Didactic Poetry in Arabic Literature and its Traces in the Jahiliyyah Period and the First Years of Islam

Year 2024, Volume: 4 Issue: 1, 71 - 86, 31.12.2024

Esranur Uçar , Osman Aydınlı

Abstract

Poetry is an important literary element that has a history as old as human history and plays a major role in the transfer of culture between civilizations. “Didactic poetry”, a type of poetry that received its systematic name during the Abbasid period but whose existence dates back to before Christ, has come to the fore at different times of life and in various positions. In terms of the ease of memorization, it was used as a teaching method mostly by scholars in the field of education. In this article, a comparison is made between the purposes and ways in which didactic poetry was used in the Jahiliyyah period and the early days of Islam. As a matter of fact, the use of the genre, which is called al-shi'ru't-ta'lîmi in Arabic and didactic poetry in Turkish, in the Jahiliyyah period and in the early years of Islam has some differences in terms of subject matter. In this study, it is emphasized that the poets of the Jahiliyyah period used didactic poetry as tribal, warlike and preaching, but with Islam, instead of these features, the emphasis was on encouragement to Islam, notification and raising awareness with praise about the Prophet. In the introduction, a brief summary of the literature on the subject is given and information about the different aspects of this study is given. In the article, in which the survey method is used, first of all, it is tried to present what didactic poetry is and what its characteristics are in summary form. In the study, it is aimed to show through examples that this type of poetry existed before the period in which it emerged independently and that it was used in various ways in different fields. In addition, a general framework has been tried to be drawn by defining the didactic poetry in dictionary and terminology, mentioning its aims and purposes, its historical course, its use in the aforementioned periods, its representatives and its characteristics. Due to their broad scope, the periods in question are covered in subject headings and the relevant sections are supported with examples from famous poets.

Keywords

Literature, Jahiliyyah, Islam, Poetry, Didactic Poetry

ARAP EDEBİYATINDA DİDAKTİK ŞİİR VE CAHİLİYE DÖNEMİ İLE İSLAM’IN İLK YILLARINDAKİ İZLERİ

Abstract

Şiir, insanlık tarihi kadar eski bir geçmişe sahip olan ve medeniyetler arası kültür aktarımı noktasında büyük rol oynayan önemli bir edebi unsurdur. Sistematik olarak adını Abbasiler döneminde alan ancak varlığı milattan öncesine dayanan bir şiir türü olan “didaktik şiir”, hayatın farklı zamanlarında, çeşitli konumlarda öne çıkmıştır. Ezberleme hususunda sağladığı kolaylık açısından ise daha çok eğitim alanında kendini gösteren ilim adamlarının başvurduğu bir öğretim yöntemi olarak kullanılmıştır. Bu makalede didaktik şiirin, Cahiliye dönemi ile İslamiyet’in ilk günlerinde hangi amaçla ve ne şekilde kullanıldığı konusunda bir karşılaştırmaya gidilmiştir. Nitekim Arap dilinde eş-şi‘ru’t-ta‘lîmi tabiriyle Türkçede ise öğretici şiir şeklinde karşılık bulan türün Cahiliye dönemiyle İslam’ın ilk yıllarındaki kullanımı, konu bakımından birtakım farklılıklar arz etmektedir. Çalışmada Cahiliye dönemi şairlerinin didaktik şiiri kabileci, savaşçı ve nasihat etme noktasında kullandığı ancak İslamiyet’le birlikte bu özellikler yerine İslam’a teşvik, tebliğ ve Hz. Peygamber hakkında övgüyle bilinçlendirme vurgularının yapıldığına değinilmiştir. Giriş bölümünde konuyla ilgili kısa bir literatür özeti yapılarak bu çalışmanın farklı yönleri hakkında bilgi verilmiştir. Tarama yönteminin kullanıldığı makalede öncelikle didaktik şiirin ne olduğu ve özelliklerinin neler olduğu özet bilgi halinde sunulmaya çalışılmıştır. Çalışmada söz konusu şiir türünün, müstakil olarak ortaya çıktığı dönemin öncesinde de var olduğu ve farklı alanlarda çeşitli şekilde kullanıldığı örnekler üzerinden gösterilmesi amaçlanmıştır. Ayrıca didaktik şiirin sözlük ve ıstılâhî tanımları yapılarak amaç ve gayelerinden, tarihsel seyrinden, adı geçen dönemlerdeki kullanımından, temsilcilerinden ve özelliklerinden bahsedilerek genel bir çerçeve çizilmeye çalışılmıştır. Söz konusu dönemler, geniş kapsamlı olmaları sebebiyle konu başlıkları halinde işlenerek ilgili bölümler meşhur şairlerden örneklerle desteklenmiştir.

Keywords

Edebiyat, Cahiliye, İslamiyet, Şiir, Didaktik Şiir

References

• Abdülhadioğlu, Ahmet. Arap Edebiyatında Didaktik Şiir. Erzurum: Atatürk Üniversitesi, Doktora Tezi, 2013.
• Akçakoca, Yusuf. “Arapça’da Didaktik Şiir Üzerine Bir İnceleme “el-Lâmiyyetu’l-Ef’âl Örneği”. Pamukkale Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi VII/2 (2020), 1393-1416.
• ‘Atik, Abdülazîz. el-Edebü’l-Arabi fi’l-Endelüs. Beyrut: Dârü’n-Nehdati’l-Arabiyye, 1976.
• Câhız, Ebû Osmân Amr b. Bahr. Kitâbu’l-hayevân. thk. Abdusselâm Muhammed Hârun. 8 Cilt. Beyrut, 2. Basım, 1965.
• Çetin, Nihad M. “Arap (Yazı)”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 3/276-309. İstanbul: TDV Yayınları, 1991.
• Dâbbî, Mufaddal b. Muhammed. el-Mufaddaliyyat. nşr. Ahmed Muhammed Şakir, Abdusselâm Muhammed Harun. Kahire: Dâru’l-Meârif, 6. Basım, ts.
• Dayf, Şevki. Tarihü’l-edebi’l-Arabi : el-asrü’l-Abbasi el-evvel. Kahire: Dârü’l-Me’ârif, 8. Basım, ts. Demir, Esra. Cahiliye Şairlerinden Amr b. Külsüm ve Muallakasındaki Başlıca Edebi Unsurlar. Erzincan: Erzincan Binali Yıldırım Üniversitesi, Yüksek Lisans, 2023.
• Durmuş, İsmail. “Şiir”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 39/144-154. İstanbul: TDV Yayınları, 2010. Ebû Âkîl, Lebîd b. Rebîa. Dîvân Lebîd b. Rebîa. Beyrut: Dâr Sâdir, ts.
• Elmalı, Hüseyin. “Hassân b. Sâbit”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 16/399-402. İstanbul: TDV Yayınları, 1997.
• Elmalı, Hüseyin. “Kaside”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 24/562-564. İstanbul: TDV Yayınları, 2001. Erdem, İdris. “eş-Şi‘ru’t-Ta‘lîmî ve Mulhatu’l-İ‛râb Örneği”. Dokuz Eylül Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 1/39 (2014), 221-250.
• Erdem, Sargon - Kılıç, Hulusi. “Abdullah b. Revâha”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 1/129-130. İstanbul: TDV Yayınları, 1988.
• Fayda, Mustafa. “Abbas b. Mirdâs”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 1/27. İstanbul: TDV Yayınları, 1988. Gulâm, Ali Cevâd - Ruvşanfikr, Kubra. “eş-Şi‘ru’t-ta‘lîmî hasâisuhû ve neş’etuhu fi’l-edebi’l-‘Arabi”. Mecelletü’l-‘Ulûmi’l-İnsâniyye 14/2 (2007), 47-62.
• Güleç, İsmail. “İslam’da Şiir ve Şair Algısına Dair Kimi Tespitler”. Dinî Yayınlar Kongresi, 259-274.
• Güven, Hana. Abdullah b. Ali Suveydân’ın İbn Mâlik Elfiyesi Üzerine Yaptığı Şerh ve İbn Akîl’in Elfiye Şerhi ile Karşılaştırılması. Isparta: Süleyman Demirel Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2020.
• Halbûnî, Halid. “eş-Şi’ru’t-ta’lîmi (Bidayetûhû, Tâtvîruhû, Simâtuhû)”. Mecelletü Câmiatü Dımeşk 22/4+3 (2006), 85-101.
• Heddâre, Muhammed Mustafa. İtticahatü’ş-şi’ri’l-Arabi fi’l-karni’s-sani el-hicri. Kahire: Dârü’l-Ulumi’l-Arabiyye, 1963.
• Hüseyin, Tâhâ. Ḥadîs̱ü’l-erbiʿâʾ. 3 Cilt. Kahire: Dâru’l-Meârif, 1957.
• İbn Hişâm, Ebû Muhammed Cemâlüddîn Abdülmelik. es-Sîretü’n-nebeviyye. thk. Ömer Abdüsselâm Tedmurî. 4 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Kitâbi’l-Arabî, 3. Basım, 1990.
• İbn Kuteybe Dîneverî, Ebû Muhammed Abdullah b. Müslim. eş-Şi’r ve’ş-şuarâ. thk. Ahmed Muhammed Şakir. 2 Cilt. Kahire: Daru’l-Hadîs, 2002.
• İbn Manzûr, Ebü’l-Fazl Muhammed b. Mükerrem b. Ali el-Ensârî. Lisânü’l-ʿArab. 15 Cilt. Beyrut: Dâru Sâdır, 2010. İbn Reşîḳ Kayrevânî, Ebû Alî el-Hasen. el-Umde fi sınaatü’ş-şiir ve nakd. 2 Cilt. Beyrut, 1402.
• İbnü’l-Esîr, Ebü’l-Hasen İzzüddîn Alî b. Muhammed b. Muhammed. el-Kâmil fi’t-târîh. thk. Ömer Abdusselam. 1 Cilt. Beyrût: Dâru’l-Kitâbü’l-‘Arabi, 1997.
• Kandemir, M. Yaşar. “Kâ‘b b. Mâlik”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 24/4-6. İstanbul: TDV Yayınları, 2001.
• Kapar, Mehmet Ali. “Kus b. Sâide”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 26/460. Ankara: TDV Yayınları, 2002.
• Kureşî, İbn Ebü’l-Hattâb Ebû Zeyd. Cemheretü eşʿâri’l-ʿArab. thk. Ali Muhammed Becâdî. Kahire: Nehdatü Mısr, 1981.
• Matpan, Ebubekir. “Sadru’l-İslâm Dönemi Şiirlerinde Tevhit ve Hz. Peygamber Teması”. Din ve Bilim – Muş Alparslan Üniversitesi İslami İlimler Fakültesi Dergisi 4/2 (Aralık 2021), 251-263.
• Mirdâs, Abbas b. Dîvânü’l-Abbâs b. Mirdâs. thk. Yahya Cübûrî. Dımaşk: Müessesetü’r-Risale, 1991. Râfiî, Mustafa Sadık. Târîhu âdâbi’l-Arab. Kahire: Hindawi, 2013.
• Sarmış, İbrahim. “İslam’ın Şiire Bakışı”. Necmettin Erbakan Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 3/3 (Nisan 1990), 133-163.
• Sen, Ahmet. “A Didactic Poetry about Arûd: Yûsuf al-Nabhânî’s Nazmu Evzâni’’l-BuhÛr fi Medhi’r-Rasûl = Aruza Dair Didaktik Bir Manzûme: Yusuf en-Nebhânî’nin Nazmu Evzâni’l-Buhûr fî Medhi’r-Rasûl’ü”. Kafkas Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 8/16 (2021), 680-691.
• Sezgin, Fuad. Tarihü’t-türasi’l-Arabi [GAS] : ulumü’l-Kur’an ve’l-hadis. çev. Mahmud Fehmî Hicâzî. 7 Cilt. Riyad: Câmiatü’l-İmam Muhammed b. Suud el-İslâmiyye, 1411.
• Şâfiî, Ebû Abdullah Muhammed b İdris b Abbas. Divan. nşr. Na’im Zarzûr. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-’İlmiyye, 1984. Topuzoğlu, Tevfik Rüştü. “Recez”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 34/509-510. İstanbul: TDV Yayınları, 2007.
• Turan, Abdülbaki. “Elfiyye”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 11/27-28. İstanbul: TDV Yayınları, 1995.
• Tuzcu, Kemal. “Klasik Arap Şiirinde Didaktik Şiirler”. Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Dergisi 47/2 (2007), 147-171.
• Tülücü, Süleyman. “Lebîd b. Rebîa”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 27/121-122. Ankara: TDV Yayınları, 2003.
• Yalar, Mehmet. “Cahiliye Şiirinin Tarihsel Gerçekliği Problemi”. Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi XVII/2 (2008), 95-120.
• Yediyıldız, Fatih. Arapça Öğretiminde Nazım geleneği ve İbn Mu’ti’nin Elfiyye’si. Ondokuz Mayıs Üniversitesi, Doktora Tezi, 2020.
• Yener, Fetullah. Hicri VII. Asra Kadar Arap Dilbilimcilerinde Mecaz ve Kinaye. Adana: Çukurova Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2018.
• Zeydan, Corcî. Târîhu âdâbi’l-lugati’l-Arabiyye. Kahire: Hindawi, 2013.
• Zeyyât, Ahmed Hasan. Târîhu’l-Edebi’l-‘Arabî. Beyrût: Dâru’l-Marife, 1993.