştır.
Sonuç: İlgili ayetler toplu değerlendirildiğinde bu değerin dinin tam da merkezine
konumlandırıldığı ve hatta Mümin olmanın en çarpıcı göstergelerinden biri olarak
kabul edildiği görülmektedir. Bu anlamda dini perspektiften bakıldığında Kur’an’ın,
yardımseverliği, dünyevi ve uhrevi huzurun teminatı olarak gördüğü ve bu değeri
toplumu tehlikelerden koruyan bir mekanizma olarak tanımladığı görülmektedir. Bu
bağlamda yardım davranışının yaygınlaşmasının hem insana kendi özünü
hatırlatması hem de duyarlı toplum inşasında işlev üretmesi bakımından büyük bir
öneme sahip olduğu söylenebilir.

Keywords

Kur’an-ı Kerim, Değer, Yardımseverlik, Prososyal Davranış

A Value Analysis in the Context of the Qur'anic Verses: Helpfulness

Abstract

Subject and purpose: Due to the importance of benevolence in terms of being the
basis of religious and moral values, this study aims to analyze the meaning attributed
to benevolence in the Qur’an.
Method: In the research, applying the qualitative approach, the data obtained with
the documentation technique was interpreted with the content analysis, the verses
were scanned accordingly, and 164 relevant verses were categorized according to
their contents with the help of an expert opinion.
Findings: Within the frame of relevant verses, the meaning of the value of
benevolence, its sources of motivation, its interlocutors, the positive and negative
associations, its functions, and application types were found in a categorical
framework.
Conclusion: The study has shown that the value of benevolence is positioned at the
exact center of religion and even considered as one of the most striking indicators of
being a believer. Thus, it is seen that the Qur'an sees benevolence as a guarantee of
worldly and otherworldly peace and defines it as a mechanism protecting society from
dangers. That is to say, the spread of helping behavior has great importance in terms
of both reminding people of their own essence and producing a function in
constructing a sensitive society.

Keywords

The Holy Quran, Value, Helpfulness, Prosocial Behavior

References

• Adler, Alfred. İnsan Tabiatını Tanıma. çev. A. Yörükan. İstanbul: İş Bankası Kültür Yayınları, 2003.
• Aydın, Mustafa. Kurumlar Sosyolojisi. Ankara: Vadi Yayınları, 2000.
• Ayten, Ali. Prososyal Davranışlarda Dindarlık ve Empatinin Rolü. İstanbul: Marmara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi. 2009.
• Ayten, Ali. Empati ve Din. İstanbul: İz Yayıncılık, 2013.
• Batson, C. Danial. Religious Orientetion and Helping Behavior: Responding to One’s own or to the victim’s Neeeds? Sexton, Psychology of religion: Personalities, Problems, Possibilities. Ed. H. Newton Malony. 6. Michigan: Baker Book Hause, 1991.
• Cevizci, Ahmet. Felsefe Sözlüğü. İstanbul: Paradigma Yayınları, 2010.
• Çağrıcı, Mustafa. İslam Düşüncesinde Ahlâk. 3. Baskı. İstanbul: DEM Yay., 2006.
• Çağrıcı, Mustafa. “hayır”. TDV İslâm Ansiklopedisi. Erişim 17 Kasım 2021. https://islamansiklopedisi.org.tr/hayir#1
• Çağrıcı, Mustafa. “ihsan”. TDV İslâm Ansiklopedisi. Erişim 17 Kasım 2021. https://islamansiklopedisi.org.tr/ihsan--iyilik
• Çağrıcı, Mustafa. “infak”. TDV İslâm Ansiklopedisi. Erişim 17 Kasım 2021. https://islamansiklopedisi.org.tr/infak
• Çağrıcı, Mustafa. “isar”. TDV İslâm Ansiklopedisi. Erişim 17 Kasım 2021. https://islamansiklopedisi.org.tr/isar-digerkamlik
• Dawkins, Richard. Gen Bencildir. çev. E. Ü. Müftüoğlu. Ankara: Tübitak Yayınları, 1995.
• Deaux, Kay-Wrightsman, Lawrence. Social Psychology in the 80s. California: Brooks/Cole Publishing Company, 1984.
• Demir, Muhammed. Dindarlık–Yardımseverlik İlişkisi: Malatya Örneği. Malatya: Erciyes Üniversitesi/Sosyal Bilimler Enstitüsü, Kayseri, 2017.
• Develioğlu, Ferit. Osmanlıca-Türkçe Ansiklopedik Lûgat. Ankara: Aydın Kitabevi, 1986.
• Doğan, Mebrure. Sabır Psikolojisi. İstanbul: Çamlıca Yayınları. 2016.
• Düzgün, Şaban Ali. Sarp Yokuşun Eteğinde İnsan. Ankara: Otto yayınları, 2020.
• Düzgün, Şaban Ali. Tanrı’nın Göz Bebeği İnsan. Ankara: Otto yayınları, 2021.
• Düzgüner, Sevde. “Pro-Sosyal Davranışlarda Diğerkâmlığın (Özgecilik) Tanımı ve Konumu”. Bilimname XL, 4(2019), 351-373. https://doi.org/10.28949/bilimname.595847
• Einolf, Christopher. The Roots of Altruism: A Gender and Life Course Perspective. Virginia: University of Virginia, Doctorate Thesis. 2006.
• Eisenberg, Nancy. “Emotion, Regulation and Moral Development”. Annual Review of Psychology. 51/2 (2000):665-697. https://doi.org/10.1146/annurev.psych.51.1.665
• İsfahani, Ragıp. El-Müfredat, Kur’an Kavramları Sözlüğü. trc. Yusuf Türker. İstanbul: Pınar Yayınları. 2012.
• Erikson, Erik H. İnsanın Sekiz Çağı. çev. B. Üstün ve V. Şar. Ankara: Birey ve Toplum Yayınları, 1984.
• Erkal, Mehmet. "zekat", TDV İslâm Ansiklopedisi. Erişim 17 Kasım 2021. https://islamansiklopedisi.org.tr/zekat#1
• Freud, Sigmund. Psikanalize Yeni Giriş Dersleri. çev. S. Budak. Ankara: Öteki Yayınları, 1997.
• Günay, Ünver. Din Sosyolojisi. İstanbul: İnsan Yay, 1998.
• Güner, Esma. “Baki Kalan: Salih Ameller”. Diyanet Aile Dergisi, 13/1 (2020): 5.
• Güngör, Erol. Değerler Psikolojisi Üzerinde Araştırmalar. İstanbul: Ötüken Yayınları, 2000.
• Gürdoğan, Ersin. Kirlenmenin Boyutları. İstanbul: İz Yay., 1993.
• Haleva, Rav Naftali. Pirke Avot. İstanbul: Gözlem Gazetecilik Basın Yayın ve A.Ş., 2004.
• Hökelekli, Hayati. Din Psikolojisi. Ankara: TDV Yayınları, 2008.
• Izutsu, Toshihiko. Kur'an'da Dinî ve Ahlâkî Kavramlar. çev., Selâhattin Ayaz. İstanbul: Pınar Yayınları, 1991.
• İsfahani, Ragıp. Ahlakın Temel İlkeleri. çev. Abdi Keskinsoy. İstanbul: Beşikçi Yayınevi, 2003.
• Jung, Carl Gustav. Aspects of the Feminine. London: Routledge, 1989.
• Karaman, Hayreddin– Çağırıcı, Mustafa. Kur'an Yolu Türkçe Meal ve Tefsiri. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 2020.
• Maslow, Abraham H. İnsan Olmanın Psikolojisi. çev. O. Gündüz. İstanbul: Kuraldışı Yayınları, 2001.
• Özbay, Ahmed. Kur’an-ı Kerim’e Göre Sebep ve Sonuçlarıyla Bencillik ve Diğerkamlık. İstanbul: Marmara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi. 2018.
• Özcan, Zeynep – Erol, Haticetül Kübra. "Üniversite Öğrencilerinin Değer Yönelimleri ve Dindarlık-Değer İlişkisi (Karabük Örneği) /Tendency of University Students towards Values and Relation of
• Religiousness & Values (Sample of Karabuk)". Journal of History Culture and Art Research 6/4 (2017), 913-947. https://doi.org/10.7596/taksad.v6i4.1091
• Özcan, Zeynep. Merhamet Psikolojisi, Zihinsel İmgeler Işığında Merhamet. Ankara: Sonçağ Yayınları, 2019.
• Parlatır, İsmail. Osmanlı Türkçesi Sözlüğü. Ankara: Yargı Yayınevi, 2006.
• Penner, Louis A. ve diğ. “Prosocial Behavior: Multilevel Perspectives”. Annual Review of Psychology. 56, 365-392. https://doi.org/10.1146/annurev.psych.56.091103.070141
• Saha, Lawrence J. “Prosocial Behaviour and Political Culture Among Australian Secondary School Students”. International Education Journal, 5 /1 (2004), 9-25. https://files.eric.ed.gov/fulltext/EJ903832.pdf
• Sancaklı, Saffet. “Hz. Peygamber‟in Erdemli İnsan Yetiştirme Bağlamında İsar (Diğergamlık) Kavramına Verdiği Önem”. Tasavvuf: İlmî ve Akademik Araştırma Dergisi. 7/17, (2006): 29-56.
• Seglow, Jonathan- Scott, Niall. Alturism. Open University Press, England, 2007.
• TDK, Türk Dil Kurumu Sözlükleri. “Değer”. Erişim 11 Ocak 2021. https://sozluk.gov.tr/
• Yaran, Cafer Sadık ve dğr. “Toplumsal Ahlâk”. İslam Ahlak Esasları. ed. Tahsin Görgün. 153. Eskişehir: Anadolu Üniversitesi Yayını, 2010.
• Yitik, Ali İhsan. Doğu Dinleri. İstanbul: İsam Yayınları, 2014.