Maternal and Child Health in Ottoman Medical Literature: An Analysis of the First Turkish Medical Journal

Year 2025, Volume: 15 Issue: 3, 990 - 1000, 30.09.2025

Zeynep Salman , İbrahim Topçu

https://doi.org/10.31020/mutftd.1685398

Abstract

Objective: Vakayi-i Tıbbiye has a special importance as the first Turkish medical journal in our medical history. Today, maternal and child health is an important component of the health policies of national and international health organisations as well as the health systems of countries. However, studies shedding light on the history of maternal and child health in our country are not sufficient. The aim of this study is to examine maternal and child health in the context of our first Turkish medical journal and to discuss it within the Ottoman medical literature.
Method: Qualitative research method was preferred in the study and document analysis technique was used. A total of 453 copies of Vakayi-i Tıbbiye were analysed by identifying and analysing the contents related to maternal and child health with keywords.
Result: It was determined that Vakayi-i Tıbbiye contains content on various topics such as prenatal and postnatal care, breastfeeding, weaning, child diseases and treatment processes, child nutrition, child mortality, health recommendations on maternal and child health, and case presentations.
Conclusion: It was observed that the Ottoman Empire attached special importance to maternal and child health after the second half of the 19th century. In addition, it was concluded that Vakayi-i Tıbbiye was insufficient to reflect the developments in the Ottoman society in terms of maternal and child health, but it undertook an important mission in terms of bringing the developments in Europe to the Ottoman medical literature.

Keywords

Vakayi-i Tıbbiye , Maternal Health , Child Health , Medical Periodical

Thanks

Çalışma süreci boyunca Vakayi-i Tıbbiye Dergisi’nin nüshalarına erişmemizde ve içeriklerinin yorumlanmasında büyük destekleri olan Sayın Prof. Dr. Raşit Gündoğdu’ya teşekkürlerimizi sunarız.

Osmanlı Tıp Literatüründe Anne ve Çocuk Sağlığı: İlk Türkçe Tıp Dergisi Özelinde Bir Analiz

Abstract

Amaç: Vakayi-i Tıbbiye tıp tarihimizdeki ilk Türkçe tıp dergisi olarak ayrı bir öneme haizdir. Anne çocuk sağlığı ise günümüzde ülkelerin sağlık sitemlerinin olduğu kadar ulusal ve uluslararası sağlık kuruluşlarının da sağlık politikalarının önemli bir bileşenidir. Ülkemizde anne ve çocuk sağlığının geçmişine ışık tutan çalışmalar yeterli düzeyde değildir. Bu çalışmanın amacı anne ve çocuk sağlığını ilk Türkçe tıp mecmuamız özelinde incelemek ve Osmanlı tıp literatürü kapsamında ele almaktır.
Yöntem: Çalışmada nitel araştırma yöntemi tercih edilmiş olup doküman analizi tekniği kullanılmıştır. Vakayi-i Tıbbiye’nin toplam 453 nüshası özelinde belirlenen anahtar kelimelerle anne ve çocuk sağlığı ile ilgili içerikler tespit edilip incelemeye alınmıştır.
Bulgular: Vakayi-i Tıbbiye’nin doğum öncesi ve doğum sonrası bakım, emzirme, sütten kesme, çocuk hastalıkları ve tedavi süreçleri, çocuk beslenmesi, çocuk ölümleri, anne ve çocuk sağlığına ilişkin sağlık tavsiyeleri, vaka takdimleri gibi çeşitli konular hakkında içerik barındırdığı tespit edilmiştir.
Sonuç: Osmanlı Devleti’nin 19. yüzyılın ikinci yarısından sonra anne ve çocuk sağlığına özel bir önem atfettiği görülmüştür. Ayrıca Vakayi-i Tıbbiye’nin anne ve çocuk sağlığı açısında Osmanlı toplumunda olan gelişmeleri yansıtmakta yetersiz kaldığı ancak Avrupa’da olan gelişmelerin Osmanlı tıp literatürüne kazandırılması açısından önemli bir misyon üstlendiği sonucuna varılmıştır.

Keywords

Vakayi-i Tıbbiye , Anne sağlığı , Çocuk sağlığı , Tıbbi Süreli Yayın.

References

• 1.Dereköy FS. Vakayi-i Tıbbiye Dergisinin 1884/100, 1897/24, 1897/5, 1897/12 ve 1897/13 Sayılarının Değerlendirilmesi. Yüksek Lisans Tezi. Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi; 2016.
• 2. Dinç (Özkan) G. Arap Harfleri Ile Türkçe Basılmış Tıbbi Süreli Yayınların İncelenmesi ve İstanbul Kütüphaneleri Tıbbi Süreli Yayınlar Toplu Kataloğu (1849-1928). Yüksek Lisans Tezi. İstanbul Üniversitesi; 1989.
• 3. Bozkurt G, Erdim L. Türkiye’de Anne Çocuk Sağlığı Durumu. Sağlık Bilimleri ve Meslekleri Dergisi 2020;6(3):575-582. doi:10.5152/hsp.2019.446330
• 4. Yeşil H, Yeşil A. Osmanlı ve Cumhuriyet Dönemlerinde Ebelik ile Ebelerin Doğuma ve İnfertiliteye Dair Müdahaleleri. Manisa Celal Bayar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi 2018;16(3):285-316. doi:10.18026/CBAYARSOS.465730
• 5. Arısan K, Günay Arısan D. Abdülaziz Bey, Osmanlı Adet, Merasim ve Tabirleri. Ötüken; 2023.
• 6. Arısan K. Geçen Yüzyılda İstanbul’da Ebeler ve Doğum. In: Arısan K, ed. I. Türk Tıp Tarihi Kongresi. Türk Tarih Kurumu Basımevi; 1992:253-259.
• 7. Alp M. Loğusalık ve Şerbeti. In: Kayaoğlu İG, Pekin E, eds. Eski İstanbul’da Gündelik Hayat. İstanbul Büyükşehir Belediyesi Kültür İşleri Daire Başkanlığı Yayınları; 1992:22-43.
• 8. Balsoy Erkaya G. Kahraman Doktor İhtiyar Acuzeye Karşı. İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları; 2024.
• 9. Küre G. II. Abdülhamid Devrinde Çocuk Sağlığı. Doktora tezi. İstanbul Üniversitesi; 2023.
• 10. Özdemir Kol S. Tanzimat’ın Ardından Osmanlı Toplumunda Çocuk. Yüksek Lisans Tezi. Karadeniz Teknik Üniversitesi; 2019.
• 11. Tahsin R. Tıp Fakültesi Tarihçesi. (Kazancıgil A, ed.). Özel Yayınlar; 1991.
• 12. Ergin ON. Türkiye Maarif Tarihi. Cilt 1-2. Eser Matbaası; 1977.
• 13. Sakaoğlu N. Dünden Bugüne İstanbul Ansiklopedisi. Cilt 3. Kültür Bakanlığı ve Tarih Vakfı’nın Ortak Yayını; 1994.
• 14. Yıldırım N. İstanbul’un Sağlık Tarihi. Düzey Matbaacılık; 2010.
• 15. Şafak F. Türkiye’de Ebelik Eğitimi Sürecinin Tarihsel Gelişimi ve Ebelik Eğitiminin Devlete ve Kişiye Maliyeti. Yüksek Lisans Tezi. Sivas Cumhuriyet Üniversitesi; 2019.
• 16. Ülman YI. Osmanlı Devrinin Kadın Doğum Hekimlerinden Dr. A. Vuccino (1829-1893). Hastane 2006;Eylül-Ekim(42):32-33.
• 17. Besim Ömer. Doğum Tarihi. Ahmet İhsan Matbaası Limitet Şirketi; 1932.
• 18. Hot İ. Ebelik ve Hemşirelik Eğitiminde İlk İsim Besim Ömer Akalın (1862-1940). In: Hatemi H, Altıntaş A, eds. Türk Tıp Eğitimini Önemli Adımları . CSA Global Publishing; 2006:174-177.
• 19. İhsanoğlu E. Osmanlı Tıbbi Bilimler Literatürü Tarihi. İslam Tarih, Sanat ve Kültür Araştırma Merkezi; 2008.
• 20. Ülman YI. Galatasaray Tıbbiyesi: Tıbbiye’de Modernleşmenin Başlangıcı. İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları; 2017.
• 21. Ergin ON. Mecelle-i Umûr-ı Belediye. Vol 4. Cilt. Derssadet; 1331.
• 22. Serbestoğlu İ. 19. Yüzyılda Osmanlı Devleti’nde Nüfus Algısının Değişimi ve Nüfusu Artırma Çabasında Müfettişlerin Rolü. Balıkesir Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi 2014;17(31):255-274. doi:10.31795/BAUNSOBED.664040
• 23. Balsoy G. Gender and The Politics of The Female Body: Midwifery, Abortion, And Pregnancy in Ottoman Society (1838-1890s). Doktota Tezi. Binghamton University; 2009.
• 24. Hamlacı Y. Geç Osmanlı Döneminde Kadın, Doğum ve Çocuk Sağlığı. Mersin Üniversitesi Tıp Fakültesi Lokman Hekim Tıp Tarihi ve Folklorik Tıp Dergisi 2017;7(1):23-27.
• 25. Dursun S. Procreation, family and “progress”: Administrative and economic aspects of Ottoman population policies in the 19th century. History of the Family 2011;16(2):160-171. doi:10.1016/J.HISFAM.2011.04.001
• 26. Dursun S. Population Policies of The Ottoman State in The Tanzimat Era: 1840-1870. Yüksek Lisans Tezi. Sabancı Üniversitesi; 2001.
• 27. Yetim B. Tanzimat Döneminde Türk Aile Yapısı (1839-1876). Yüksek Lisans Tezi. Anadolu Üniversitesi; 1994.
• 28. Avcı Y. Osmanlı Devleti’nde Tanzimat Döneminde “Otoriter Modernleşme” ve Kadının Özgürleşmesi Meselesi. OTAM Ankara. Published online 2007:001-018. doi:10.1501/OTAM_0000000293
• 29. Cengiz GH. II. Abdülhamid Dönemi Bir Sosyal Yardım Uygulaması: Tev’em Maaşı. OTAM Ankara Üniversitesi Osmanlı Tarihi Araştırma ve Uygulama Merkezi Dergisi 2017;(41):57-78. Accessed November 10, 2024. https://dergipark.org.tr/tr/pub/otam/issue/68111/1058723
• 30. Tunç Yaşar F, Kütük B. Geç Dönem Osmanlı’da Iskat-ı Cenini Yargılamak: Hukuki Düzenlemeler ve Toplumsal Yansımaları. Osmanlı Medeniyeti Araştırmaları Dergisi 2023;2023(19):202-228. doi:10.21021/OSMED.1347280
• 31. Hanım Cengiz G. II. Abdülhamid Dönemi Osmanlı Sosyal Politikalarında Çocuk. Doktora Tezi. Süleyman Demirel Üniversitesi; 2019.
• 32. Balsoy G. Osmanlı Toplumunda Kürtajın Yasaklanması ve Politik Bir Alan Olarak Kadın Bedeni. Toplumsal Tarih 2012;(223):38-43.
• 33. Kütük B. Geç Dönem Osmanlı’da Iskat-ı Cenin: Hukuki Düzenlemeler ve Toplumsal Yansımaları. Yüksek Lisans Tezi. Yıldız Teknik Üniversitesi; 2013.
• 34. Demirci T. Body, Disease and Late Ottoman Literature Debates on Ottoman Muslim Family in The Tanzimat Period. Doktora Tezi. Bilkent Üniversitesi; 2008.
• 35. Düstur. Matbaa-i Amire; 1289.
• 36. Öztürk H. Mekteb-i Tıbbiye-i Adliyeye-i Şahane ve Kurucusu Charles Ambroise Bernard. Eskişehir Osmangazi Üniversitesi ; 2009.
• 37. Konan B. Osmanlı Devleti’nde Çocuk Düşürme Suçu. Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi. 2008;57(4):319-335. doi:10.1501/HUKFAK_0000001557
• 38. Sarı N, İzgöer AZ. Osmanlılarda Kadınlara Mahsus Hastane Klinik Koğuş ve Doğumhanelerin Gelişimi. In: Bozkurt F, Çağlar B, eds. İmparatorluğun Son Asrında Osmanlılar. Kronik Kitap; 2021:263-295.
• 39. Sarı N, İzgöer AZ, Tuğ R. Başbakanlık Osmanlı Arşivi Belgeleri Işığında II. Abdülhamid Devri’nde Kurulan ve Geliştirilen Hastaneler. Nobel Tıp Kitapevleri; 2014.
• 40. Saygılıgil Gündüz F. Osmanlı Devleti’nde İstanbul’da Kadınlara Hizmet İçin Açılan Hastane ve Klinikler. Yüksek Lisans Tezi. İstanbul Üniversitesi; 1999.
• 41. Ünver S. 400. Yıldönümü Dolayısıyla Haseki Hastanesi Tarihçesi. Vol No.:16. Yeni Laboratuar Yayınları; 1939.
• 42. Yıldırım N. 14. Yüzyıldan Cumhuriyet’e Hastalıklar Hastaneler Kurumlar. Tarih Vakfı Yurt Yayınları; 2014.
• 43. Gürsel Z. Levha-i Sıhhat: Geç Osmanlı Dönemi İstanbul’unda Tıbbi Bakımı Görselleştirmek. Fe Dergi 2023;15(2):224-278. doi:10.46655/federgi.1306687
• 44. Gürkan Kİ. Bezm-i-Âlem Vâlide Sultan-Vakıf Gureba Hastanesi Tarihçesi. Özışık Matbaası; 1967.
• 45. Şimşek R. İstanbul’daki Osmanlı Dönemi Sağlık Kuruluşları. Yüksek Lisans Tezi. 2010.
• 46. Atabey F. Zeynep-Kâmil Hastanesi Tarihçesi. In: Dünü Bugünü Ile Zeynep-Kâmil Hastanesi (1862-1988). Servetifünun Metbaası; 1988:35-36.
• 47. Akalın BÖ. Üsküdar’da Zeyneb Kâmil Hastânesi. In: İzgöer AZ, ed. Nevsâl-i Âfiyet. Cilt 1. Sağlık Bilimleri Üniversitesi Tıp Tarihi Uygulama ve Araştırma Merkezi Yayını:2; 2020:135-139.
• 48. Etker Ş, Günergün F. Zeynep-Kamil Hastanesi. In: Prof. Dr. Ali Haydar Bayat Anısına Düzenlenen Osmanlı Sağlık Kurumları Sempozyumu. Vol No:11. Zeytinburnu Belediyesi Kültür Yayınları; 2008:147-169.
• 49. İlker F. Şişli Çocuk Hastanesi ( Hamîdîye Etfâl Hastanesi) Tarihi. Nurettin Uycan Matbaası; 1976.
• 50. Şehsuvaroğlu NB. İstanbulda 500 Yıllık Sağlık Hayatımız. İstanbul Fethi Derneği Neşriyatı; 1953.
• 51. Yıldırım N. Viladethane. In: Dünden Bugüne İstanbul Ansiklopedisi. Vol 7. cilt. Kültür Bakanlığı ve Tarih Vakfı Ortak Yayını; 1994:388-389.
• 52. Ünver S. Besim Ömer Paşa ve Doğum Tarihi. Ahmet İhsan Matbaası; 1932.
• 53. Özen İ. II. Meşrutiyet’e Kadar Islahhaneler ve Dârülaceze. Yüksek Lisans Tezi. Ankara Üniversitesi; 2001.
• 54. Özkaya N. Sultan II. Abdülhamid Han’ın Yaptırdığı Hayır Kurumlarından Darülaceze. Dârülaceze Yayınları; 2014.
• 55. As İ. Bir Sosyal Hizmet Kurumu Olarak Darüleytam. Doktara Tezi. İstanbul Üniversitesi; 2020.
• 56. Yıldırım N. Darülaceze’de Çocuk Bakımı ve Eğitimi Lakita Dairesi ve Yetimhane, İlkokul, İmalathaneler. Toplumsal Tarih. 2015;264:26-35.