Bukhārī’s Issue of Takıng Hadīths of Shebīb Ibn Saʿīd Called ‘Salīh Al-Hadīth Lā Beʾse Bih’ by Abū Hātem to his Sahīh

Year 2022, , 479 - 502, 15.12.2022

Kemal Taşkın , Muhammet Seyyit Balaban

https://doi.org/10.30523/mutefekkir.1219583

Abstract

Bukhārī’s he first muhaddith who wrote a book with the intention of bringing together sound ḥadīths. Therefore, he is the leading of people that most studied about. Whether it fulfills his theoretical requirements and also examination of the sanads and texts of the narrations are some of these studies. With this, in general, the research about people of the sanad constitute the backbone of the science of ḥadīth. Abū Ḥātem who is the first and most important one of ricāl researchers, has evaluated any narrators. Naturally, Bukhārī’s narrators also got their share from these evaluations. Here in this study, the opinions of the critics, in particular, about Shebīb Ibn Saʿīd, one of the narrators of Bukhārī’s book al-Jāmiu al-ṣahīh evaluated by Abū Ḥātem will be discussed. The reason for choosing this narrator is evaluation of “ṣalīḥ al-ḥadīth lā beʿs bıh” that used by Abū Ḥātem and these evaluations and views lower him from the rank of thiqa Because these evaluations will mean that Bukhārī does not comply with his own conditions. Explaining the narrations of the related narrator in al-Jāmiu al-ṣahīh and the method that Bukhārī followed while interpreting the ḥadīths narrated by him will also help to understand the subject.

Keywords

Hadis, Buhârî, Ebû Hâtim, Şebîb b. Saʿîd, Râvi

Buhârî’nin, Ebû Hâtim Tarafından ‘Sâlihu’l-Hadîs Lâ Be’se Bih’ Diye Vasıflanan Şebîb b. Saîd’in Hadislerini Sahîh’ine Alması Meselesi

Abstract

Buhârî (ö. 256/870), sahih hadisleri bir araya getirme niyetiyle kitap telif eden ilk muhaddistir. Dolayısıyla hakkında en çok çalışma yapılan şahısların başında gelmektedir. Teoride koştuğu şartları yerine getirip getirmemesi, rivâyetlerinin senet ve metinlerinin incelenmesi bu çalışmaların bir kaçıdır. Bununla beraber genel anlamda ricâl araştırmaları da hadis ilminin omurgasını oluşturmaktadır. Hadis ricâli araştırmacılarının ilklerinden ve en önemlilerinden biri olan Ebû Hâtim (ö. 277/890), birçok râviyi değerlendirmiştir. Doğal olarak bu değerlendirmelerden Buhârî’nin râvileri de nasibini almıştır. İşte bu çalışmada genel olarak münekkitlerin, özel manada Ebû Hâtim’in değerlendirdiği Buhârî’nin, el-Câmi’u’s-sahih eserinin râvilerinden olan Şebîb b. Saîd hakkındaki görüşler ele alınacaktır. Bu râvinin seçilmesinin sebebi ise bu görüşlerle beraber onu sika mertebesinden düşüren ve Ebû Hâtim tarafından kullanılan “sâlihu’l-hadîs lâ be’se bih” değerlendirmesinin olmasıdır. Zira bu değerlendirme, Buhârî’nin şartlarına uymadığı anlamına gelecektir. İlgili râvinin el-Câmi’u’s-sahih’te yer alan rivâyetlerini ve Buhârî’nin onun naklettiği hadisleri tahric ederken takip ettiği metodu açıklamak da konunun anlaşılmasına yardımcı olacaktır.

Keywords

Hadis, Buhârî, Ebû Hâtim, Şebîb b. Saʿîd, Râvi

References

• Kur’ân-ı Kerîm Meâli. çev. Halil Altuntaş - Muzaffer Şahin. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 2009.
• Ashari, Rahmat. İllet Sebebi Olarak İdrac: İbn Ebû Hâtim’in İlelü’l-Hadîs Özelinde. 29 Mayıs Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2021.
• Aşıkkutlu, Emin. “Bir İsnad Tenkid Yöntemi Olarak Şartlı Cerh-Ta‘diller ve Uygulamadaki Sonuçları”. Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 20 (2001), 49-80.
• Aydınlı, Abdullah. Hadis Istılahları Sözlüğü. İstanbul: Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Vakfı Yayınları, 2009.
• Aynî, Bedreddîn. Umdetü’l-Kârî. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2001.
• Âzimî, Muhammed Aziz. “İhtilâfu delâleti elfâzi’l-cerh ve’t-ta’dîl ’inde Ebî Hâtim er-Râzî ’inde iktirânihâ bi ğayrihâ: Sâlihu’l-hadîs ünmûzecen: Dirâse tatbîkiyye ’ale’s-Sahîhayn”. Mecelletü’’ş-şerîa ve’d-dirâsâti’l-İslâmiyye 121/35 (2020), 163-165.
• Bayar, Hasan. Buhârî’nin Bab Başlıklarına Yöneltilen Eleştiriler (Umdetu’l-Kârî Bağlamında). Gaziantep Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2017.
• Bilen, Mehmet. İbn Hacer’in Buhari Savunusu. Ankara: Ankara Okulu, 2013.
• Boz, Halit. İbn Ebû Hatim ve İlelü’l-Hadis Adlı Eseri. Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 1997.
• Buhârî, Ebû Abdillâh Muhammed b. İsmâîl b. İbrâhîm el-Cu’fî. el-Camiu’l-müsnedü’s-sahîhu’l-muhtasaru min umûri Rasulillahi ve sünenihi ve eyyâmihî. thk. Muhammed Zühey b. Nâsır. Beyrut: Dârü Tûki’n-Necât, 2001.
• Buhârî, Ebû Abdillâh Muhammed b. İsmâîl b. İbrâhîm el-Cu’fî. el-Câmiu’s-sahîh. Riyad: Beytü’l-Efkâr, 1998.
• Canan, İbrahim. “Ebû Hâtim er-Râzî, Muhammed b. İdrîs”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 10/150-151. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 1994.
• Çakın, Kamil. “Buharî’nin Otoritesini Kazanma Süreci”. İslami Araştırmalar Dergisi 10/1, 2, 3. (1997), 100-109.
• Dayhan, Ahmet Tahir. Buhari’ye Yöneltilen Bazı Tenkitler. İzmir: Dokuz Eylül Üniveristesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 1995.
• Doğanay, Süleyman. “Bid’atçılıkla Tenkid Edilen Buhârî Ravileri” , XXVIII, 2015/1, 27-54.” Bilimname 28/1 (2015), 27-54.
• Efendioğlu, Mehmet. “Münker”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 32/13-14. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2006.
• Ekici, Zeynep. “Hadis İlminde ‘Sâlih’, ‘Sâlihu’l-hadîs’ ve ‘Suveylih’ Terimleri”. Hadis ve Siyer Araştırmaları 4/1 (2018), 7-39.
• Ekici, Zeynep. Yahyâ b. Maîn’in Târîh’inde “Sâlih”, “Sâlihu’l-Hadîs” ve “Suveylih” Şeklinde Nitelenen Râviler ve Rivayetleri. Yalova Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2018.
• Ergüler, Muhammed Emin. Atâ b. Ebû Rabâh’ın İlletli Rivâyetleri: İbn Ebû Hâtim’in ’İlelü’l-Hadîs’i Özelinde. 29 Mayıs Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2021.
• Gül, Recep Emin. “Hadis İlminde Cerh-Ta’dîl Mertebeleri”, Atatürk Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 43 (2015), 363-386.
• Güngör, Kübra. “Harald Motzki’nin Müşterek Ravi Teorisine Katkıları ve Teoriye Yöneltilen Eleştiriler”. 973-986. II. Türkiye Lisansüstü Çalışmalar Kongresi - IV, (Bursa: y.y., 2013), 973-986.
• Hatîb el-Bağdâdî, Ebû Bekr Ahmed b. Alî b. Sâbit. el-Kifâye fî ilmi’r-rivâye. thk. İbrahim Hamdi el-Medinî, Ebû Abdullah es-Sevrakî, ts.
• Hatiboğlu, İbrahim. “Şu‘be b. Haccâc”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 39/224-226. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2010.
• Hatipoğlu, M. Sait. “Müslüman Âlimlerin Buhari ve Müslim’e Yönelik Eleştirileri”. İslâmî Araştırmalar 10/3 (1997), 1-29.
• Irâkî, Ebü’l-Fadl Zeynüddîn Abdürrahîm b. el-Hüseyn b. Abdirrahmân. Şerhu’t-Tebsıra ve’t-tezkira. thk. Abdullatif el-Hümeym - Mahir Yasin Fahl. Beyrut: Dâru’l-kütübi’l-ilmiyye, 2002.
• İbn Adî, Ebû Ahmed Abdullah b. Adî b. Abdillah el-Cürcânî. el-Kâmil fî du’afâi’r-ricâl. thk. Âdil Ahmed Abdülmevcûd, Ali Muhammed Muavvad. 9 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, ts.
• İbn Ebû Hâtim, Ebû Muhammed Abdurrahmân b. Muhammed b. İdrîs er-Râzî. el-Cerhu ve’t-ta’dîl. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1952.
• İbn Ebû Hâtim, Ebû Muhammed Abdurrahmân b. Muhammed b. İdrîs er-Râzî. el-Cerh ve’t-taʿdîl. thk. Abdurrahman b. Yahyâ el-Muallimî el-Yemânî. 9 Cilt. Haydarabad, 1953.
• İbn Hacer, Ebü’l-Fazl Şihâbüddîn Ahmed b. Alî b. Muhammed el-Askalânî. Fethü’l-Bârî bi Sahîhi’l-Buhârî. thk. Muhammed Fuad Abdülbâkî vd. 13 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Ma’rife, 1959.
• İbn Hacer, Ebü’l-Fazl Şihâbüddîn Ahmed b. Alî b. Muhammed el-Askalânî. Takrîbü’t-tehzîb. Suriye: Dâru’-r-Raşîd, 1986.
• İbn Hacer, Ebü’l-Fazl Şihâbüddîn Ahmed b. Alî b. Muhammed el-Askalânî. Lisânü’l-Mîzân. thk. Abdülfettah Ebû Gudde. 10 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Beşâiri’l-İslâmiyye, 2002.
• İbn Hibbân, Ebû Hâtim. Kitabü’s-sikât. Haydarabad: Dâru’l-Meârif, 1973.
• İbn Maîn, Ebû Zekeriyya. Târîhu İbn Ma’în. thk. Ahmed Muhammed Nur Yusuf. Dımaşk: Dâru’l-me’mûn li’t-türâs, ts.
• İbnü’s-Salâh, Ebû Amr Takıyyüddîn Osmân b. Salâhiddîn Abdirrahmân b. Mûsâ eş-Şehrezûrî. Maʿrifetü envâʿi ʿilmi’l-hadîs. thk. Nureddin Itr. Suriye: Dâru’l-fikr, 1986.
• İslîm, Leyla Muhammed Receb - Safadî, Safa Halil. “Medlûlü mustalahi ‘sâlihu’l-hadîs’ ’inde’l-İmâm Ahmed b. Hanbel”. Mecelletü’l-İlâmiyye li’d-dirâseti’l-İslâmiyye 22/1 (2014), 152-153.
• Juynboll, Gautier Herald A. Hadis Tarihinin Yeniden İnşası. çev. Salih Özer. Ankara: Ankara Okulu, 2020.
• Juynboll, Gautier Herald A. Muslim Tradition Studies in Chronoloji. London: Cabridge University Press, 1983.
• Keskin, Yusuf Ziya. “İbn Ebû Hâtim (v. 327/938) ve ‘el-Cerh ve’t-Ta’dîl’indeki Metodu”. Harran Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 7/1 (ts.), 5-29.
• Kızıl, Fatma. “Juynboll, Gualtherus Hendrik Albert”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. EK-1/692-693. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2020.
• Mizzî, Ebü’l-Haccâc Cemâlüddîn Yûsuf b. Abdirrahmân b. Yûsuf. Tehzîbü’l-Kemâl fî esmâi’r-ricâl. thk. Beşşâr Avvâd Ma’ruf. 35 Cilt. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 2. Basım, 1983.
• Moğultây b. Kılıç. İkmâlü Tehzîbü’l-Kemâl fî esmâi’r-ricâl. b.y.: el-Fârûku’l-hadîse li’n-neşr ve’t-tevzî, 2001.
• Oruçhan, Osman. “İbn Hacer’in Buhârî Ravileri Savunusu: Hedyu’s-Sârî Özelinde Bir Değerlendirme”. Dinbilimleri Akademik Araştırma Dergisi 17/1 (ts.), 83-125.
• Oruçhan, Osman. “İbn Hacer’in Yalancılıkla İtham Edilen Buhârî Ravileri Savunusu Üzerine Bir Değerlendirme”. Turkish Studies 11/17 (2017), 487-518.
• Özafşar, Mehmet Emin. “Zühlî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 44/543-544. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2013.
• Özçelik, Fikret. İbn Ebû Hâtim er-Râzî ve Cerh ve Ta’dîl’deki Metodu. Dicle Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2017.
• Özçelik, Fikret. Rivayet Bağlamında Râvi Tenkidi-Şartlı Cerh-Ta’dîl. İstanbul: Nida Akademi, 2021.
• Polat, Selahattin. “Hadiste Metin Tenkidi (I)”. Erciyes Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 7/6 (1989), 113-130.
• Sehâvî, Ebü’l-Hayr Şemsüddîn Muhammed b. Abdirrahmân b. Muhammed es-. Fethu’l-muğîs bi şerhi Elfiyeti’l-hadîs. thk. Ali Hüseyin Ali. 4 Cilt. Mısır: Mektebetü’s-Sünne, 2003.
• Sofuoğlu, Cemal. “Muhammed Sadık Necmi’nin Buhari’ye Yönelttiği Bazı Tenkidler”. Dokuz Eylül Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 4 (1989), 89-94.
• Süyûtî, Ebü’l-Fadl Celâlüddîn Abdurrahmân b. Ebî Bekr b. Muhammed el-Hudayrî. Tedrîbü’r-râvî fî şerhi Takrîbi’n-Nevevî. thk. Ebû Kuteybe Nazar Muhammed el-Faryâbî. 2 Cilt. Riyad: Dâru Taybe, ts.
• Turhan, Halil İbrahim. Ricâl Tenkidinin Doğuşu ve Gelişimi: Hicrî İlk İki Asır. İstanbul: MÜ İlahiyat Fakültesi Vakfı Yayınları, 2015.
• Tülü, Mehmet Emin. İbn Ebû Hâtim’in el-İlel Adlı Eserinde Metin Yönünden İlletli Saydığı Rivayetler. İstanbul Üniversitesi, Yüksek Lisans Tezi, 2021.
• Yılmaz, Rahile. “İbn Ebû Hâtim er-Râzî ve ’İlelü’l-hadîs Adlı Eseri”. Hadis Tetkikleri Dergisi 11/2 (2013), 45-71.
• Yücel, Ahmet. Hadis İlminde Tenkit Terimleri ve İlgili Çalışmalar. İstanbul: Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Vakfı Yayınları, 2015.
• Zehebî, Ebû Abdillah Şemsüddîn. Mîzânü’l-i’tidâl. thk. Ali Muhammed el-Becâvî. Beyrut: Dâru’l-ma’rife, 1963.
• Zehebî, Ebû Abdillâh Şemsüddîn Muhammed b. Ahmed b. Osmân et-Türkmânî el-Fârikî ed-Dımaşkî. Târîhu’l-İslâm ve vefeyâtü’l-meşâhîr ve’l-aʿlâm. thk. Beşşâr ’Avvâd Ma’rûf. 15 Cilt. Beyrut: Dârü’l-garbi’l-İslâmî, 2003.