Muhtâr es-Sekafî’nin Ehl-i Beyt ve Benî Hâşim Bireyleri ile İlişkileri

Year 2019, , 123 - 144, 30.06.2019

Yasin Kurnaz

https://doi.org/10.30523/mutefekkir.584399

Abstract

Hz. Peygamber’in vefatından sonraki ilk asır siyasî, askerî alanlarda bazı önemli olaylar ve bu olaylarda rol almış önemli simalarla temayüz etmektedir. Muhtâr b. Ebû Ubeyd es-Sekafî (ö. 67/687) Kerbelâ hadisesinden sonra öne çıkan bu isimlerden bir tanesidir. İki yıla yakın süre Kûfe’de Kerbelâ hadisesinde öldürülenlerin intikamı alma söylemi ile iktidar sahibi olmuştur. Kendisinin Ehl-i Beyt ya da Benî Hâşim’le doğrudan bir akrabalık bağı olmamasına rağmen, onlardan bazı isimleri söylemlerinde çokça dillendirmek suretiyle siyasî arenada kendisine yer bulmaya çalışmıştır. Onun tarih sahnesinde önemli roller almaya başlamasından önce de Hz. Ali (ö. 40/661), Hz. Hasan (ö. 49/669) ve Hz. Hüseyin (ö. 61/680) gibi Ehl-i Beyt’in önemli simaları ile zaman zaman aynı kareye girdiği görülmektedir. Ali b. Hüseyin b. Ali (ö. 94/712), Ubeydullah b. Ali (67/687), Ömer b. Ali (ö. 67/687) gibi Benî Hâşim’den bazılarıyla görüşmüş olduğunu bildiren rivayetler bulunmaktadır. Muhammed b. Hanefiyye’yle (ö. 81/700) ismi daha çok anılmakla birlikte Benî Haşim ve Ehl-i Beyt’ten diğer bireylerle ilişkisi ayrı ayrı değerlendirildiğinde Muhtâr’ın siyasî duruşu ve amaçları daha iyi anlaşılacaktır.

Keywords

İslâm Tarihi, Muhtâr es-Sekafî, Ehl-i-Beyt, Benî Hâşim, Muhammed b. Hanefiyye

The Relations of Mukhtar al-Thaqafi with the Members of ahl al-Bayt and Banu Hashim

Abstract

The first century after the death of The Prophet is characterized by some important events in political and military areas and important figures who had taken part in these events. Al-Mukhtar ibn Abi Ubaydah al-Thaqafi was one of the prominent names after the Battle of Karbala. With the rhetoric of the revenge of those who were killed in the Battle of Karbala, he had almost two years of power in Kufa. Although he was not directly related to Ahl al-Bayt or Banu Hashim, he tried to gain ground in the political arena by widely expressing some of their names in his speeches. It’s observed that he was seen in the same frame with the important figures of Ahl Al-Bayt such as Ali ibn Abi Talib and Hasan ibn Ali and Husayn ibn Ali even before taking an important role in the stage of history. There are rumors indicating that he met some figures from Banu Hashim such as Ali bin Husayn, Ubeydullah b. Ali and Omar b. Ali. Although his name is mainly mentioned with Muhammad ibn al-Hanafiyyah, if his relationships with the other members of Banu Hashim and Ahl Al-Bayt evaluated separately, the political stance and aims of Mukhtar will be better understood.

Keywords

Islamic History, Mukhtar al-Thaqafi, Ahl al-Bayt, Banu Hashim, Ibn al-Hanafiyyah

References

• Ağırakça, Ahmet. Emeviler Döneminde Kıyamlar. 2. Baskı. İstanbul: Şafak Yayınları, 1994.
• Bağdâdî, Ebû Bekir Ahmed b. Ali el-Hatîb. Târîhu Bağdâd ve züyûlihî. Thk. Mustafâ Abdülkādir Atâ. 24 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1996/1417.
• Belâzürî, Ebü’l-Abbas Ahmed b. Yahyâ b. Câbir. Ensâbu'l-eşrâf. Thk. Suheyl Zekkâr-Riyad Ziriklî. 13 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Fikr, 1996/1417.
• Belâzürî, Ebü’l-Abbas Ahmed b. Yahyâ b. Câbir. Fütûhu'l-büldân. Beyrut: Dâru ve Mektebetü Hilâl, 1988/1411.
• Buhârî, Ebû Abdillâh Muhammed b. İsmâîl. es-Sahîh. 9 Cilt. İstanbul: y.y., 1981.
• Buhârî, Ebû Abdillâh Muhammed b. İsmâîl. et-Târîhu’l-evsât. Thk. Mahmûd İbrâhîm Zâyid. Halep: y.y. 1977.
• Buhârî, Ebû Abdillâh Muhammed b. İsmâîl. et-Târîhu’l-kebîr. 8 Cilt. Haydarâbâd: y.y. ts.
• Dîneverî, Ebû Hanîfe Ahmed b. Dâvûd ed-Dîneverî. el-Ahbâru’t-tıvâl. Thk. Abdülmün’im Âmir. Kahire: Dâru İhyâi’l-Kütübi’l-Arabî, 1960.
• Ebü’l Ferec el-İsfahânî Ali b. Hüseyin b. Muhammed b. Ahmed el-Kureşî. Mekātilü’t-tâlibiyyîn. Thk. es-Seyyid Ahmed Sakar. Beyrut: Dâru’l-Maʻrife, ts.
• Gelder, H. D. Van. Mohtar de Valsche Propheet. Leiden: y.y., 1881.
• Güneş, Hüseyin. Dinî, Siyasî ve Sosyal Hayata Etkisi Açısından Muhammed b. Hanefiyye ve Hayatı (16/637-81/700). Doktora Tezi, Selçuk Üniversitesi, 2009.
• Güneş, Hüseyin. “Muhtâr es-Sekafî Hareketi Karşısında Muhammed b. Hanefiyye’nin Yeri”. Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Velî Araştırma Dergisi 75 (2015): 183-199.
• Harputlî, Ali Hüsnî. el-Muhtâru’s-Sekafî mir’âtü’l-asri’l-Ümevî. 64/684 - 67/686, Aʻlâmü’l-Arab. Kahire: y.y. 1962.
• Hind Gassân Ebü’ş-Şa’r. Hareketü’l-Muhtâr b. Ebî Ubeyd es-Sekafî fi’l-Kûfe. Amman: Câmiatü’l-Ürdiniyye, 1983.
• İbn A'sem, Ebû Muhammed, Ahmed b. Muhammed b. Ali el-Kûfî. el-Fütûh. Thk. Ali Şîrî. 9 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Edvâ, 1991/1411.
• İbn Hacer el-Askalâni, Şihâbüddîn Ebü’l-Fazl Ahmed b. Ali b. Muhammed. el-İsâbe fî temyîzi’s-sahâbe. Thk. Âdil Ahmed Abdülmevcûd ve Ali Muhammed Muavviz, 8 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1994/1415.
• İbn Hallikān, Ebu’l-Abbas Şemsüddîn Ahmed b. Muhammed. Vefeyâtü’l-aʻyân ve enbâi’z-zamân. Thk. İhsan Abbas. 7 Cilt. Abbas. Beyrut: Dâr Sâdır, 1994.
• İbn Hazm, Ebû Muhammed Ali b. Ahmed b. Saîd el-Endelüsî el-Kurtubî. Cemheretü ensâbi’l-Arab. Thk. Komisyon. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1983/1403.
• İbn Kesîr, Ebü’l-Fidâ İsmâîl b. Ömer. el-Bidâye ve’n-nihâye. 15 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Fikr, 1986/1407.
• İbn Miskeveyh, Ebû Alî Ahmed b. Muhammed b. Ya’kūb el-Hâzin. Tecâribü’l-ümem ve teâkibü’l-himem. Thk. Ebü’l-Kâsım İmâmî. 7 Cilt. İran: Serveş, 2000.
• İbn Nemâ, Ca’fer b. Ebû İbrâhîm Muhammed b. Ebü’l-Bekâ Hibetullâh el-Huliyy. Risâletü zevbi’n-nüzzâri fî şerhi ahzi’s-sâr. b.y.: y.y., ts.
• İbn Saʻd, Ebû Abdullah Muhammed İbn Saʻd el-Hâşimî. et-Tabakātü'l-kübrâ. Thk. Muhammed Abdülkādir Atâ. 8 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1990/1410.
• İbnü’l-Cevzî, Cemâlüddîn Ebü’l-Ferec Abdurrahmân b. Ali b. Muhammed. el-Muntazam fî târîhi’l-ümem ve’l-mülûk. Thk. Muhammed Abdülkādir Atâ - Mustafâ Abdülkādir Atâ. 19 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye 1992/1412.
• İbnü’l-Esîr, İzzüddîn b. Ebi’l-Hasen Ali b. Ebi’l-Kerem Muhammed b. Muhammed el-Cezerî. el-Kâmil fî’t-târîh. Thk. Ömer Abdüsselâm Tedmürî. 10 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-Arabî, 1997/1417.
• Kurnaz, Yasin. Muhtâr b. Ebî Ubeyd es-Sekafî’nin Hayatı. Siyasî ve Askerî Faaliyetleri. Doktora Tezi, Necmettin Erbakan Üniversitesi, 2018.
• Köksal, Mustafa Âsım. Hz. Hüseyin ve Kerbelâ Faciası. İstanbul: Köksal Yayıncılık, ts.
• Mesʻûdî, Ebü’l-Hasen, Ali b. Hüseyin b. Ali. et-Tenbîh ve’l-işrâf. Kahire: y.y. ts.
• Mesʻûdî, Ebü’l-Hasen, Ali b. Hüseyin b. Ali. Mürûcu’z-zeheb. b.y.: y.y., ts.
• Nüveyrî, Şihâbüddîn Ahmed b. Abdilvehhâb b. Muhammed b. Abdiddâim el-Kuraşî. Nihâyetü’l-ereb fî fünûni’l-edeb. 33 Cilt. Kahire: Dâru’l-Kütübi ve’l-Vesâiki’l-Kavmî, 2002/1423.
• Söylemez, Mehmet Mahfuz. Kûfe’nin Siyasi Tarihi. Ankara: Ankara Okulu Yayıncılık, 2015.
• Taberî, Ebû Câfer Muhammed b. Cerîr. Târîhu’t-Taberî, Târîhu'r-rusül ve'l-mülûk. 11 Cilt. Beyrut: Dâru’t-Türâs, 1967/1387.
• Varol, Mehmet Bahaüddin. Hz. Hasan. 3. Baskı. Ankara: TDV Yayınları, 2014.
• Varol, Mehmet Bahaüddin. Siyasallaşma Sürecinde Ehl-i Beyt. Konya: Yediveren Yayınları, 2004.
• Watt, William M. İslâm Düşüncesinin Teşekkül Devri. Trc. Ethem Ruhi Fığlalı. Ankara: 1981.
• Yaʻkūbî, Ahmed b. Ebû Yaʻkūb b. Caʻfer b. Vehb. Târîhu’l-Yaʻkūbî. b.y.: y.y., ts.
• Zehebî, Ebû Abdillâh Şemsüddîn Muhammed b. Ahmed et-Türkmânî el-Fârikî ed-Dımaşkī. Târîhu’l-İslâm ve Vefeyâti’l-meşâhîri’l-aʻlâm. thk. Ömer Abdü’s-Selâm et-Tedmûrî. 52 Cilt. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1993/1413.
• Zehebî, Ebû Abdillâh Şemsüddîn Muhammed b. Ahmed et-Türkmânî el-Fârikî ed-Dımaşkī. Siyeru aʻlâmi’n-nübelâ. Thk. Şuayb Arnaûd. 25 Cilt. b.y. Müessesetü’r-Risâle, 1985/1405.
• Zübeyrî, Ebû Abdillâh Musʻab b. Abdillâh b. Musʻab b. Sâbit b. Abdillâh b. ez-Zübeyr. Nesebi Kureyş. Thk. Levi Provençal. Kahire: Dâru’l-Meârif, ts.