Osmanlı Son Döneminde Siyâset-i Şer‘iyye Tartışmaları: İbnü’l-Hâzım Ferîd Örneği

Year 2021, Volume: 4 Issue: 1, 85 - 102, 30.06.2021

Bahaddin Karakuş

Abstract

Tanzimat ve sonrasındaki süreçte çalkantılı dönemler yaşayan Osmanlı Hukuk düşüncesinde Batı ile karşılaşmanın etkilerini iyiden iyiye görmek mümkündür. Gerek değiştirilmesi gündeme gelen yönetim şeklindeki arayışlar gerekse Batı kanunlarından yapılan resepsiyonlar devlet ricalinden mütefekkirlere kadar geniş bir kitlede yankı bulmuştur. Tartışmaların merkezindeki konulardan biri de şüphesiz bu yeni düzenlemelerin siyâset-i şer‘iyyeye uygunluğu ve şer‘î kanunlara ne derece yer verileceğidir. Bunun sonucunda farklı meşrep ve dünya görüşüne göre yazılan çok sayıda kitap, makale ve risaleden oluşan zengin bir literatür meydana gelmiştir. Özellikle II. Meşrutiyet sonrası meydana geldiği varsayılan rahatlama sonucu, Kanun-i Esasi gibi düzenlemeler başta olmak üzere bazı kanunların tartışılması için uygun bir ortam oluşmuştur. Dönemin aydınlarından İbnü’l-Hâzım Ferîd (ö. 1938), hem klasik medrese hem de hukuk eğitimi almış, yıllarca fiilen adliye teşkilatında görev yapmış, edebi yeteneği de olan çok yönlü bir Osmanlı aydınıdır. Çalışmamızda ele alacağımız İbnü’l-Hâzım’ın “Siyâset-i Şer‘iyye” yazı dizisi, bu dönemde şer‘î siyaset bağlamında tartışılan adalet, eşitlik ve hürriyet gibi bazı soyut konuları ele almıştır. Ancak bunlara nispetle, yürürlükte olan 1274/1858 tarihli Ceza Kanunnâme-i Hümayunu’nun bazı maddelerinin tahliline daha çok yer vermiştir. Ayrıca adliye teşkilatında görülen aksaklıklar, muhakeme usulü ve istibdâd dönemi diye nitelediği süreçte yaşanan problemler de bu yazılarda gündeme getirilmiştir. Ferîd, siyâset-i şer‘iyyeyi merkeze alarak sık sık dönemin kanunlarıyla mukayese etmiş ve eksikliklerini dile getirmiştir. Batı kaynaklı bazı ticari uygulamaların ve aile hukukunun da incelendiği yazı dizisinin geniş içerikli muhtevası arasından, şer‘î siyasetin pratik uygulama alanını daha fazla temsil ettiğini düşündüğümüz hukuk felsefesi ve ceza hukuku konuları incelenecektir.

Keywords

Siyâset-i şer‘iyye, Osmanlı Hukuku, Ceza Kanunu, İbnü’l-Hâzım Ferîd, Tanzimat

References

• Adalıoğlu, Hasan Hüseyin. Siyâsetnâme, 2009, https://islamansiklopedisi.org.tr/siyâsetnâme (Erişim Tarihi: 21.03.2021).
• Adolphe, Franck. Philosophie Du Droit Pénal, Germer Baillière, Paris, 1864.
• Akgündüz, Ahmed. Karşılaştırmalı Mecelle-i Ahkâm-ı Adliye, OSAV Yayınları, İstanbul, 2003.
• Akman Ahmet. Usûl-i Muhâkeme-i Şer‘iyye Kararnâmesi ve Tahlili, Marmara Üniversitesi, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul, 1985.
• Akgündüz, Ahmed. Karşılaştırmalı Mecelle-i Ahkâm-ı Adliye, OSAV Yayınları, İstanbul, 2003.