İSLAM’IN TEMEL KAYNAKLARI VE TARİHÎ TECRÜBE IŞIĞINDA GAYRİ MÜSLİMLERLE BİRLİKTE YAŞAMANIN HUKUKÎ ÇERÇEVESİ

Yıl 2015, Cilt: 40 Sayı: 40, 0 - , 16.01.2016

Ahmet Yaman

Öz

Herhangi bir inanç, ideoloji, hukuk veya sosyal sistemin, farklı nitelikleri ve mensubiyeti olan insanlarla birlikte yaşayabilme olgusuna bakışı, onun insan tekini nasıl gördüğüne ve bu insanın fizik ve metafizik farklılığını nasıl değerlendirdiğine göre tespit edilebilir. Bu açıdan bakıldığında tarihsel tecrübe ırkçı veya seçkinci, sınıfçı ya da kastçı anlayışlara sahip olan Roma, Grek, Hint, Yahudi, Hıristiyan, ve modern Batı medeniyetinin başarılı bir birlikte yaşama pratiği geliştiremediğini göstermektedir. İnsan tekinin saygınlığının onun âdemiyetinden yani insanlığından kaynaklandığını, bu yönüyle her bir insanın temel haklara sahip olduğunu ve farklılıkların Allah’ın dilemesine bağlı bir yaratılış gerçeği olduğunu bildiren İslam ise hem bir toplum içinde hem de toplumlararasında adalet ve hakkaniyet temelli bir birliktelik teorisine sahiptir. Bazı münferit ihlaller görülse de Medine’de kurulan ilk devletten itibaren Müslümanlar da farklı din ve kültür mensuplarıyla aynı havayı teneffüs etme pratiğini yüzyıllar boyunca sergileye gelmişlerdir.

Anahtar kelimeler: Birlikte yaşama, Âdemiyyet, ismet, zimmet, gayrı müslim, çoğulculuk.

Anahtar Kelimeler

-

Kaynakça

• AFYONCU, Erhan, Tanzimat Öncesi Osmanlı Araştırma Rehberi, İstanbul 2007.
• ALİ el-KÂRÎ, Ebü’l-Hasen Nûreddîn (ö. 1014/1605), Şerhu’ş-Şifâ, Beyrut 1421.
• BEYHAKÎ, Ahmed b. el-Hüseyn (ö. 458/1066), es-Sünenü’l-kübrâ, Haydarâbâd 1356.
• BİLMEN, Ömer Nasuhi (ö. 1971), Hukûkı İslamiyye ve Istılâhâtı Fıkhiyye Kamusu, İstanbul 1976.
• BOZKURT, Gülnihal, Gayrimüslim Osmanlı Vatandaşlarının Hukukî Durumu (1839-1914), Ankara 1996.
• BUHÂRÎ, Muhammed b. İsmâîl (ö. 256/870), et-Târîhu’l-kebîr, Beyrut ts. (Darü’l-Kütübi’l-İlmiyye).
• DİRAZ, M. Abdullah (ö. 1958), “Le Droit International Public et L’Islam”, el-Mecelletü’l-Mısriyye li’l-Kânûni’d-Devlî, sy: V (1949).
• EBÛ UBEYD, Kâsım b. Sellâm (ö. 224/838), el-Emvâl (nşr. Halil M. Herrâs), Kahire 1968.
• EBÛ YÛSUF, Ya‘kūb b. İbrâhîm (ö. 182/798), Kitâbu’l-Harâc, Kahire 1382.
• EBÛ’Ş-ŞEYH ISFEHÂNÎ, Abdullah b. Muhammed (ö. 369/979), Ehâdîsü Ebi’z-Zübeyr, Riyad (Mektebetü’r-Reşîd) ts.
• ERCAN, Yavuz, Osmanlı Yönetiminde Gayri Müslimler: Kuruluştan Tanzimata Kadar Sosyal, Ekonomik ve Hukukî Durumları, Ankara 2001.
• ERCİLASUN, Ahmet B., “Hıristiyan Tebeya Karşı Türk Toleransı”, Türk Kültürü, sy.:264 (Nisan 1985).
• FAHREDDİN RÂZÎ, Muhammed b. Ömer (ö. 606/1210), Mefâtîhu’l-ğayb, Beyrut 1420, II, 302; .
• FATTAL, Antoine (ö. 1987), le Statut Legal des Non-Musulmans en Pays d’Islam, Beyrut 1958.
• GAZZÂLÎ, Ebû Hâmid Muhammed b. Muhammed (ö. 505/1111), el-Mustasfâ, Beyrut 1994.
• GROEPLER, Eva, İslam ve Osmanlı Dünyasında Yahudiler (çev. S. Kaya), İstanbul 1999.
• GÜLERYÜZ, Naim, Türk Yahudileri Tarihi I, İstanbul 1993, s. 51-52.
• GÜRKAN, Salime Leyla, “Yahudi ve İslam Kutsal Metinlerinde İnsanın Yaratılışı ve Cennet’ten Düşüş”, İslam Araştırmaları Dergisi, sy: 9 (2003) , s.1-48.
• HACKER, Joseph R., “Jewish Autonomy in the Ottoman Empire”, The Jews of the Ottoman Empire (Ed. Avigdor Levy), Princeton 1994.
• HACKER, “Ottoman Policy toward the Jews and Jewish Attitudes toward the Ottomans during the Fifteenth Century”, Christians and Jews in the Ottoman Empire I-II (Ed. Benjamin Braude – Bernard Lewis), New York 1982.
• HAMİDULLAH, Muhammed (ö. 2002), “Devletler Hukukunun Yüzüncü Yılı Münasebetiyle” (çev. Kemal Kuşçu), İslâm Hukuku Etütleri, İstanbul 1984.
• HAMİDULLAH, İslamda Devlet İdaresi (çev. Kemal Kuşçu), Ankara 1979.
• HAMÎDULLAH, Mecmû‘atü’l-vesâikı’s-siyasiyye li’l-ahdi’n-nebevî ve’l-hılâfeti’r-râşide, Beyrut 1987.
• HUKÛK-I AİLE KARARNAMESİ, İstanbul 1336.
• IKBAL, Afzal, “Plea for a Muslim Law of Nations”, Hamdard Islamicus, VIII/2 (1985).
• IMBER, Colin, Osmanlı İmparatorluğu 1300-1650, (çev. Ş. Yalçın), İstanbul 2006.
• İBN ÂBİDÎN, Muhammed Emin b. Ömer, (ö. 1252/1836), Reddü’l-muhtâr, Beyrut 1992.
• İBN NÜCEYM, Zeynüddin Zeyn b. İbrahim (ö. 970/1563), el-Eşbâh ve’n-nazâir, Dımaşk 1983.
• İBN SA’D, Muhammed (ö. 230/845), et-Tabakâtü’l-kübrâ, Beyrut 1968.
• İBNÜ’L-KAYYIM, Muhammed b. Ebî Bekr (ö. 751/1350), Ahkâmu ehli’z-zimme (nşr. Subhî es-Sâlih), Beyrut 1994.
• KAPAR, Mehmet Ali, Hz. Muhammed’in Müşriklerle Münasebeti, İstanbul 1987.
• KÂSÂNÎ, Alâüddîn Ebû Bekr b. Mes‘ûd (ö. 587/1191), Bedâiu’s-sanâi, Beyrut 1986.
• KENANOĞLU, M. Macit, Osmanlı Millet Sistemi: Mit ve Gerçek, İstanbul 2004, s., 246-247.
• KORKMAZ, Ömer, “Tarihsel Süreç İçerisinde Evrensellik Düşüncesi”, Dokuz Eylül Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, sy: IV/3 (2002), s. 154-197.
• KUTLUER, İlhan, “İnsan”, DİA, XXII, 320-323.
• MANSUR, Ali, eş-Şerîatü’l-İslâmiyye ve’l-kânûnü’d-devliyyü’l-âm, Kahire 1971.
• MÂVERDÎ, Alî b. Muhammed (ö. 450/1058), el-Ahkâmu’s-sultâniyye, Kuveyt 1989.
• MERĞÎNÂNÎ, Burhânüddîn Alî b. Ebî Bekr (ö. 593/1197), el-Hidâye, İstanbul 1986.
• ORTAYLI, İlber, “Millet: Osmanlı’da Millet Sistemi”, DİA, XXX, 66-70.
• ÖZTÜRK, Levent, İslâm Toplumunda Birarada Yaşama Tecrübesi, İstanbul 1995.
• PHİLİPSON, Coleman, The International Law and Customs of Ancient Greece and Rome, London ts. (Macmillan and Co.).
• RÂĞIB EL-İSFEHÂNÎ, Hüseyn b. Muhammed (ö. V./XI. yüzyılın ilk çeyreği), el-Müfredât, Beyrut (Dâru’l-Ma’rife).
• REFİK, Ahmet (ö. 1937), Onikinci Asr-ı Hicrî’de İstanbul Hayatı (1689-1785), İstanbul 1988.
• SAHNÛN, Abdüsselâm b. Saîd (ö. 240/854), el-Müdevvenetü’l-kübrâ, Beyrut ts. (Dâru Sâdır).
• SERAHSÎ, Muhammed b. Ebî Sehl (ö. 483/1090), el-Mebsût, Beyrut 1993.
• SERAHSÎ, el-Usûl, Beyrut 1993.
• SERAHSÎ, Şerhu’s-Siyeri’l-kebîr, Kahire 1971.
• SEVİLLA Moshe, Türkiye Yahudileri, İstanbul 1992.
• SHAW, Stanford J., The Jews of the Ottoman Empire and the Turkish Republic, Hong Kong 1991.
• SHMUELEVİTZ, Aryeh, The Jews of the Ottoman Empire in the Late 15th and 16th Centuries, Leiden 1984.
• ŞÂFİÎ, Muhammed b. İdrîs (ö. 204/820), el-Üm, Kahire 2001.
• ŞÂFİÎ, Müsned, Beyrut ts. (Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye).
• ŞÂTIBÎ, İbrâhîm b. Mûsâ (ö. 790/1388), el-Muvâfakât, Beyrut 1999.
• ŞEVKÂNÎ, Muhammed b. Alî (ö. 1250/1834), Neylü’l-evtâr, Beyrut 1983.
• TEHÂNEVÎ, Muhammed A‘lâ b. Alî (ö. 1158/1745’ten sonra), Keşşâfu ıstılâhâti’l-fünûn, İstanbul 1984.
• TRİTTON, A.S., The Caliphs and Their Non-Muslim Subjects, London 1930.
• TÜRKOĞLU, Halide Gökçe, “Roma Hukukunda Humanıtas ile Maıestas Populı Romanı Arasındaki Bağlantı”, Türkiye Barolar Birliği Dergisi, sy: 96 (2011), s. 229-268.
• YAMAN, Ahmet, İslam Hukukunda Uluslararası İlişkiler, Ankara 1998.
• YAMAN, İslam Devletler Hukukunda Savaş, İstanbul 1998.
• YAMAN, “Savaş”, DİA, XXXVI, 189-194.
• YİTİK, Ali İhsan, “Hinduizm”, Yaşayan Dünya Dinleri (ed. Ş. Gündüz), Ankara 2010.