KAÇARLAR DÖNEMİNDE İRAN'DA İDARE, ORDU VE TOPLUMSAL YAPIDA MODERNLEŞME

Year 2022, , 76 - 85, 31.03.2022

Hüseyin Saraç , Barış Dursun

https://doi.org/10.30783/nevsosbilen.964180

Abstract

İran’da egemenlik kuran son Türk Devleti olma özelliği taşıyan Kaçar Devleti 1795 yılında Tahran merkezli olarak Ağa Muhammed Han tarafından kurulmuştur. Kurulduktan kısa bir süre sonra sanayisi gelişmiş, sanatta ilerlemiş ve güçlü orduları olan Avrupa Devletleri ile karşılaşmıştır. Bu karşılaşma ile Kaçarlar, Avrupa Devletlerinin kendilerinden çok üstün olduğunu anlamıştır. Geç de olsa geri kalmışlığının farkına varan İranlı yöneticiler Avrupa’yı örnek alarak modernleşme faaliyetlerini başlatmıştır. Böylece Avrupa ile çok yönlü (ticaret, ekonomi, sosyal, siyasi ve kültürel) etkileşim başlamıştır.
İlk reformlar ordu ve bürokrasi alanında başlatılmış olup daha sonra siyasi, sosyal, ekonomi ve eğitim alanlarında da yaygınlık kazanmıştır. İran’da modernleşme çalışmaları Safevilere kadar götürülse de asıl modernleşmenin mimarı veliaht şehzade Abbas Mirza’dır. Ülkesini modernleştirmek için Fransa, Avusturya, İtalya ve İngiltere’den askeri, uzmanlar getirterek güçlü bir ordu ve ülke kurmak istemişse de buna ömrü yetmemiştir. Kendisinden sonra gelen Mirza Taki Han ve Mirza Hüseyin Sipahsalar gibi yöneticiler İran’da modernleşme sürecini devam ettirmişlerdir. Bu çalışmada Kaçarların kuruluşundan meşrutiyet devrimine (1795-1905) kadar ki süreç içerisinde idare, ordu ve toplumsal yapısının mevcut durumu ve modernleşme faaliyetleri literatür taraması yapılarak değerlendirilecektir.

Keywords

İran, Kaçarlar, İdare, Ordu ve Modernleşme

References

• Abrahamian, E. (2008). Modern İran Tarihi. (D. Şendil, Çev.) İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• Ademiyat, F. (1362). Emir Kebir ve İran. Tahran: Harezmi İntişarat.
• Akyıldız, A. (2018). Osmanlı Bürokrasisi ve Modernleşme. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Aydoğmuşoğlu, C. (2011). Abbas Mirza (1789-1833) ve Dönemi. Uluslararası Sosyal Araştırma Dergisi, 4(19), s. 127-137.
• Bolat, G. (2013). Mirza Taki Han (Emir Kebir) ve Reformları (1848-1851). Belleten, LXXVII(278), s. 152-181.
• Cezani, B. (2014). İran Meşrutiyet Devrimi Güçler ve Amaçlar (1906-1911). İstanbul: Kaynak Yayınları.
• Curzon, G. N. (1349). İran ve Kaziye-i İran (Cilt I). (G. A. Mazenderani, Çev.) Tahran: Kültür ve İlmi Yayınlar Şirketi.
• Demirhan, A. (2004). Modernlik. İstanbul: İhsan Yayınları.
• Garthwaite, G. R. (2019). İran Tarihi (F. Aytuna, Çev.). içinde İstanbul: İnkılap Yayınları.
• İpekeşen, S. S. (2013, Ocak-Şubat). Batı Dışı Modernleşme Afganistan ve İran Örneği. Akademik Bakış Dergisi(34), s. 1-15.
• Issawi, C. (1362). Tarih-i İktisadi-i İran. (Y. Ajend, Çev.) Tahran: Kestre Neşriyat.
• İzzeddevle, A. M. (1996). Sefername. Tahran: Nanak Neşriyat.
• Ka'immakami, S. C. (1392). Tarihçe-yi Serbazgiri Der İran. Mecelle-i Berresiha-ye Tarih, Şomare-i 2, Sal-e 2, s. 64-93.
• Karacan, O. (2013). 1906 İran Meşrutiyeti. Malatya: İnönü Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi.
• Karadeniz, Y. (2012). İran'da Tercüme Faaliyetleri ve Tercüme Edilen İlk Kitaplar (1830-1904). Uluslararası sosyal Araştırmalar Dergisi, 5(21), s. 179-191.
• Karadeniz, Y. (2013). İran (1795-1925) İdari, Askeri, Sosyal Yapı ve Toplumsal Hareketler. İstanbul: Selenge Yayınları.
• Khiyabani, N. (2016). 19. YY. Doğu-Batı Kültürel Etkileşimi Bağlamında İran Kaçar Dönemi Kent Konutları: Kaşan Örneği. İstanbul: Başakşehir Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi.
• Kılıç, S. (2002). İran'da İlk Anayasal Hareket (1906 Meşrutiyeti). A.Ü. DTCF, Tarih Araştırmaları Dergisi, 20(32), s. 143-161.
• Kiren, A. (2017). Nasırüddin Şah Dönemi İran'ında (1848-1896) Modernleşme ve Meşrûiyet araçlarından Biri Olarak Müzik. Sosyoloji Dergisi(37), s. 101-118. Markham, C. (1368). Tarih-i İran Der Devre-i Kaçar. (M. R. Ferzane, Çev.) Tahran: İran Kültür Yayınları.
• Metin, C. (2006). Türk Modernleşmesi ve İran (1890-1936). Ankara: Hacettepe Üniversitesi Atatürk İlkeleri ve İnkılap Tarihi Enstitüsü, Yayınlanmamış Doktora Tezi.
• Nücumi, N. (1326). Abbas Mirza ve İran Rusya Savaşları. Tahran: Çaphane-i Teceddüt-i İran.
• Nücumi, N. (1374). Abbas Mirza. Tahran: İntişarat-ı İlmî.
• Pehnadayan, Ş. (1397). Mürûr-ı Ber Sahtar-ı İçtima-i ve İktisadi-i İran Asr-ı Kaçar. Fasılname-i Tahsisi Ulum-u Siyasi, XIII.(38), s. 173-194.
• Ravendi, M. (1357). Tarih-i İçtimai İran . Tahran: Müessese-i İntişarat-ı Emir Kebir.
• Razi, A. (1347). Tarih-i Kamil-i İran. Tahran: Çaphane-i İkbal.
• Sarıkaya, Y. (2008). Tarihi ve Jeopolitik Boyutlarıyla İran'da Milliyetçilik. İstanbul: Ötüken Neşriyat.
• Şemim, A. A. (1387). İran Der Devre-i Saltanat-ı Kaçar. Tahran: Müşehesat Yayınları.
• Yenisey, G. (2008). İran'da Etnopolitik Hareketler (1922-2004). İstanbul: Ötüken Neşriyat.
• Yetiş, İ. (2017, Ağustos ). Kaçar Hanedanlığı Döneminde İran Ordusu. SDÜ Fen-Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi(41), s. 35-67.