Tıp Tarihi Açısından Doktor Milaslı İsmail Hakkı’nın Veremle İlgili Görüşleri

Year 2025, Volume: 15 Issue: 2, 601 - 512, 30.05.2025

Fatoş Öksüzaşıkı , Nusret Gedik

https://doi.org/10.31020/mutftd.1553157

Abstract

Amaç: Bu yazının amacı, geç Osmanlı ve erken Cumhuriyet Dönemi aydınlarından Doktor Milaslı İsmail Hakkı’nın bilim tarihi ve sağlık alanındaki katkılarını değerlendirmektir. Yazıda, Doktor Milaslı İsmail Hakkı’nın verem hastalığıyla mücadeledeki rolü ve önerileri üzerinde durulacaktır.
Yöntem: İlgili yazı, Doktor Milaslı İsmail Hakkı’nın yazılı eserleri üzerinden gerçekleştirilmiştir. Doktor Milaslı İsmail Hakkı’nın veremle ilgili yazıları ve pratik önerileri incelenmiş, sağlık politikalarıyla ilgili görüşleri ve toplumsal sorumluluk anlayışı analiz edilmiştir.
“Verem” ve “Vereme Karşı Elbirliği Savaşı” makaleleri Latin harflerine aktarılarak bu yazı tamamlanmıştır.
Bulgular ve Tartışma: Doktor Milaslı İsmail Hakkı, verem hastalığıyla mücadelede hem bireylerin hem de Devlet’in üstlenmesi gereken sorumlulukları vurgulamıştır. Bireyler için vücudu kuvvetlendirmek ve sağlığı korumak üzerine odaklanmıştır. Devlet içinse genel sigorta sisteminin kurulması, sağlık hizmetlerinin ücretsiz hâle getirilmesi ve verem hastalıkları için dispanserler, sanatoryumlar ve hastaneler kurulması gerektiği belirtilmiştir.
Sonuç: Doktor Milaslı İsmail Hakkı’nın görüşleri, geç Osmanlı ve erken Cumhuriyet Dönemi’nde sağlık politikaları ve toplumsal farkındalık ve bilinçlendirme açısından önemli bir yer tutmaktadır. Onun önerileri hem bireysel hem de Devlet düzeyinde sağlık hizmetlerinin geliştirilmesine yönelik önemli bir bakış açısı sunmakla birlikte tarihsel olarak bilim tarihine değerli katkılarda bulunmaktadır.

Keywords

Tıp Tarihi, Verem, Doktor Milaslı İsmail Hakkı, Türkiye, Sağlık Politikaları.

Supporting Institution

Türkiye Bilimsel ve Teknolojik Araştırma Kurumu (TÜBİTAK)

Project Number

122G228

Thanks

Bu çalışma, Türkiye Bilimsel ve Teknolojik Araştırma Kurumu (TÜBİTAK) tarafından 122G228 Numaralı proje ile desteklenmiştir. Projeye verdiği destekten ötürü TÜBİTAK’a teşekkürlerimizi sunarız.

Views of Dr. İsmail Hakkı of Milas on Tuberculosis from the Perspective of Medical History

Abstract

Purpose: The purpose of this research is to consider the contributions of Doctor Milaslı İsmail Hakkı, one of the intellectuals of the late Ottoman and early Republican periods, to the history of science and health. In particular, the role and suggestions in the fight against tuberculosis will be emphasized.
Method: The relevant article was carried out based on the written works of Doctor Milaslı İsmail Hakkı. Relevant articles and practical suggestions given by Doctor Milaslı İsmail Hakkı were examined, and activities related to health policies and understanding of social responsibility were analyzed.
Findings and Discussion: Medical Doctor Milaslı İsmail Hakkı emphasized both what could be done and what the administration should undertake in the fight against tuberculosis. For members, the focus was on strengthening the body and protecting health. For the state, it was stated that the establishment of an insurance system, making health facilities free of charge, and the establishment of distributors, sanatoriums, and hospitals for other diseases were necessary.
Conclusion: The contributions of Doctor Milaslı İsmail Hakkı have an important place in terms of health policies and social awareness in the late Ottoman and early Republican periods. His proposals provide an important perspective on the health landscape at both the individual and situational levels and make valuable contributions to the scientific heritage universally.

Keywords

Medical History, Tuberculosis, Doctor Milasli Ismail Hakki, Turkiye, Health Policies

Project Number

122G228

References

• 1. Kılıç O. İnsanlığın Ölümle İmtihanı Mikrop, Salgın ve Toplum. İdeal Kültür Yayıncılık, 2021:159-160.
• 2. Aksu M. Tıp Tarihi Açısından Türkiye’de Verem Savaşı. Türkiye Ulusal Verem Savaşı Dernekleri Federasyonu Yayını, 2007:21-22, 43-44, 47.
• 3. Seber E. Tüberkülozun Dünü. ANKEM Antibiyotik ve Kemoterapi Kongresi, 28 Nisan-02 Mayıs 2010:53-54, 94-95.
• 4. Barış Yİ. Dünyada Tüberküloz’un Tarihi. Konuralp Medical Journal 2011;3(2):1-2.
• 5. Sherman IW. Dünyamızı Değiştiren 12 Hastalık. (Çev. Emel Tümbay- Mine Arığ Küçüker). Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, 4. Basım, 2020: 160.
• 6. Milaslı İ.H. Verem. Çiftçiler Derneği Mecmuası 1918;10:339-341.
• 7. Kılıç O. Eskiçağdan Yakınçağa Genel Hatlarıyla Dünyada ve Osmanlı Devlet’inde Salgın Hastalıklar. Fırat Üniversitesi Basımevi, 2004:39.
• 8. Nikiforuk A. Mahşerin Dördüncü Atlısı Salgın ve Bulaşıcı Hastalıklar Tarihi. (Çev. Selahattin Erkanlı). İletişim Yayınları, 2000: 168-169, 172-173.
• 9. Tuğluoğlu F. Cumhuriyetin İlk Döneminde Verem Mücadelesi ve Propaganda Faaliyetleri. Yakın Dönem Türkiye Araştırmaları 2012; 13-14:3.
• 10. Karamüftüoğlu N, Baran Aksakal FN. Tarihte Görülen Salgınlar/Salgınlar Çağının Gerçekleri-Önemi, Önlemleri ve Öğrenimleri. Sağlık ve Toplum 2023;2(33):7.
• 11. Sabar İR. Halk İçin Verem Bilgisi, Ahmet Halit Kitabevi, 1943: 3, 9.
• 12. AnaBiritannica Genel Kültür Ansiklopedisi. Ana Yayıncılık, C. 21, 1990: 584.
• 13. Aydın E. Dünya ve Türk Tıp Tarihi. Güneş Kitabevi, 2006: 94-95.
• 14. Çoşkun A. Veremle Mücadelede Dispanserler, Satoryumlar ve Göğüs Hastalıkları Hastaneleri [tez]. Cumhuriyet Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü; 2017: 12-14.
• 15. Köse H. Meşruriyet’ten Cumhuriyet’e Türkiye’de Veremle Mücadele [tez]. Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü; 2020: 7-8.
• 16. Ziyanak E. Osmanlı Toplumunda Verem Hastalığı (19. Yüzyıl Sonları ve 20. Yüzyıl Başları) [tez]. Gaziantep Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü; 2021: 4.
• 17. Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi, Fon: Y.A.HUS, Kutu: 241, Gömlek No: 46.
• 18. Yıldırım N. Tanzimat’tan Cumhuriyet’e Koruyucu Sağlık Uygulamaları. Tanzimat’tan Cumhuriyet’e Türkiye Ansiklopedisi, C. 5, İletişim Yayınları, 1985: 1331.
• 19. Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi, Fon: Y.MTV, Kutu: 47, Gömlek No: 147.
• 20. Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi, Fon: Y.PRK.ASK, Kutu: 139, Gömlek No: 92.
• 21. Erkan ML. Tüberkülozun Tarihçesi, Ülkemiz ve Dünyadaki Durumu. OMÜ Tıp 1996;4(13):294-295.
• 22. Çavdar N, Karcı E. XIX. Yüzyıl Osmanlı Sağlık Teşkilatlanması’na Dair Bibliyografik Bir Deneme. Turkish Studies 2014;4(9):259.
• 23. Özer S. Türkiye’de 1923-1950 Yılları Arasında Verem. Turkish Studies 2020;4(15):869.
• 24. Töre O. Osmanlı’dan Cumhuriyet’e Bulaşıcı Hastalıklarla Savaşım. Klimik 2021;1(34):7.
• 25. Özkaya H. Cumhuriyet Döneminde Bulaşıcı Hastalıklarla Mücadele. Türkiye Aile Hekimliği 2016;2(20):78.
• 26. Özdemir H. Salgın Hastalıklardan Ölümler 1914-1918. Türk Tarih Kurumu Basımevi, 2. Baskı, 2010: 315.
• 27. Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi, Fon: DH.SAİDd, Kutu: 71, Gömlek No: 277.
• 28. Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi, Fon: DH.SAİDd, Kutu: 60, Gömlek No: 80.
• 29. Eraslan E. Türk Dili Kurumu Kütüphanesi’nde Saklı Kalmış Doktor İsmail Hakkı Milaslı İsmail Hakkı’nın Alfabe Hakkında Bir Layihası. Türk Dili 2024; 868(CXXVI): 89.
• 30. Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi, Fon: ZB., Kutu: 329, Gömlek No: 31.
• 31. Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi, Fon: DH.MKT. Kutu: 2685, Gömlek No: 23.
• 32. Eraslan E. Milaslı İsmail Hakkı’nın Hayatı ve Eserleri Hakkında Yeni Tespitler ile “Yeni Yazının El Yazısında Da Bitişmemesi Büyük Meziyettir” Makalesinin Analizi. Avrasya Sosyal ve Ekonomi Araştırmaları 2021;4(8):177-178.
• 33. Demirtaş N, Eraslan E. Doctor İsmail Hakkı Milaslı’s Life and Works, The Journal of Academic Social Science 2024;154:435.
• 34. Eraslan, vd.. Çok Kimlikli ve Yönlü Bir Osmanlı Münevveri Doktor İsmail Hakkı Milaslı’nın Bilimsel Mirası I – Tıp Yazıları. ed. Ebubekir Eraslan. Muğla Sıtkı Koçman Üniversitesi Yayınları; 2024a.
• 35. Eraslan, vd. Çok Kimlikli ve Yönlü Bir Osmanlı Münevveri Doktor İsmail Hakkı Milaslı’nın Bilimsel Mirası II - Dil Bilimi Yazıları. ed. Ebubekir Eraslan, Muğla Sıtkı Koçman Üniversitesi Yayınları; 2024b.
• 36. Eraslan, vd. Çok Kimlikli ve Yönlü Bir Osmanlı Münevveri Doktor İsmail Hakkı Milaslı’nın Bilimsel Mirası III – Dinî Bilimler Yazıları. ed. Ebubekir Eraslan, Muğla Sıtkı Koçman Üniversitesi Yayınları; 2024c.
• 37. Türkiye Yeşilay Cemiyeti Stratejik Plan 2014/2016 [İnternet] [updated: 2024 September 3] Available from: https://www.yesilay.org.tr/assets/uploads/pdf/Yesilay-Stratejik-Plan-2014-web-fba30f12-9930-4c93-af58-5116d0cb434c.pdf
• 38. Milaslı İH. [Hilal-i Ahdar Cemiyeti] Doktor Milaslı İsmail Hakkı Beyefendi’nin nutku. Sebilürreşat 1920;462:236-237.
• 39. Eraslan E. Doktor Milaslı İsmail Hakkı’nın Türk Diline Katkıları. XV. Dünya Dili Türkçe Sempozyumu 2023:73.
• 40. Eraslan E. Huruf-ı Munfasıla fikrinin savunucusu Doktor Milaslı İsmail Hakkı’nın Hurûf-ı Munfasıla Numûnesi ve Menâfiʿi Hakkında Birkaç Söz’ Adlı Makalesinin Değerlendirilmesi. I. Uluslararası Türkçe Edebiyat Kültür Eğitim Sempozyumu 2020a..
• 41. Eraslan E. Huruf-ı munfasılanın teorisyeni Doktor Milaslı İsmail Hakkı’nın “Milletlerin Terakkîsinde Elifbânın Hissesi” Adlı Makalesi. XII. Uluslararası Dünya Dili Türkçe Sempozyumu 2020b.
• 42. Eraslan, E, Yıldız, SC. Doktor Milaslı İsmail Hakkı’nın “Yeni Yazı ve Elifbası” Adlı Eseri Bağlamında Huruf-ı Munfasıla Yahut Yeni Yazı. III. Uluslararası Filoloji Kongresi 2023:18-45.
• 43. Milaslı İH. Vereme Karşı El Birliği Savaşı. Çiftçiler Derneği Mecmuası 1918;11-12:361-362.
• 44. Milaslı İH. İçki Beliyesi ve Kurtulmanın Çareleri. Hilal Matbaası, Dersaadet, H. 1333.