From Ottoman Mufassirs Mehmed Şükrullah Gelenbevî and His Tafseer Methodology

Year 2015, , 137 - 150, 30.06.2015

Ali Cüneyt Eren

https://doi.org/10.30523/mutefekkir.130252

Abstract

Up to date from the period when the revelation was revealed, many books have been written in understanding the Qur'an. Very serious scientific heritage was left in the field of interpretation. Ottoman period Qur’an interpretations are the last link in the chain coming up to date. Examining this heritage which waits on the shelves of the history in detail will be very meaningful in transferring Qur’an with its values and content to the future generations. First chapter of the study deals with the Ottoman scientific and cultural life and evaluates the Interpretation/Tafseer in the Ottoman Education Institutions. The second chapter includes the life of Mehmed Şükrullah and the third chapter tackles his role as an interpreter. This one-volume work called Âsâr-ı Nûr, which we hereby introduce, is one of the examples of recent interpretations. This work reflects the classical scientific tradition of the Ottoman era. It is an example which will be a reference for its successor works. It is also an example of “Meâl-Tafseer”, which doesn’t include details seen in the classical interpretations and aims at teaching the public. This article has given general information about Âsâr-ı Nûr and its method of the commentary in terms of the riwayah and dirayah. Interpretation aspect of the work, unique features of the book’s authorship and its presentation constitute the main objective of the study.

Keywords

The Qur’an, Tafsir (Exegesis), Hadith, Islamic Thelogy, Ayath

Osmanlı Dönemi Müfessirlerinden Mehmed Şükrullah Gelenbevî ve Tefsirciliği

Abstract

Vahyin nazil olduğu dönemden günümüze kadar, Kur’ân’ın anlaşılması yönünde şifahi ve kitabi olmak üzere birçok çalışma yapılmış, tefsir sahasında çok ciddi ilmî miras bırakılmıştır. Osmanlı dönemi tefsir örnekleri de bu mirasın günümüze kadar uzanan son halkasıdır. Tarihin tozlu raflarında kalıp, gün ışığına çıkmayı bekleyen bu mirasın daha yakından incelenmesi, Kur’ân-ı Ke-rim’in değer ve içerik olarak gelecek nesillere aktarılması açısından anlamlı olsa gerektir. Çalışma XIX. YY. Osmanlı İlim ve kültürünü ele alan ve özellikle Osmanlı toplumu eğitim kurumlarında Tefsirin değerlendirildiği birinci bölüm, Mehmed Şükrullah’ın hayatını ele alan ikinci bölüm ve yazarın tefsirciliğinin incelendiği üç bölümden oluşmaktadır. Tanıtımını yaptığımız Âsâr-ı Nûr adlı tek ciltlik bu eser Osmanlı son dönem tefsir örneği olarak kaleme alınmıştır. Çalışma karakteristik açıdan Osmanlı ilim geleneğini yansıtmaktadır. Kendinden sonrası ilim anlayışına referans teşkil etme niteliğinde bir örnektir. Eser, klasik tefsirlerde müşahede edilen tafsilatların bulunmadığı, daha çok toplumu irşada yönelik ‘Meâl-Tefsîr’ tarzının örneklerindendir. Çalışmada Âsâr-ı Nûr ve rivayet ve dirayet açısından tefsir metodu hakkında genel hatlarıyla bilgiler verilmiştir. Eserin tefsir yönü, tarihi, tasnif ve sunum biçiminin kendine özgü yönlerinin tespiti, makalenin temel amacını teşkil etmektedir.

Keywords

Kur’ân, Tefsir, Hadis, Kelam, Ayet

References

• » Afifi, A.E, Muhyiddîn İbnü‟l-Arabî‟nin Tasavvuf Felsefesi,(ter.Mehmet Dağ), Ankara Ü. İ.F. Yay. Ankara, ts.
• » Âga Büzürgi Tahranî, ez-Zerîa ilâ Teşânîfi‟ş-Şerîa, Beyrut, ts. (I-XXV).
• » Alkış Abdürrahim, “Sermediyet ve Abdurrezzâk-ı Kāşânî‟nin Risâle fî Beyâni Mikdâri‟s-Seneti‟s- Sermediyye ve Taʿyîni Eyyâmi‟l-İlâhiyye İsimli Eseri”,Marmara Ü.İ.F.D., 2009/1, sa. 36, ss. 207-235.
• » Aydın, Mehmet, Din Felsefesi, İzmir, 1992.
• » Aydın, M. Akif, “İmâmet”, DİA, İstanbul, 2000, 22/203-207.
• » Bağdadî, İsmail Paşa, Hediyyetü'l-Ârifîn, Esmâü'l-Müellfîn ve Âsâru'l-Musannifîn, İstanbul, 1951, (I-II).
• » Bayraktar, Mehmet, “Dâvûd-i Kayserî”,DİA, İstanbul, 1994, IX/32-33.
• » Bilmen, Ömer Nasuhi, Büyük Tefsir Tarihi, (Tabakâtü'l-Müfessirîn), Ankara, ts. (I-II).
• » Brockelmann, Carl, Geschichte Der Arabischen Litteratur Ester Suplementend (GAL) Leiden, 1938.
• » Cami, Abdurrahman, Nefehâtü'l Üns min Hadarât'il Kuds çev.ve şerh Lâmiî Çelebi, b.y.y., ts.
• » Cezerî, İzzeddin Ebu‘l-Hasen b. Esîr, el-Lübâb fî Tehzîbi‟l-Ensâb, Beyrut, ts. (I-III).
• » Davud el-Kayserî, Mahmûd b. Muhammed, Matla„u Husûsi‟l-Kilem fî Ma„ânî Fusûsi‟l-Hikem, Kral Suud Üniversitesi Ktp, nu: 2950z/189gm.
• » Demirli, Ekrem, “Vahdet-i Vücûd”, DİA, Ankara, 2012, XXXXII/431-434
• » Duman M. Zeki-Altundağ Mustafa, “Hurûf-ı Mukattaa”,DİA, İstanbul, 1998, XVIII/401-408.
• » Ergül Necmeddin, "Abdurrezzâk Kāşânî (ö. 730/1330)‟nin Hayatı, İlmî-Tasavvufî Kişiliği ve Eserleri” Birey ve Toplum, Bahar, 2013, c. 3, sa. 5, ss. 93-125.
• » Hamevî, Şehâbuddîn Ebû Abdillah Yâkût, Mucemu‟l-Buldân, Beyrut, (I-V).
• » Huart, Cl. “Kâşân”M.E.B.İ.A. İstanbul, 1997, VI/404.
• » İbn Âşûr, Muhammed et-Tâhir, et-Tahrîr ve‟t-Tenvîr, Tunus, 1984,( I-XXX).
• » Karadaş, Cağfer, “Dâvûd-i Kayserî ve Genel Hatlarıyla Düşüncesi”,Uludağ Ü.İ.F.D., 2006 c. 15, sa. 2, ss. 1-18.
• » Kâşânî, Abdürrezzâk Ebü‘l-Ğanâim, Hakâiku‟t-Te‟vîl fî Dekâikı‟t-Tenzîl, Süleymaniye ktp. Fatih nr: 113.
• » _____, Istılâhât-ı Sûfiyye, tahk. Abdülâl Şâhîn, Dâru‘l-Menâr, 1992.
• » _____, Letâifu‟l-A‟lâm fî İşârât-i Ehli‟l-İlhâm, tahk. Ahmed Abdürrahim es-Sâyih-Âmir en-Neccâr, Kahire, 2005.
• » _____, Şerhu Fusûsi‟l-Hikem, Matbaatu‘l-Meymene, Mısır, 1321.
• » _____, Tefsîri‟ş-Şeyhi‟l-Ekber (Te‟vîlâtü‟l-Kur‟âni‟l-Hakîm), 1313, Hasan Halebî, (Hazin Tefiri kenarında) (I-IV).
• » Katip Çelebi (Hacı Halîfe), Keşfüzzünûn an Esâmi'l-Kütüb ve'l-Fünûn, M.E.B. Yay., İstanbul, 1971, (I-II).
• » Kaya, Mehmet Kemâlüddîn Abdürrezzâk Kâşânî ve Tefsiri Te‟vîlâtü‟l-Kur‟ân‟ın Tefsir Metodolo- jisi Açısından Tahlil ve Tanıtımı, (Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, Erciyes Ü. Sos. Bil. Ens.Kayseri, 2009).
• » Kehhâle, Ömer Rıza, Mu'cemu'l-Müellifîn Terâcim-i Musannifi'l-Kütübi'l-Arabiyye, Beyrut, 1993, (I-IV).
• » Komisyon, Türkçe Sözlük, TDK. Basım Evi, Ankara, 1988, (I-II).
• » Konevî, Sadreddin, Vahdet-i Vücûd ve Esasları, çev. Ekrem Demirli, İz Yayıncılık, İstanbul, 2012.
• » Kurtuluş, Rıza, “Kâşân”,DİA, Ankara, 2002, XXV/3-4.
• » Lory,Pierre, Kâşânî'ye Göre Kur‟an'ın Tasavvufî Tefsiri, çev. Sadık Kılıç, İnsan Yay. İstanbul, 2001.
• » Macdonald, D.B.,"Abdürrezzâk Kâşânî", M.E.B.İ.A., İstanbul, 1960, I/106.
• » Mollaibrahimoğlu, Süleyman, Süleymaniye Kütüphanesinde Bulunan Yazma Tefsirler (Metod ve Kaynakları), İstanbul, 2002.
• » Nurullah Şüsteri, Mecâlisü‟l-Mü‟minîn, Tahran, 1365, (I-IV).
• » Nuveyhid, Adil, Muʿcemu‟l-Müfessirîn min Sadri‟l-İslâm Hatta‟l-ʿAşri‟l-Hâdır, Beyrut, 1983.
• » Öztürk, Mustafa, Kur‟an ve Aşırı Yorum, Ankara Okulu Yay.3. Baskı, Ankara, 2014.
• » Reşid Rıza, Tefsîr-u Kur‟âni‟l-Hakîm, Dâru‘l-Menâr, Kahire, 1947, (I-XII).
• » Semʿânî, Ebû Saîd Abdilkerîm b. Muhammed b. Mansûr et-Temîmî, el-Ensâb, tahk., Abdullah Ömer Bârûnî, Beyrut, 1988, (I-V).
• » Serkis, Yusuf İlyân, Muʿcemu‟l-Matbûaʿti‟al-Arabiyye ve‟l-Muarrabe, Kahire, ts.
• » Şerbetçi, Azmi, ―Kutbüddîn-i Şîrâzî”, DİA, Ankara, 2002,XXVI/487-488.
• » Şirinov, Agil, “Tûsî, Nasîruddîn”,DİA, Ankara, 2012, XXXXI/437-441.
• » Togan, Zeki Velidi, Umûmî Türk Tarihine Giriş, İstanbul, 1981.
• » Udnerevî, Ahmed b. Muhammed, Tabakâtu'l-Müfessirîn, tahk. Süleyman b. Salih el-Hızzî, Medînetü‘l-Münevvere, 1997.
• » Uludağ, Süleyman, "Kâşânî Abdürrezâk",DİA, Ankara, 2002, XXV/5-6.
• » Ünver, Mustafa, Hurufîlik ve Kuran, Nesimî Örneği, Fecr Yay. 1. Baskı, Ankara, 2003.
• » Yuvalı, Abdülkadir, "Ebû Saîd Bahâdır Hân", DİA, İstanbul, 1994, X/218-219.
• » _____, "İlhanlılar",DİA, İstanbul, 1994, XXII/105- 107.
• » Zehebî, Muhammed Hüseyn et-Tefsîr ve‟l-Müfessirûn, Mektebetü Vehbe, Kahire, ts. (I-III).
• » Zirikli, Hayrettin, el-A‟lâm Kâmûs-u Terâcim li Eşher‟ir-Ricâl ve‟n-Nisâ mine‟l-Arabi ve‟l- Müsta‟ribîn, Beyrut, 1997, (I-VIII).
• » ABAY Muhammed, Osmanlı Döneminde Yazılan Tefsir İle İlgili Eserler Bibliyografyası, Divan, 1991/1.
• Bkz. Dibâce-i Kitâb-ı Âsar-ı Nûr, s. 2.Müellif hangi tefsiri kastettiğini belirtmemiştir.
• » ARPAGUŞ Safi, Mesnevî-i Şerif Şerhi, Tasavvuf, Ankara, 2005.
• » AYDAR Hidayet, Osmanlı Tefsir Kültürü Açısından Mühim Bir Eser; Bursa Ulucami 435 Numara- lı Tefsir Nüshası, Turkish Studies International Periodical Forthe Languages, Literature and History of Turkish or Turkic Volume 7/3, Summer, 2012.
• » AYDEMİR Abdullah, Ebusuud Efendi ve Tefsirdeki Metodu, D.İ.B., Ankara,1968.
• » BİNGÖL Abdülkuddûs, Gelenbevî İsmâil, Ankara,1988.
• » CÜNDİOĞLU Dücane, ―Çağdaş Tefsir Tarihi Tasavvurunun Kayıp Halkası: „Osmanlı Tefsir Mira- sı‟-Bir Histografik Eleştirel Denemesi-‖, İslâmiyat, 1999, cilt II, sayı 4 (Osmanlı Özel Sayısı).
• » Dâire-i Meşihat-ı İslamiyye Sicil kayıtları, Meşihat Arşivi, MŞH. SAİD, 8. 19. 1.
• » DEMİRTAŞ Zülfü, ‗Osmanlı‘da Sıbyan Mektepleri ve İlköğretimin Örgütlenmesi‘, Fırat Üniversi- tesi Sosyal Bilimler Dergisi, Cilt: 17, Sayı: 1, Elazığ 2007.
• » EL-BEYÛMİ Seyyid Mursî İbrahim, Menâhicu‘t-Tefsir Beyne‘l-Kadîm ve‘l-Hadîs, Kahire, ts.
• » EBU‘L-FİDÂ İsmail Hakkı, Rûhu‘l-Beyân, Dâru‘l-Fikr, Beyrut, ts.,
• » ERGÜN Mustafa, Medreselerde Okutulan Dersler ve Ders Kitapları, A.K.Ü. Anadolu Dil-Tarih Ve Kültür Araştırmaları Dergisi, Afyon 1996.
• » GÜLEÇ İsmail, Dağılmış İncileri Toplamaya‟ Yardım Etmek: Şerh Tasnifi Meselesine Küçük Bir Katkı, Turkish Studies, International Periodical Forthe Languages, Literature and History of Turkish orTurkic Volume 4/6 Fall 2009.
• » GÜNAY Mehmet, Gelenbevî İsmail Efendinin Hayatı ve Eserleri, Kırkağaç Araştırmaları Sempoz- yumu Bildirisi, 13-14 Eylül 2012.
• » HÜR Mahmud Yücer, Osmanlı Toplumunda Tasavvuf (19. Yüzyıl), İstanbul: İnsan Yay., 2004, s. 63; 747-758;
• » KARADAŞ Cağfer, İmam Mâtüridî‘nin Etki Alanı ve Muhyiddîn ibn Arabî,28-30 Nisan 2014 tari- hinde Eskişehir‘de düzenlenen ‗Uluslararası İmam Maturidî Sempozyumu Bildiri.
• » KAYA, Murat, Tanzimat'tan II. Meşrutiyet'e Kadar (1839-1908) Matbu Türkçe Kuran-ı Kerim Tercüme ve Tefsirleri, M.Ü. Sosyal Bilimler Enstitüsü Yüksek Lisans tezi, 2001.
• » ……………………, XIX ve XX. Asırda Osmanlı‘da Mutasavvıf Müfessirler, Tasavvuf, İlmi ve Akade- mik Araştırma Dergisi, 2012, sayı: 29.
• » KILIÇ Remzi, Osmanlı Devletinde Medreseler, http://www.frmtr.com/tarih-ve-inkilap- tarihi/685184-osmanli-devleti-nde-medreseler.html.
• » KONUK A. Avni, Mesnevi Şerhi, Mevlânâ Müzesi Kütüphanesi no. 4740, 1. Defter.
• » MEHMED Şükrullah, Âsâr-ı Nûr, Dersi Saadet, 1329.
• » MEHMED Şükri b. Ahmed Atâ, Tuhfetü‘l-Fevâid alâ Cevâhiri‘l-Akâid, İstanbul 1328.
• » ……………………..,İbn Ahmed Atâ (Damâd-ı Gelenbevî), Müntehebât-ı Mesnevî, İstanbul, Şems Matbaası, 1328.
• » ÖZERVARLI M. Sait, el-Emâlî, TDVİA, cilt: 11.
• » ÖZTÜRK Mustafa, Osmanlı Tefsir Kültürüne, Panoramik Bir Bakış, Osmanlı Toplumunda Kur'an Kültürü ve Tefsir Çalışmaları (13. yy-18. yy), İlim Yayma Vakfı Kur'an ve Tefsir Akademisi, İs- tanbul 2-6 Ağustos 2010.
• » İBN MANZÛR Ebu‘l-Fadl Cemaluddin Muhammed, Lisânu‘l-Arab, Beyrut, 1956.
• » İZGİ Cevat, Osmanlı Medreselerinde İlim, İstanbul, 1997.
• » ŞANAL Mustafa, Osmanlı Devleti‘nde Medreselere Ders Programları, Öğretim Metodu, Ölçme Ve Değerlendirme, Öğretimde İhtisaslaşma Bakımından Genel Bir Bakış, Sosyal Bilimler Ens- titüsü Dergisi Sayı: 14 Yıl: 2003/1.
• » Türk İnkılap Enstitüsü Arşivi, 8 nolu Kataloğu, sıra no: 121, Belge no: 9, Tarih: 12/05/1326.
• » ZENGİN Zeki Salih, Tanzimat Dönemi Osmanlı Örgün Eğitim Kurumlarında Din Eğitimi ve Öğre- timi (1839-1876), İstanbul 2004.
• İbn Zencele, Hucce, s. 701; İbn Âşûr, et-Tahrîr, c. 11 cüz. 27, s. 413.
• İbn Zencele, Hucce, s. 701; İbn Âşûr, et-Tahrîr, c. 11 cüz. 27, s. 413.
• » Ebu‘s-Suûd, Muhammed b. Muhammed el-Amâdî, Tefsîru Ebi‟s-Suûd/İrşâdü‟l-Akli‟s-Selîm ilâ Mezâya‟l-Kur‟âni‟l-Kerîm, Beyrut: ts.
• » Efendi, Mehmet Emîn, Umdetü‟l-Hıllân fî İzâh-ı Zübdeti‟l-İrfân, Asitane, İstanbul, ts.
• » Eren, Cüneyd-Uludaş, İbrahim, ―Kıraat Farklılıklarının Fâtiha Sûresinin Yorumlanmasındaki Ro- lü”, Turkish Studies - International Periodical For The Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, Volume 9/2 Winter 2014, p. 623-637, Ankara-Turkey.
• » Ezheri, Muhammed b. Ahmed Ebû Mansûr, Meâni‟l-Kıraât, thk. Mustafa Dervîş, Dâru‘n-Neşr, Câmiatü Melik-i Suûdî, 1412/1991.
• » Ğalâyînî, Mustafa, Câmiu‟d-Dürûsi‟l-Arabiyye, el-Mektebetü‘l-İslâmiyye, (I-III. ciltler birarada), İstanbul, 1966.
• » Ğâlî, Belkâsım,Şeyhu‟l-Câmiı‟l-AʿZami Muhammed et-Tâhir İbn Aşûr; Hayâtüh ve Asâruh, nşr. Dâru İbn Hazm, Beyrut, 1417/1996.
• » İbn Atiyye, Ebû Bekir Ebû Muhammed Abdülhak b. Gâlib b. Abdirrahman el-Muharibî el-Gırnatî el-Endelûsî, el-Muharraru‟l-Vecîz fî Tefsîri Kitâbi‟l-Azîz,thk. Abdüsselâm AbdüşŞâfiî Muham- med, Beyrut, 1422/2001.
• » İbnü‘l-Cezerî, en-Neşr fi‟l-Kırâati‟l-Aşr, (2 cilt bir arada), Dâru‘l-Kütübi‘l-İlmiyye, Beyrut, 1971.
• » İbn Cinnî, Ebu‘l-Feth Osmân, el-Muhteseb fî Tebyîni Vücûhî Şevâzzi‟l-Kıraâti ve‟l-İzâh anhâ, thk. Ali en-Necdî Nâsıf-Abdülhalim en-Neccâr, Kahire, 1415/1994.
• » İbn Kesîr, Ebü‘l-Fidâ İmâdüddîn İsmâîl b. Şihâbiddîn Ömer b. Dav‘ b. Kesîr el-Kaysî, Tefsîru‟l- Kur‟âni‟l-Azîm, thk. Sami b. Muhammed es-Selâme, Dâru-Tayyibe, Riyad, 1418-1997.
• » İbn Manzûr, Ebü‘l-Fazl Cemâlüddîn Muhammed b. Mükerrem b. Alî b. Ahmed el-Ensârî er- Rüveyfiî, Lisânü‟l-Arab, Beyrut, ts.
• » İbn Mücâhid, Ebû Bekr Ahmed b. Mûsâ b. el-Abbâs b. Mücâhid et-Temîmî, es-Seb‟a fi‟l-Kıraat, thk. Şevkî Dayf, Dâru‘l-Meârif, Mısır, ts.
• » İbn Zencele, Abdurrahman b. Muhammed Ebû Züra, Huccetü‟l-Kırâat, thk. Saîd el-Efgânî, Mü- essesetü‘r-Risâle, Beyrut, 1982.
• » Karaçam, İsmail, Kur‟ân İlminin Kur‟ân Tefsirindeki Yeri ve Mütevâtir Kıraatlerin Yorum Farklı- lıklarına Etkisi, MÜİFV, İstanbul, 1996.
• » Karanî, Muhammed b. Sa‘d b. Abdillah, el-İmam Muhammed Tâhir İbn Âşûr ve menhecühü fî tevcihi‟l-kırâat min hılâli tefsiri‟t-tahrîr ve‟t-tenvîr, Suudi Arabistan, 1427/2006.
• » Kaya, Mehmet, İ‟râb Değerlendirmelerinin Kur‟an‟ın Anlaşılmasındaki Rolü -Zemahşerî Örneği- , Erzurum, 2014.
• » Kılıç, Mustafa, Zemahşerî‟nin el-Keşşâf‟ında Kıraat Olgusu, (Basılmamış Doktora Tezi) MÜSBE, İstanbul, 2014.
• » Kurtubî, el-Câmi‟ li-Ahkâmi‟l-Ķur‟ân, thk. Abdullah b. Hasen, Müesssetü‘r-Risâle, Beyrut, 1427/2006.
• » Mahfuz, Muhammed, Teracimü'l-Müellifine't-Tunusiyyin, Darü‘l-Garbi‘l-İslâmi, Beyrut, 1982.
• » Mekkî, Ebû Muhammed b. Ebî Talib Hemmûş el-Kaysî, el-Keşf an Vücûhi‟l-Kırâati‟s-Seb῾ ve İle- lilâhâ ve Hicecihâ, thk. Muhyiddîn Ramazan, Müessesetü‘r-Risâle, III, Baskı, Beyrut, 1984.
• » Muhaysin, Muhammed Salim,el-Muğnî fî Tevcîhi‟l-Kırâati‟-Aşri‟l-Mütevâtirati, Kahire, 1993.
• » NurMuhammedov, Annaoraz, İbn Âşûr ve Mukaddimesi Bağlamında Tefsir Usûlündeki Yeri, (Basılmamış Doktora Tezi), UÜSBE, Bursa, 2005.
• » Pâlûvî, Abdülfettah, Zübdetü‟l-İrfân, İstanbul, ts.
• » Râzi, Ebu Abdillâh (Ebü'l-Fazl) Fahrüddîn Muhammed b. Ömer b. Hüseyn et-Taberistânî, Mefâtihu‟l-Gayb, (I-XXXII), Dâru‘l-Fikr, Beyrut, 1401/1981.
• » Tantâvî, Muhammed, Neş‟etü‟n-Nahv, Kâhire, ts.
• » Taberi, Ebû Ca‗fer Muhammed b. Cerîr b. Yezîd el-Âmülî, Câmiu‟l-Beyân fî Te‟vili‟l-Kur‟ân, Thk. Ahmed Muhammed Şakir, Müessesetü‘r-Risâle, 1420/2000.
• » Teftâzânî, Sa‗düddîn Mes‗ûd b. Fahriddîn Ömer b. Burhâniddîn Abdillâh el-Herevî el-Horâsânî, Şerhü‟-l-Muhtasar alâ Telhîsi‟l-Miftâh, Mektebetü‘s-Sahâbe,Antep, ts.
• » Tirmizî, Ebû Îsâ Muhammed b. Îsâ b. Sevre, el-Câmiu‟l-Kebîr, thk. Beşşâr Avved Ma‘rûf, Dâru‘l- Garbi‘l-İslâmî, Beyrut, 1996.
• » Ünal, Mehmet, Kur‟ân‟ın Anlaşılmasında Kırâat Farklılıklarının Rolü, Ankara, 2005.
• » Vural, Faruk, Tahir b. Âşûr ve et-Tahrîr ve‟t-Tenvîr İsimli Tefsiri, (Basılmamış Doktora Tezi), MÜSBE, İstanbul, 2002.
• » Yakut, Ahmed Süleyman, Zâhiratü‟l-İ‟râb fî‟n-Nahvi‟l-Arabiyyi, Dâru‘l-Ma‘rife, İskenderiye, 1994.
• » Zemahşerî, Muhammed b. Ömer Cârullâh Ebü‘l-Kâsım, el-Keşşâf an Hakâiki Ğavâmidi‟t-Tenzîl ve Uyûni‟l-Egâvîl fî Vücühi‟t-Te‟vil, thk. Adil Ahmed-Ali Muavviz, nşr. Mektebetü‘l-Abîkân, Ri- yad, 1418/1998.
• » Zerkeşî, Bedreddin Muhammed b. Abdillâh, el-Burhân fî ulûmi‟l-Kur‟ân, thk. Muhammed Ebu‘l- Fadl İbrahim, Kahire, 1404/1984.
• » Zürkânî, Muhammed Abdülazîm, Menâhilü‟l-irfân fî ulûmi‟l-Kur‟ân, thk. Fevvâz Ahmed Zümerlî, Beyrut, 1415/1995.
• » Ali el-Kari, Ebü'l-Hasan Nureddin Ali b. Sultan Muhammed (1014/1606), el-Esrarü'l-Merfua fi'l- Ahbari'l-Mevzua, thk. Muhammed b. Lutfî es-Sabbâğ, Dârü'l-Emane, Beyrut, 1971.
• » İbn-i Kemâl Paşazâde, Şemseddîn Ahmed b. Süleymân, Resâil-i İbn-i Kemâl,, nşr. Ahmed Cev- det, İstanbul, 1316.
• » Halil İbrahim Bulut, Dini Araştırmalar, Osmanlı-Safevî Mücadelesinde Ulemanın Rolü: Kemal Paşazâde Örneği. Cilt:7, s.21, ss.179-195.
• » İlyas Çelebi, ―Kemalpaşazâde, Eserleri‖, DİA, XXV, 246.
• » M. A. Yekta Saraç, Şeyhülislam Kemal Paşazâde : hayatı, şahsiyeti, eserleri ve bazı şiirleri, Ri
• Eyvân: el-Medâin‘deki Kisrâ sarayı. Gumdân: Belkîs‘in San‘â‘dakiSarayı. Süleymân(a) tarafından yaptı
• rıldığı, cephelerinin kırmızı, beyaz, sarı ve yeşil olduğu her biri kırk zirâ‘ yüksekliğinde yedi katlı oldu
• ğu rivayet edilir. (Osmanlı baskısındaki musahhih notu,s. 210)
• Resâil-i İbn-i Kemâl, İbn-i Kemâl Paşa Şemseddîn Ahmed b. Süleymân, nşr. Ahmed Cevdet, İstanbul,
• 1316, II, 211; Mucemü‘l-büldan, Ebû Abdullah Şehabeddin Yakut b. Abdullah Yakut el-Hamevi
• (626/1229), 1906/1324, Kahire, Matbaatü‘s-Saade, Horasan maddesi. sale Yayınları, İstanbul, 1995.
• » Muhammed b. Hasen eş-Şeybânî, el-Asl, thk. Ebu‘l-Vefa el-Efgani, Karaçi: İdâretü‘l-Kur‘an ve‘l- Ulûmi‘l-İslamiyye.
• » Muhammed bin Ahmed Ebu Selh es-Serahsi, el-Mebsut, Dâru‘l-Ma‘rife, Beyrut, 1993.
• » Saîd Hüseyin Bâğcivân, Şeyhu‘l-İslâm İbn Kemâl Paşa, Daru‘l-Kutubi‘l-İlmiyye, Beyrut,1426.
• » eş-Şevkani, Ebû Abdullah Muhammed b. Ali b. Muhammed el-Havlani (1250/1834), el- Fevaidü'l-Mecmua fi'l-Ehâdîsi'l-Mevzua, thk. Abdurrahman b. Yahyâ el-Yemani, Mektebetü's- Sünneti'l-Muhammed, Kahire, 1960.
• » Yakut el-Hamevi, Ebû Abdullah Şehabeddin Yakut b. Abdullah (626/1229), Mucemü‘l- Buldan,), Matbaatü‘s-Saade, Kahire, 1906/1324.
• » ez-Zemahşerî, el-Keşşâf an Hakâik-i Gavâmidi‘t-Tenzîli ve Uyûni‘l-Ekâvîli fî Vucûhi‘t-Te‘vîl, Dâru‘l-Kutubi‘l-İlmiyye, Beyrut, 1424.
• » İbnu‘l-Esîr, el-Mübârek b. Muhammed el-Cezerî, Câmiu‟l-usûl fî ehâdîsi‟r-Rasûl, thk. Abdulkâdir el-Arnaûd, 1389/1969, Mektebetu‘l-Hulvân, 1. Basım.
• » el-Buhâri, Muhammed b. İsmail Ebû Abdullah el-Ca‘fî, el-Câmiu‟l-Müsned es-Sahîh el-Muhtasar min umûri sallellâhu aleyhi ve selem sünenihi ve eyyâmih, thk. Mustafa Dîb el-Beğâ, 1407/1987, Dâru İbn Kesîr, Yemâme, Beyrut, 3. Basım.
• » el-Bezdevî, Ali b. Muhammed el-Hanefî, Usûlü Bezdevî- Kenzü‟l-Ummâl ilâ Ma‟rifetü‟l-Usûl, Matbaatu Câvîd Birîs, Karaçî.
• » et-Tirmizî, Muhammed b. Îsâ, el-Câmî‟, thk. Ahmed Şâkir ve başkaları, Beyrut, Lübnan, Dâru İhyâyı Türasi‘l-Arabî.
• » İbn Teymiye el-Horânî, Ebü‘l-Abbâs Ahmed b. Abdülhalim, Şerhu‟l-Umdetü fi‟l-Fıkh, thk. Suûd Sâlih el-Utayşân, 1413, Mektebetü‘l-Abîkân, Riyât, 1. Basım.
• » ……………,Mecmûu‘l-Fetâvâ, thk. Enveru‘l-Bâz ve Âmiru‘l-Cezâr, 1426/2005, Dâru‘l-Vefâ, 3. Basım.
• » el-Cezâirî, Tâhir ed-Dımaşkî, Tevcîhu‟n-Nazar ilâ Usûlü‟l-Eser, thk. Abdulfettâh Ebû Ğuddeh, 1416/1995, Mektebetü‘l-Matbûâtu‘l-İslâmiyye, Haleb, 1. Basım.
• » İbn Hıbbân, Muhammed b. Hıbbân, Sahîhu İbn Hıbbân bi tertîbi İbn Belbân, thk. Şuayb Arnaûd, 1414/1993, Beyrut, Lübnan, Müessesetü‘r-Risâle, 2. Basım.
• » İbn Hacer, Ahmed b. Ali, Fethu‟l-Bârî şerhu Sahîhı‟l-Buhârî, thk. Muhammed Fuâd Abdülbâkî, 1379, Muhıbbüddîn el-Hatîb, Beyrut, Lübnan, Dâru‘l-Ma‘rife.
• » ……………,Nüzhetü‟n-Nazar fî tevdîhı Nühbetü‟l-Fiker fî Mustelahı ehli‟l-Eser, thk. Abdullah İbn Dayfillah er-Rahîlî, 1422, Matbaatu Sefîr, Riyâd, 1. Basım.
• » İbn Hanbel, Ahmed b. Hanbel, Müsnedü‟l-İmam Ahmed b. Hanbel, Mısır, Müessesetü Kurtubâ.
• » el-Hatîb el-Bağdâdî, Ahmed b. Ali b. Sâbit Ebû Bekr, el-Kifâye fî Ilmi‟r-Rivâye, thk. Abdullah es- Surkî- İbrahim Hamdi el-Medenî, el-Mektebetü‘l-Ilmiyye, el-Medînetü‘l-Münevvera.
• » Ebû Dâvûd, Süleyman b. el-Eşhas, Süneni Ebû Dâvûd, thk. Muhammed Muhyiddin Abdulhu- meyd, Beyrut, Lübnan, Dâru‘l-Fikr.
• » ez-Zehebî, Muhammed b. Ahmed b. Osman, Tezkiratü‟l-Huffâz, Beyrut, Lübnan, Dârü‘l-Kütübi‘l- Ilmiyye.
• » es-Sehâvî, Muhammed b. Abdurrahman, Fethu‟l-Muğîs şerhu Elfiyetü‟l-Hadis, Dârü‘l-Kütübi‘l- Ilmiyye, Lübnan, 1. Basım, 1403.
• » Eş-Şâfiî, Muhammed b. İdrîs, er-Risâle, thk. Muhammed Ahmed Şâkir, Beyrut, Lübnan, Mekte- betü‘r-Rüşd, 1. Basım.
• » İbn Ebû Şeybe, Abdullah b. Muhammed, el-Kitâbu‟l-Musannef fi‟l-Ehâdîsi ve‟l-Âsâr, thk. Kemâl Yusuf el-Hût, 1409, Riyat, Suûdiyye, Mektebetü‘r-Rüşd, 1. Basım.
• » es-San‘ânî, Abdurrezzâk b. Hemmâm, el-Musannef, thk. Habîburrahman el-A‘zamî, 1403, Bey- rut, Lübnan, el-Mektebetu‘l-İslâmî, 2. Basım.
• » İbn Abdulber, Yusuf b. Abdullah, et-Temhîd limâ fi‟l-Muvaata fi‟l- Meânî ve‟l-Esânîd, thk. Musta- fa b. Ahmed el-Alevî- Muhammed Abdulkebîr el-Bekrî, el-Mağrib, Vüzâratü Umûmi‘l-Evkâf ve‘ş-şüûni‘l-İslâmiyye.
• » el-Aynî, Muhammed b. Ahmed, Umdetü‟l-Kârî şerhu Sahîhı‟l-Buhârî, Muracaatü Sıdkî el-Attâr, 1425-1426/2005, Beyrut, Lübnan, Dâru‘l-Fikr, 1. Basım.
• » el-Ferâhidî, el-Halîl b. Ahmed, Kitâbu‟l-Ayn, thk. Mehdî el-Mahzûmî- İbrahim es-Sâmirâî, Dâr ve Mektebetu‘l-Hilâl.
• » İbnu Kesîr, İsmail b. Ömer, Tefsîru‟l-Kur‟ani‟l-Azîm, Beyrut, Lübnan, Dâru‘l-Fikr, 1401.
• » İbn Mâce, Muhammed b. Yezîd, Sünenü İbn Mâce, thk. Muhammed Fuâd Abdülbâkî, Beyrut, Lübnan, Dâru‘l-Fikr.
• » Müslim, Müslim b. el-Haccâc, el-Câmiu‟s-Sahîh, thk. Muhammed Fuâd Abdülbâkî, Beyrut, Lüb- nan, Dâru İhyâi Türasi‘l-Arabî.
• » Nesâî, Ahmed b. Şuayb, el-Müctebâ mine‟s-Sünen, thk. Abdülfett3at Ebû Gudde, 1406/1986, Haleb, Suriye, Mektebetü‘l-Matbûâti‘l-İslâmiyye, 2. Basım.
• » en-Nevevî, Yahyâ b. Şeref, el-Minhâc şerhu Sahîhı Müslim b. el-Haccâc, Dâru İhyâi Türasi‘l- Arabî, Beyrut, 2. Basım, 1392.
• » Alcorta C, Sosis R. 2005. Ritual, emotion, and sacred symbols: the evolution of religion as an adaptive complex. Hum. Nat. 16:323–59
• » Allport GW. 1954. The Nature of Prejudice. Reading, MA: Addison-Wesley
• » Allport GW, Kramer BM. 1946. Some roots of prejudice. J. Psychol. 22:9–39
• » Allport GW, Ross JM. 1967. Personal religious orientation and prejudice. J. Personal. Soc. Psychol. 5:432–43
• » Altemeyer B, Hunsberger B. 1992. Authoritarianism, religious fundamentalism, quest, and pre- judice. Int. J.Psychol. Religion 2:113–33
• » Appiah K 2006. Cosmopolitanism: Ethics in a World of Strangers. New York: Norton
• » Atran S. 2004. In Gods We Trust: The Evolutionary Landscape of Religion. New York: Oxford Univ. Press
• » Atran S, Norenzayan A. 2004. Religion‘s evolutionary landscape: counterintuition, commit- ment, compassion, communion. Behav. Brain Sci. 27:713–30
• » Baron-Cohen S. 2003. The Essential Difference: The Truth About the Male and Female Brain. New York: Basic Books
• » Barrett JL. 2004. Why Would Anyone Believe in God? Walnut Creek, CA: AltaMira
• » Bateson M, Nettle D, Roberts G. 2006. Cues of being watched enhance cooperation in a real- world setting. Biol. Lett. 3:412–14
• » Batson CD. 1976. Religion as prosocial: agent or double agent? J. Sci. Study Religion 15:29– 45
• » Batson CD, Oleson KC, Weeks JL, Healy SP, Reeves PJ, et al. 1989. Religious prosocial motiva- tion: Is it altruistic or egoistic? J. Personal. Soc. Psychol. 57:873–84
• » Batson CD, Stocks EL. 2005. Religion and prejudice. In On the Nature of Prejudice: Fifty Years After Allport, ed. JF Dovidio, PS Glick, L Rudman, pp. 413–27. Oxford, UK: Blackwell
• » Batson CD, Schoenrade P, Ventis WL. 1993. Religion and the Individual: A Social- Psychological Perspective. New York: Oxford Univ. Press
• » Bering JM. 2002. The existential theory of mind. Rev. Gen. Psychol. 6:3–24
• » Bering JM. 2006. The folk psychology of souls. Behav. Brain Sci. 29:453–98
• » Bering JM. 2011. The Belief Instinct: The Psychology of Souls, Destiny, and the Meaning of Li- fe. New York: Norton
• » Bering JM, McLeod K, Shackelford TK. 2005. Reasoning about dead agents reveals possible adaptive trends. Hum. Nat. 16:360–81
• » Bloom P. 2007. Religion is natural. Dev. Sci. 10:147–51
• » Bloom P. 2004. Descartes‟ Baby: How the Science of Child Development Explains What Ma- kes Us Human. New York: Basic Books
• » Bloom P. 2009. Religion belief as an evolutionary accident. In The Believing Primate, ed. MJ Murray, J Schloss, pp. 118–27. New York: Oxford Univ. Press
• » Bloom P. 2010. How Pleasure Works: The New Science of Why We Like What We Like. New York: Norton
• » Bloom P, Weisberg DS. 2007. Childhood origins of adult resistance to science. Science 316:996–97
• » Boyd R, Richerson PJ. 2002. Group beneficial norms spread rapidly in a structured population. J. Theor. Biol. 215:287–96
• » Boyer P. 2001. Religion Explained. New York: Basic BooksBrooks AC. 2006. Who Really Cares: The Surprising Truth About Compassionate Conservatism. New York: Basic Books
• » Bulbulia J. 2004. The cognitive and evolutionary psychology of religion. Biol. Philos. 19:655–86
• » Chartrand TL, Bargh JA. 1999. The chameleon effect: the perception-behavior link and social interaction. J. Personal. Soc. Psychol. 76:893–910
• » Cohen AB, Rozin P. 2001. Religion and the morality of mentality. J. Personal. Soc. Psychol. 81:697–710
• » Cohen GL. 2003. Party over policy: the dominating impact of group influence on political beli- efs. J. Personal.Soc. Psychol. 85:808–22
• » Cosmides L. 1989. The logic of social exchange: Has natural selection shaped how humans reason? Studies with the Wason selection task. Cognition 31:187–276
• » Darley J, Batson CD. 1973. From Jerusalem to Jericho: a study of situational and dispositional variables in helping behaviour. J. Personal. Soc. Psychol. 27:100–8
• » Dawkins R. 2006. The God Delusion. New York: BantamdeWaalF. 1996. Good Natured: The Origins of Right and Wrong in Humans and Other Animals.
• » Cambridge, MA: Harvard Univ. Press de Waal F. 2010. Morals without God? N.Y. Times, Oct. 17
• » Durkheim E. 1912/1995. The Elementary Forms of Religious Life. New York: Free Press
• » Dyson F. 2006. Religion from the outside. N.Y. Rev. Books, June 22Edgell P, Gerteis J, Hart- mann D. 2006. Atheists as ―other:‖ moral boundaries and cultural membership in American society. Am. Sociol. Rev. 71:211–34
• » Ernest-Jones M, Nettle D, Bateson M. 2011. Effects of eye images on everyday cooperative behavior: a field experiment. Evol. Hum. Behav. 32:172–78
• » Evans EM. 2000. Beyond Scopes: why creationism is here to stay. In Imagining the Impossible: Magical, Scientificand Religious Thinking in Children, ed. K Rosengren, C Johnson, P Harris, pp. 305–31.Cambridge, UK: Cambridge Univ. Press
• » Evans EM. 2001. Cognitive and contextual factors in the emergence of diverse belief systems: creation versus evolution. Cogn. Psychol. 42:217–66
• » Festinger L. 1957. A Theory of Cognitive Dissonance. Evanston, IL: Row, PetersonFinkel D, Swartwout P, Sosis R. 2010. The socio-religious brain: a developmental model. In Procee- dings of theBritish Academy, ed. R Dunbar, C Gamble, J Gowlett, 158:287–312
• » Ginges J, Hansen I, Norenzayan A. 2009. Religion and support for suicide attacks. Psychol. Sci. 20:224–30
• » Gould SJ, Lewontin RC. 1979. The spandrels of San Marco and the Panglossian paradigm: a critique of the adaptationist programme. Proc. R. Soc. Lond. B Biol. Sci. 205(1161):581–98
• » Graham J, Haidt J. 2010. Beyond beliefs: religion binds individuals into moral communities. Personal. Soc.Psychol. Rev. 14:140–50
• » Greenwald A. 1975. Does the Good Samaritan parable increase helping? A comment on Dar- ley and Batson‘s no-effect conclusion. J. Personal. Soc. Psychol. 32:578–83
• » Guthrie S. 1993. Faces in the Clouds: A New Theory of Religion. New York: Oxford Univ. Press
• » Haidt J. 2001. The emotional dog and its rational tail: a social intuitionist approach to moral judgment. Psychol.Rev. 108:814–34Haidt J. 2007. Moral psychology and the misunders- tanding of religion.http://www.edge.org/3rd_culture/haidt07/haidt07_index.html
• » Haidt J. 2012. The Righteous Mind: Why Good People Are Divided by Politics and Religion. New York: Pantheon
• » Haidt J, Kesebir S. 2010. Morality. In Handbook of Social Psychology, ed. S Fiske, D Gilbert, pp. 797–832. New York: McGraw Hill. 5th ed.
• » Haley KJ, Fessler DMT. 2005. Nobody‘s watching? Subtle cues affect generosity in an anony- mous economic game. Evol. Hum. Behav. 26:245–56
• » Hall DL, Matz DC, Wood W. 2010. Why don‘t we practice what we preach? A meta-analytic re- view of religious racism. Personal. Soc. Psychol. Rev. 14:126–39
• » Hamlin JK, Wynn K, Bloom P. 2007. Social evaluation by preverbal infants. Nature 450:557– 59
• » Harris S. 2004. The End of Faith: Religion, Terror, and the Future of Reason. New York: Norton
• » Hitchens C. 2007. God Is Not Great: How Religion Poisons Everything. New York: Twelve Books
• » Hoffman M. 2000. Empathy and Moral Development. Cambridge, UK: Cambridge Univ. Press
• » Hume D. 1956 [1757]. The Natural History of Religion. London: Black
• » Irons W. 2004. An evolutionary critique of the created co-creator concept. Zygon: J. Religion Sci. 39:773–90
• » James W. 1960 [1902]. The Varieties of Religious Experience. London: Fontana
• » Jensen GF. 2006. Religious cosmologies and homicide rates among nations: a closer look. J. Religion Soc.8:1–14
• » Johnson DDP. 2005. God‘s punishment and public goods: a test of the supernatural punish- ment hypothesis in 186 world cultures. Hum. Nat. 16:410–46
• » Johnson DDP, Bering JM. 2006. Hand of God, mind of man: punishment and cognition in the evolution of cooperation. Evol. Psychol. 4:219–33
• » Johnson MK, Rowatt WC, LaBouff JP. 2010. Priming Christian religious concepts increases ra- cial prejudice. Soc. Psychol. Personal. Sci. 1:119–26
• » Jost JT, Nosek BA, Gosling SD. 2008. Ideology: its resurgence in social, personality, and politi- cal psychology. Perspect. Psychol. Sci. 3:126–36
• » Kelemen D. 2004. Are children ―intuitive theists‖? Psychol. Sci. 15:295–301
• » Keltner D. 2009. Born to Be Good: The Science of a Meaningful Life. New York: Norton
• » Lane JD, Wellman HM, Evans ME. 2010. Children‘s understanding of ordinary and extraordi- nary minds. Child Dev. 81:1475–89
• » Larson EJ, Witham L. 1997. Scientists are still keeping the faith. Nature 389:435–36
• » Larson EJ, Witham L. 1998. Leading scientists still reject God. Nature 394:313
• » Liddle JR, Machluf K, Shackelford TK. 2010. Understanding suicide terrorism: premature dis- missal of the religious-belief hypothesis. Evol. Psychol. 10:343–45
• » Lindholm JA, Astin HS, Astin AW. 2006. Spirituality and the Professoriate. Los Angeles, CA: UCLA Higher Educ. Res. Inst.
• » Locke J. 1983/1689. A Letter Concerning Toleration. Indianapolis, IN: Hackett
• » Mazar N, Amir O, Ariely D. 2008. The dishonesty of honest people: a theory of self-concept ma- intenance. J. Mark. Res. 45:633–44
• » McCauley RN, Whitehouse H. 2005. Introduction: new frontiers in the cognitive science of reli- gion. J. Cogn.Cult. 5:1–13
• » Myers DG. 2008. A Friendly Letter to Skeptics and Atheists: Musings on Why God Is Good and Faith Isn‟t Evil. San Francisco, CA: Jossey-Bass/Wiley
• » Myers PZ. 2007. Commentary on ―Moral psychology and the misunderstanding of religion,‖ by Jonathan Haidt. http://www.edge.org/discourse/moral_religion.html#myersNapier JL, Jost JT. 2008. The ―antidemocratic personality‖ revisited: a cross-national investigation of wor- kingclass authoritarianism. J. Soc. Issues 64:595–617
• » Norenzayan A, Gervais W. 2012. The cultural evolution of religion. In Creating Consilience: In- tegrating Scienceand the Humanities, ed. E Slingerland, M Collard. Oxford, UK: Oxford Univ. Press. In press
• » Norenzayan A, Shariff AF. 2008. The origin and evolution of religious prosociality. Science 322(5898):58–62
• » Paul GS. 2005. Cross-national correlations of quantifiable societal health with popular religio- sity and secularism in the prosperous democracies. J. Religion Soc. 7:1–17
• » Paul GS. 2010. Religiosity tied to socioeconomic status. Science 327(5966):642
• » Persinger MA. 2001. The neuropsychiatry of paranormal experiences. J. Neuropsychiatry Clin. Neurosci. 13:515–24
• » Piazza J, Bering JM, Ingram G. 2011. ―Princess Alice is watching you‖: children‘s belief in an invisible person inhibits cheating. J. Exp. Child Psychol. 109:311–20
• » Pichon I, Boccato G, Saroglou V. 2007. Nonconscious influences of religion on prosociality: a priming study. Eur. J. Soc. Psychol. 37:1032–45
• » Pinker S. 1997. How the Mind Works. New York: Norton
• » Putnam R. 2000. Bowling Alone: The Collapse and Revival of American Community. New York: Simon & Schuster
• » Putnam R, Campbell D. 2010. American Grace: How Religion Divides and Unites Us. New York: Simon & Schuster
• » Pyysiainen I. 2003. ¨ How Religion Works: Towards a New Cognitive Science of Religion. Lei- den: Brill Randolph-Seng B, Nielsen ME. 2007. Honesty: one effect of primed religious rep- resentations. Int. J. Psychol.Religion 17:303–15
• » Sedikides C, Gebauer JE. 2010. Religiosity as self-enhancement: a meta-analysis of the rela- tion between socially desirable responding and religiosity. Personal. Soc. Psychol. Rev. 14:17–36
• » Shariff AF, Norenzayan A. 2007. God is watching you: Priming God concepts increases proso- cial behavior in an anonymous economic game. Psychol. Sci. 18:803–9
• » Shermer M. 2003. How We Believe: The Search for God in an Age of Science. New York: Fre- eman Shweder RA, Much NC, Mahapatra M, Park L. 1997. The ―big three‖ of morality (auto- nomy, community, divinity), and the ―big three‖ explanations of suffering. In Morality and Health, ed. P Rozin, A Brandt, pp. 119–69. New York: Routledge
• » Sober E, Wilson DS. 2011. Adaptation and natural selection revisited. J. Evol. Biol. 24:462–68
• » Sosis R, Bressler ER. 2003. Cooperation and commune longevity: a test of the costly signaling theory of religion. Cross-Cult. Res. 37:211–39
• » Tylor EB. 1871. Primitive Culture, Volume 2. London: John Murray
• » Waldman S. 2004. Pilgrim‘s progress. June 29. http://www.slate.com/id/2103017/
• » Waldron J. 2010. Secularism and the limits of community. NYU School Law, Public Law Res. Pap. No. 10-88. http://ssrn.com/abstract = 1722780
• » Warneken F, Tomasello M. 2006. Altruistic helping in human infants and young chimpanzees. Science 311:1301–3
• » Weinberg S. 1999. A designer universe? (Did the universe have a cosmic designer?). N.Y. Rev. Books 46:46–48
• » Wieseltier L. 2006. The God genome. N.Y. Times, Feb. 19, Sec. 7, p. 11
• » Williams GC. 1966. Adaptation and Natural Selection. Princeton, NJ: Princeton Univ. Press
• » Wilson DS. 2002. Darwin‟s Cathedral: Evolution, Religion and the Nature of Society. Chicago: Univ. Chicago Press
• » Wilson DS. 2007. Evolution for Everyone: How Darwin‟s Theory Can Change the Way We Think About Our Lives. New York: DelacorteWiltermuth SS,
• » Heath C. 2009. Synchrony and cooperation. Psychol. Sci. 20:1–5
• » Wright R. 2009. Evolution of God. New York: Little Brown
• » Zuckerman P. 2008. Society Without God: What the Least Religious Nations Can Tell Us About Contentment. New York: NYU Press
• » Bloom, P. (2004). Descartes‟ baby . New York: Basic Books.
• » Bloom, P. (2005). Is God an accident? The Atlantic, 296 (3), 105–112.
• » Bloom, P. (2006). My brain made me do it. Journal of Culture and Cognition, 6, 209–214.
• » Bloom, P.,& Veres, C. (1999). The perceived intentionality of groups. Cognition, 71, B1–B9.
• » Boyer, P. (2001). Religion explained. New York: Basic Books.
• » Boyer, P.,& Lienard, P. (in press). Why ritualized behavior? Precaution systems and action par- sing in developmental, pathological and cultural rituals. Behavioral and Brain Sciences.
• » Csibra, G., Bíró, S., Koós, O., & Gergely, G. (2003). One-yearold infants use teleological repre- sentations of actions productively. Cognitive Science, 27, 111–133.
• » Dennett, D. (2006). Breaking the spell: Religion as a natural phenomenon. New York: Viking.
• » Evans, E.M. (2000). Beyond scopes: why creationism is here to stay. In K. Rosengren, C. John- son, & P. Harris (Eds.), Imagining the impossible: Magical, scientific and religious thinking in children(pp. 305–331). Cambridge: Cambridge University Press.
• » Evans, M. (2001). Cognitive and contextual factors in the emergence of diverse belief systems: creation versus evolution. Cognitive Psychology, 42, 217–266.
• » Goldin-Meadow, S. (2005). The resilence of language. New York: Psychology Press.
• » Gottfried, G.M., Gelman, S.A., & Schultz, H. (1999). Children‘s early understanding of the brain: from early essentialism to naïve theory. Cognitive Development, 14, 147–174.
• » Guthrie, S.E. (1993). Faces in the clouds: A new theory of religion. New York: Oxford University Press.
• » Harris, P.L.,& Giménez, M. (2005). Children‘s acceptance of conflicting testimony: the case of death. Journal of Cognition and Culture, 5, 143–164.
• » Heider, F.,& Simmel, M. (1944). An experimental study of apparent behavior. American Jour- nal of Psychology, 57, 243–259.
• » Johnson, C.N. (1990). If you had my brain, where would I be? Children‘s understanding of the brain and identity. Child Development, 61, 962–972.
• » Kelemen, D. (2004). Are children ‗intuitive theists‘? Psychological Science, 15, 295–301.
• » Kuhlmeier, V., Bloom, P., & Wynn, K. (2004). Do 5-month-old infants see humans as material objects? Cognition, 94, 95–103.
• » Larson, E.J.,& Witham, L. (1998). Leading scientists still reject God. Nature, 394 (6691), 313.
• » Lillard, A.S. (1996). Body or mind: children‘s understanding of pretense. Child Development, 67, 1717–1734.
• » Mackie, J.L. (1984). The miracle of theism: Arguments for and against the existence of God. New York: Oxford University Press.
• » Newman, G.E., Keil, F.C., Kuhlmeier, V.A., & Wynn, K. (under review). Infants understand that only intentional agents can create order. Manuscript submitted for publication.
• » Pinker, S. (1994). The language instinct. New York: HarperCollins.
• » Pinker, S. (1997). How the mind works. New York: Norton.
• » Scholl, B.J.,& Tremoulet, P. (2000). Perceptual causality and animacy. Trends in Cognitive Sci- ences, 4 (8), 299–309.
• » Senghas, A., Kita, S., & Özyürek, A. (2004). Children creating core properties of language: evi- dence from an emerging sign language in Nicaragua. Science, 305, 1779–1782.
• » Shermer, M. (2003). How we believe: The search for God in an age of science. New York: Freeman.
• » Siegler, R., DeLoache, J., & Eisenberg, N. (2006). How children develop (2nd edn.). New York: Worth.