İlk Nâzil Olan Beş Âyetin Münâsebetü’l-Kur’ân İlmi Açısından İncelenmesi

Year 2020, , 485 - 507, 31.12.2020

Murat Sarıgül

https://doi.org/10.30523/mutefekkir.848025

Abstract

Münâsebetü’l-Kur’ân ilmi, asıl önemini Kur’ân’daki âyetlerin nüzûl tarihi sırasına göre değil, Cenâb-ı Hakkın belirlediği hikmetler çerçevesinde farklı bir tertibe tabi tutulmasından almaktadır. Cümlenin öğeleri arasındaki mana alakaları başta olmak üzere, birbirini takip eden cümleler, pasajlar ve sûreler arasında oluşan anlam münâsebetlerini tespit etmek, bu ilmin başlıca konusunu oluşturmaktadır. Tarihi süreçte bu ilme Fahrettin er-Râzî ve Bikâî büyük bir ivme kazandırmışlardır. Kendilerinden sonra özellikle 20. yüzyılda yazılan tefsirlerde münâsebetü’l-Kur’ân ilmine daha fazla yer verildiği müşâhade edilmektedir. Âyetlerin indiği dönem başta olmak üzere, tüm zamanlara yapılan bir hitap olan Kur’ân-ı Kerîm’in genel kabule göre ilk inen âyetleri Alak sûresi 1-5. âyetleridir. İlâhî kelamın insanlığın idrakine sunduğu bu ilk âyetlerde vitrine yerleştirilen en temel hakikatleri ve gösterilen hedefleri tahlil etmek insanlık açısından pek ziyade bir önem ihtiva etmektedir. Bu bağlamda ilgili âyetlerin Münâsebetü’l-Kur’ân ilmi açısından incelenmesi ise hem bu âyetlerin daha derinden idrak edilmesini sağlayacak hem de bu ilmin önemini gösterme adına örnek bir çalışma hüviyeti oluşturacaktır.

Keywords

Tefsir, Münâsebetü’l-Kur’ân, İnsicâm, Alak Sûresi İlk Beş Âyeti, Anlam Alakaları

References

• Ahmed b. Hanbel. Müsned. thk. Şuayb Arnavud - Adil Mürşid. 45 Cilt. Beyrut: Müessesetü’r-Risale, 1417/1997.
• Âlûsî, Ebu’l-Fadl Şihâbüddîn Mahmûd. Rûhu’l-meʿânî. 30 Cilt, thk. Mahmûd Şükrî el-Âlûsî. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî, ts.
• Ayhan, Bayram. “İlk İnen Vahye Dair Rivayetlerde Geçen Bazı İbarelerin Tahlil”. Abant İzzet Baysal Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 3/6 (Aralık 2015), 1-20.
• Beyzâvî, Nâsırüddîn Ebû Saîd Abdullah b. Ömer b. Muhammed. Envâru’t-tenzîl ve esrâru’t-te’vîl. 2 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1429/2008.
• Bilgin, Mustafa. “Hak Dini Kur’ân Dili”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 44 cilt. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları 1997.
• Bilmen, Ömer Nasûhi. Tefsir Târihi. 2 Cilt. İstanbul: Bilmen Yayınevi, 1973.
• Buhârî, Ebû Abdullah Muhammed b. İsmâîl. Sahîhu’l-Buhârî. thk. Muhammed Züheyr b. Nâsır. 9 Cilt. Beyrût: Dâru Tavkı’n-Necât, 1421/2001.
• Bursevî, İsmâîl Hakkı. Rûhu’l-beyân. 10 Cilt. Beyrût: Dâru’l-fikr, ts.
• Ebû Hayyân, Muhammed b. Yûsuf b. Ali. el-Bahrul-muhît. thk. Âdil Ahmed Abdülmevcûd vd. 8 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1413/1993.
• Ebüssuûd Efendi, Muhammed b. Muhammed el-İmâdî. İrşâdü’l-’akli’s-selîm. 9 Cilt. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî, ts.
• Fahrettin er-Râzî, Muhammed b. Ömer. Mefâtîhü’l-gayb. 32 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1420/2000; Tefsir-i kebir mefâtihu’l-gayb, çev. Sadık Kılıç vd., 24 Cilt, İstanbul: Akçağ Yayınları 1424/2004.
• İbn Acîbe, Ahmed b. Muhammed el-Hasenî. el-Bahru’l-medîd. 8 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1422/2002.
• İbn Âşûr, Muhammed Tâhir. Tefsîru’t-tahrîr ve’t-tenvîr. 30 Cilt. Tunus: Dâru’t-Tûnusiyye, 1984.
• İbn Atiyye el-Endelusî. el-Muhareru’l-vecîz. thk. Abdusselam Abduşşafî Muhammed. 6 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye, 1422/2002.
• İbn Ebü’l-İsba’, Ebû Muhammed Zekiyyüddîn Abdilvâhid b. Zâfir el-Mısrî. Bedîü’l-Kur’ân. thk. Muhammed Şeref. Kahire: Dâru’n-Nahde, 2. Basım, 1392/1792.
• Karaman, Hayrettin vd. Kur’ân Yolu Türkçe Meâl ve Tefsir. 5 Cilt. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 2004.
• Kur’ân-ı Kerîm Meâli, çev. Hayreddin Karaman vd. Ankara: Diyanet Vakıf Yayınları, 1997.
• Ḳurtubî, Ebû Abdillah Muḥammed. el-Câmi‘ li ahkâmi’l-Kur’ân. 20 Cilt. Beyrût: Dâru’l-Kütübi’l-‘İlmiyye, 1424/2004.
• Mâturîdî, Te’vilâtü’l-Ku’rân. çev. Bekir Topaloğlu vd. 18 Cilt. İstanbul: Ensar Yayınları, 1430/2019.
• Mâverdî, Ebu’l-Hasen Ali b. Muhammed. en-Nüketu ve’l-‘uyûn. thk. Seyyid b. Abdilmaksur b. Abdirrahman. 6 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye, ts.
• Müslim, Ebu’l-Hüseyin b. el-Haccâc el-Kuşeyrî en-Neysâbûrî. Sahîhu Müslim. nşr. M. Fuâd Abdulbâkî. 5 Cilt. Kahire: Dâru İhyâi’l-Kütübi’l-‘Arabiyye, 1412/1991.
• Seyyid Kutub. Fî zılâli’l-Kur’ân. 6 Cilt. Kahire: Dâru’ş-Şurûk, 1423/2003.
• Süyûtî, Abdurrahman b. Ebî Bekr. el-İtkân fȋ ‘ulûmi’l-Kur’ân. thk. Mustafa Dȋbe’l-Buğa. Beyrut: Dâru İbn Kesir, 1417/1996.
• Şenkıtî, Muhammed Emin. Evdâü’l-beyân. 10 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2006.
• Yazır, Elmalılı Muhammed Hamdi. Hak Dini Kur’ân Dili. 10 Cilt. İstanbul: Azim Dağıtım, ts.
• Yıldırım, Celal. İlmin Işığında Asrın Kur’ân Tefsiri. 13 Cilt. İstanbul: Anadolu Yayınları, 1987.
• Yılmaz. Mehmet Faik. Âyetler ve Sûreler Arasındaki Münâsebet. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 2009.
• Zemahşerî, Ebu’l-Kâsım Cârullah Muhammed. el-Keşşâf. Beyrut: Dâru’l-Ma‘rife, 1430/2009.
• Zerkeşî, Ebû Abdullah Bedreddîn. el-Burhân fî Ulûmi’l-Kur’ân. 4 cilt. thk. Muhammed Ebû’l-Fadl İbrahîm. Beyrut: Dâru İhyâi’l-Kütübi’l-Arabiyye, 1376/1957.
• Zürkânî, Muhammed Abdülazim. Menâhilü’l-ʿirfân fî ulûmi’l-Kur’ân. 2 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-Arabî, 2004.