Oryantalist Dozy’nin Kur’an Hakkındaki İddialarına İsmail Fennî Ertuğrul’un Verdiği Cevaplar

Yıl 2019, Sayı: 47, 399 - 428, 25.11.2019

Hakan Uğur

Öz

Oryantalistler,
11. yüzyıldan itibaren İslâm ve Kuran hakkında araştırmalar yapmışlar ve Kur’an
aleyhinde yayınlar yapmışlardır. 19. yüzyıldan itibaren oryantalist
çalışmalarda İslâm’a ve Kur’an’a yaklaşımları bakımından nisbî bir yumuşaklık
yer aldığı dikkat çekmektedir. Ancak peşin hüküm ve duygusallıktan uzak kaldığı
iddia edilen oryantalistler dahi, kin ve garazlarını satır aralarında da olsa
belirtmekten kendilerini alamamışlardır. Çoğu oryantalistin eserlerinde, ne
kadar tarafsız görünürlerse görünsünler iki konu daima kendini göstermektedir:
Hz. Peygamberin peygamberliğinin sıhhati ve Kur’an’ın kaynağı ve onun vahiy
mahsulü olup olmaması meselesi.

            İsmail Fennî Ertuğrul, dinî
bilgileri yetersiz olan Müslümanların zihinlerinin Dozy’nin “İslâm Tarihi” adlı
eserinden etkilenmesini önlemek için “Kitab-ı İzâle-i Şükûk” adlı eseri kaleme
almış ve bu eserde, İslâm, Kur’an ve Hz. Peygamber hakkında ileri sürülen ve bu
gün de değişik şekillerde tekrarlanan itiraz ve hücumları dile getirerek
cevaplandırmıştır. Bu fikirlerini ortaya koyarken Fransız felsefeci Barthelmy Sentiler’in
(ö. 1895)  “Muhammed ve Kur’an” adlı
eserinden geniş ölçüde faydalanmıştır. Ertuğrul, Dozy’nin eserinde ele alınan,
Hz. Peygamber’in bazi şahsî tasarrufları, onun sara ve isteri hastası olması,
Bahîra ve Nastura ile görüşmesi, Arap kabilelerinin korkudan iman etmeleri,
kırtas olayı, garânîk vakası, Kur’an’ın üslubunun düzensiz olması, Kur’an’ın
dilinin fasih olmaması ve onda gramer hatalarının bulunması, bazı ayetlerin Hz.
Ömer’in arzusuna göre nazil olması, Kur’an kıssalarının Tevrat’tan alınması
gibi iddiaları ele alarak cevaplandırmaya çalışmıştır. Bu eser, akademik
olmaktan çok, Müslümanların imanını kurtarmak ve tereddütlerini gidermek
amacıyla yazılmıştır. Bu sebeple Dozy’nin iddiaları derinlikle ve sistemli
olarak ele alınmaktan öte, Batılı yazarların da görüşlerine dayandırılarak sathî
aklî deliller ve hadis rivayetleri yoluyla cevaplandırılmaya çalışılmıştır. Neşredildiği
dönemde İslâm coğrafyasında büyük infiallere yol açan ve Osmanlı yönetimi
tarafından tercümesinin basımı ve dağıtımı yasaklanan Dozy’nin İslâm tarihi adlı
eseri hakkındaki bir reddiye olması ve İngilizce ve Fransızcaya vakıf bir zat
tarafından Batılı kaynaklar da kullanılarak hazırlanan bir eser olması
bakımından İsmail Fennî Ertuğrul’un Kitab-ı İzâle-i Şükûk adlı eseri önem
taşımaktadır. Bu eserin Latin harfleriyle neşredilmesi oryantalizme yönelik
reddiye literatürü için önemli bir kazanım olacaktır.

Anahtar Kelimeler

Dozy, Oryantalizm, İsmail Fenni Ertuğrul

Kaynakça

• • Akdemir, Salih, “Müsteşriklerin Kur’an-ı Kerim ve Hz. Muhammed (SAV)’e Yaklaşımları, AÜİFD, XXXI/179-210. • Beyhakî, Ahmed b. el-Huseyn b. Ali b. Musa, es-Sünenü’l-Kübrâ, Daru’l-Kütübi’l-İlmiyye, Beyrut 2003.• Buhârî, Ebu Abdullah Muhammed b. İsmail, el-Câmi’u’s-Sahîh, Kahire 1400.• Bulut, Yücel, “Oryantalizm”, DİA, İstanbul 2007, XXXIII/428-437. Oryantalizmin Eleştirel Kısa Tarihi, Yöneliş Yay., İstanbul 2002. “Oryantalizmin Tarihsel Gelişimi Üzerine Bazı Değerlendirmeler”, Marife, Sayı 3, ss. 13-38.• Cerrahoğlu, İsmail, “Garânik Meselesinin İstismarcıları”, AÜİFD, XXIV/69-92.• “Oryantalizm ve Batıda Kur’an ve Kur’an İlimleri Üzerine Araştırmalar”, AÜİFD, XXXI/95-136.• Ebussuûd, İbn Muhammed el-İmâdî el-Hanefî, İrşâdü’l-Akli’s-Selîm ilâ Mezâya’l-Kitabi’l-Kerîm,Mektebetü’r-Riyâdı’l-Hadîse, Riyad tsz.• Ertuğrul, İsmail Fennî, Kitab-ı İzâle-i Şükûk, Orhaniye Matb., İstanbul 1928. Hakikat Nurları, Kağıt ve Basım İşleri A.Ş., İstanbul 1949. Maddiyyûn Mezhebinin İzmihlâli, Orhaniye Matb., İstanbul 1928.• Ferîd Vecdî, Muhammed, el-Mushafü’l-Müfesser, Metâbi’u’ş-Şa’b, Beyrut 1377.• Gökkır, Bilal, “Oryantalist Literatürde Kur’an’ın Kaynağı Tartışmalarının Kaynağı Disiplinlerarası Bir Yaklaşım”, Bilimname, Sayı 7, ss. 29-40.• İbn İshak, Muhammed b. Yesar el-Muttalibî, Siratu İbn İshak, Darul’l-Fikr, Beyrut 1978.• İbn Kesîr, İmadüddin Ebu’l-Fidâ İsmail ed-Dimeşkî, Tefsirul’l-Kur’ani’l-Azîm, Mektebetü Evlâdi’ş-Şeyh littürâs, Cîze 2000.• Jules, Barthélemy-Saint Hilaire, Mahomet et le Coran: précédé d’une Introduction sur les devoirs mutuels de la philosophie et de la religion. Le livre connaît un second tirage la même année, Paris 1865. • Kadı Iyâd, eş-Şifâ bi Ta’rîfi Hukûkı’l-Mustafâ, Daru Feyhâ’, Umman 1407.• Karlığa, Bekir, İslam Düşüncesinin Batı Düşüncesine Etkileri, Litera Yayıncılık, İstanbul 2004.• Özdemir, Mehmet, “Dozy”, DİA, İstanbul 1994, IX/515.• Öztürk, Mustafa, “Oksidantalizm Bağlamında Afgânî-Abduh Ekolü”, Marife, Sayı 3, s. 43-69.• Poole, Stanley Lane, Kur’an Şiir ve Kanunları, Terc. Avni Doğan, Ankara 1942.• Râzî, Fahruddin, Tefsiru’l-Fahri’r-Râzî, Daru’l-Fikr, Beyrut 1981.• Said, Edward, Oryantalizm, Terc. Selahaddin Ayaz, Pınar Yay., İstanbul 1991.• Sıddık Hasen Han, Fethu’l-Beyân fi Mekâsıdı’l-Kur’an, el-Mektebetü’l-Asriyye, Beyrut tsz.• Suyûtî, Celâleddin, ed-Durru’l-Mensûr fi’t-Tefsir bi’l-Me’sûr, Merkezü Hicr lil Buhûs ved Dirâsâti’l-Arabiyye ve’l-İslâmiyye, Kahire 2003. el-İtkân fi Ulûmi’l-Kur’an, Müessesetü’r-Risale Nâşirûn, Beyrut 2008.• Soysaldı, Mehmet, “Muhammed Ferid Vecdi, Tefsiri ve Tefsirdeki Metodu”, Fırat Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, IV/1-30.• Taberî, Ebu Cafer Muhammed b. Cerîr, Câmi’u’l-Beyân an Te’vîli’l-Kur’an, Mektebetü Hicr, Kahire 2001.• Uğur, Hakan, “Kitab-ı İzâle-i Şükûk”, Marife Dergisi, Sayı 3, ss. 440-444.• Vehbe, Mecdi; el-Mühendis, Kâmil, Mu’cemü’l-Mustalahâti’l-Arabiyye fi’l-luga ve’l-edeb, Mektebetü Lübnan, Beyrut 1984.• Zakzûk, Muhammed Hamdi, el-İstişrâk ve’l-Halfiyyetü’l-Fikriyye li’s-Sırâ’ı’l-Hadârî, Dâru’l-Menâr, Kahire 1989. Oryantalizm veya Medeniyet Hesaplaşmasının Arka Planı, Terc. Abdülaziz Hatip, Işık Yay., İzmir 1993.• Zemahşerî, Carullah Ebu’l-Kasım Mahmud b. Ömer, el-Keşşâf, Mektebetü’l-Ubeykân, Riyad 1998.