Cumhuriyet döneminde sosyal ve iktisadi bir vasıta olarak gar binaları (Yerköy örneği)

Year 2024, Volume: 14 Issue: 4, 2099 - 2123

Gamze Bendi , Savaş Maraşlı

https://doi.org/10.30783/nevsosbilen.1464322

Abstract

Bu makale günümüz Yozgat ili Yerköy ilçesi sınırlarında bulunan Erken Cumhuriyet Dönemi gar binalarını konu almaktadır. Dünya genelinde 19. yüzyılda ilk uygulanmasından itibaren demiryolu ulaşımına verilen önem artmaya başlamıştır. Bu yüzyıl içerisinde Osmanlı topraklarında askeri, siyasi ve iktisadi amaçlar doğrultusunda yapılmak istenen demiryollu inşası, yabancı şirketlere verelin bir takım imtiyazlarla hayata geçirilmiştir. Mustafa Kemal Atatürk önderliğinde kurulan yeni Türkiye Cumhuriyeti devletinde, milli demiryolu politikası kapsamında; yabancı şirketlerin idaresinde olan demiryolları devletleştirilmiş ve bu politikadan hedefle ülke demir ağlarla donatılmıştır. Bu çalışmaya konu olan Yerköy gar binaları, Türkiye Cumhuriyeti’nin milli politika çerçevesinde hayata geçirdiği ilk uygulamalardan olsa da yapılan bilimsel çalışmalar Kayseri, Sivas, Erzurum gibi büyük kent merkezlerine yönelmiştir. Yerköy tren garı bünyesinde 1925 yılından itibaren farklı işlev ve mimari özelliklerde binaların inşası gerçekleştirilmiştir. Çalışma kapsamında Yerköy gar tesisinde bulunan ve bazıları günümüze ulaşmayan binalar, mimari olarak tanıtılmış, dönemin sosyal-iktisadi aracı olarak arka plan çalışması üzerine değerlendirilmiştir. İleride bölge ve gar binaları ile ilgili yapılacak çalışmalara kaynak edeceği düşünülmektedir.

Keywords

Yozgat, Cumhuriyet dönemi, Demiryolları, Gar binaları, Yerköy Gar Binası

Railway stations as a social and economic facility in the republican period (Yerköy Example)

Abstract

This article is about the Early Republican Period railway station buildings located on the borders of Yerköy district of modern-day Yozgat province. The importance given to railway transportation began to increase worldwide since the 19th century. In this century, the railway construction, which was intended to be built for military, political and economic purposes in the Ottoman lands, was carried out with some privileges given to foreign companies. In the new Republic of Turkey established under the leadership of Mustafa Kemal Atatürk, within the scope of the national railway policy; The railways managed by foreign companies were nationalized and the country was equipped with railways as a target of this policy. Although Yerköy station buildings, which are the subject of this study, are among the first applications within the national policy framework of the Republic of Turkey, scientific studies have generally focused on large city centers such as Kayseri, Sivas and Erzurum. Since 1925, buildings with different functions and architectural features have been constructed within the Yerköy train station. Within the scope of the study, the buildings in the Yerköy station facility, some of which have not survived to the present day, were introduced architecturally and evaluated as a background study as a social-economic tool of the period. It is thought that it will be a source for future studies on the region and station buildings

Keywords

Yozgat, Republic Period, Railways, Station Buildings, Yerköy Station Building

References

• Akbulut, G. (2010). Siyasi Coğrafya Açısından Türkiye’de Demiryolu Ulaşımı. Anı Yayıncılık.
• Akçakaya, U. (2022). “Bir Karış Fazla Şimendifer: Osmanlı’dan Cumhuriyet’e Demiryolu Politikasının Değişimi”, ESOGÜ Tarih Dergisi, 5 (1), 29-61.
• Aslan, G. (2007). Milli Mücadele Yıllarında Yozgat. [Yüksek Lisans Tezi, Marmara Üniversitesi]. Ulusal Tez Merkezi.
• Bozkurt, M. (1988). Demiryolu, İTÜ İnşaat Fakültesi Matbaası.
• Bulan, S. (2019). Türkiye’de Hayvancılık (1923-1950). [Yüksek Lisans Tezi, Cumhuriyet Üniversitesi). Ulusal Tez Merkezi.
• Cansız, İ. (1997). Şer’iyye Sicillerine Göre XIX. Yüzyıl Sonlarında Yozgat Sancağı. [Doktora Tezi, Gazi Üniversitesi]. Ulusal Tez Merkezi.
• Deny, J. (1960). Yeni Türkiye, (Çev. Sencer Kodolbaş). Doğuş Matbaası.
• Doğan, M. Y. (2019). Cumhuriyetin İlk On Beş Yılında Yozgat. [Yüksek Lisans Tezi, Bozok Üniversitesi]. Ulusal Tez Merkezi.
• Durak, S. (2003), Bir Modernleşme Projesi Olarak Anadolu’da Demiryolları ve Bursa-Mudanya Demiryolu Hattı. [Yüksek Lisans Tezi, Uludağ Üniversitesi]. Ulusal Tez Merkezi.
• Engin, V. (1993). Rumeli Demiryolları. Eren Yayıncılık.
• Eprigyan, H. S. (1900). Resimli Doğa Sözlüğü, fasikül A. Aziz Lazarus, Venedik.
• Erbulut, Ö. (2022). “Osmanlı’dan Cumhuriyete Yozgat’ın Kentsel Gelişimi”, Yozgat Tarihi ve Kültürü, (Editör: Ebubekir Güngör), C.III. Akçağ Yayınları, 39-53.
• Erkan, Y. K. (2007). Anadolu Demiryolu Çevresinde Gelişen Mimari ve Korunması. [Doktora Tezi, İstanbul Teknik Üniversitesi]. Ulusal Tez Merkezi.
• Gürsoy, E. (2016). Uşak Garı ve İstasyon Binaları. Ege Üniversitesi Basımevi.
• İnan, A. (1989). İzmir İktisat Kongresi (17 Şubat- 4 Mart 1923). Türk Tarih Kurumu Yayınevi.
• Kâhya, E. (1988). “Türkiye’de İlk Demiryolları”, Belleten Dergisi, 52 (202), 209-218.
• Kalaycı İ, Ünlü A. (2022). “Cumhuriyet Dönemi Yozgat’ta Tarım ve Hayvancılık”, Yozgat Tarihi ve Kültürü, (Editör: Ebubekir Güngör), C.III. Akçağ Yayınları, 115-136.
• Karal, E.Z. (1988). Osmanlı Tarihi VIII. Türk Tarih Kurumu Basımevi.
• Koç, Y. (2000). “Bozok Türkmenleri ve Boydan Sancağa Bozok Adı”, Rumelide ve Anadolu’da Yörükler ve Türkmenler Sempozyumu.
• Meydan Larousse: Büyük Lûgat ve Ansiklopedi, (1969). Meydan Gazetecilik ve Neşriyat Ltd.
• Ocak, A.Y. (2023). Babailer İsyanı. Dergâh Yayınları.
• Omura, S. (1990). “1989 Yılı Kırşehir, Yozgat, Nevşehir, Aksaray İlleri Sınırları İçinde Yürütülen Yüzey Araştırmaları”, Araştırma Sonuçları Toplantısı VIII, 69-89.
• Onur, A. (1953). Türkiye Demiryolları Tarihi (1860-1953). K.K.K. İstanbul Askeri Basımevi.
• Ortaylı, İ. (2008). Osmanlı İmparatorluğu’nda Alman Nüfuzu. Timaş Yayınları.
• Özbudak, O. (2022). “Tarih Öncesi Dönemde Yozgat”, Yozgat Tarihi ve Kültürü, (Editör: Ebubekir Güngör), C.I. Akçağ Yayınları, 1-8.
• Sancaktar, H. (2022). “Yeni Araştırmalar Işığında Yozgat ve Çevresinin Arkeolojisi”, Yozgat Tarihi ve Kültürü, (Editör: Ebubekir Güngör), C.I. Akçağ Yayınları, 55- 69.
• Sarı, A. (2022). “Oğuz Muhaceetinden Osmanlı Hakimiyetine Kadar Yozgat”, Yozgat Tarihi ve Kültürü, (Editör: Ebubekir Güngör), C.II. Akçağ Yayınları, 3-19.
• Schivelbusch, W. (1986). The Railway Journey. The University of California Press.
• Sunay, S. (2022). Birinci Ulusal Mimarlık Akımı Demiryolu Lojman Binaları İçin Bir Tipoloji Denemesi. Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Dergisi, 62(1), 741-763.
• Şenocak, B. M. (2022). “Antik Dönemde Yozgat ve Çevresindeki Yol Güzergahları”, Yozgat Tarihi ve Kültürü, (Editör: Ebubekir Güngör), C.I. Akçağ Yayınları, 71-84.
• Taş, M. (2021). Bağdat Demiryolu Hattı. Atayurt Yayınevi.
• Temizer, A. (2011). “Lokomotif’in Yüz Yıllık Gelişimi (1804-1904) ve Osmanlı’da Lokomotif”, CIEPO Uluslararası Osmanlı Öncesi ve Osmanlı Tarihi Araştırmaları 6. Ara Dönem Sempozyumu, 1881-1194.
• Yıldırım, İ. (2001). Cumhuriyet Dönemi Demiryolları (1923-1950). Başak Matbaacılık.
• Yılmaz, Ö. F. (2011). Sultan İkinci Abdülhamid Han’ın Hicaz Demiryolu Projesi. Çamlıca Basım.
• Yozgat Valiliği. (1991). Yozgat 1991 İl Yıllığı. Sevinç Matbaası.
• Demiryolları Mecmuası. (1930). C. 6. S. (66-70), s. 270-285.
• Cumhuriyet Gazatesi, 18 Nisan 1341(1925). https://www.gastearsivi.com/ara/cumhuriyet
• TBMM Kavânîn Mecmuası, (1925). C. 3. TBMM Matbaası.
• TBMM Kavânîn Mecmuası, (1927). C. 5. TBMM Matbaası.
• TBMM Kavânîn Mecmuası, (1931). C. 10. TBMM Matbaası.
• T.C. Nâfia Vekâleti, (1938). Bayındırlık İşleri Dergisi. 5(5).
• 1925-1926 T.C. Devlet Salnamesi, (1926). Matbuat Müdiriyet-I Umumiyesi Matbaat-i Âmire.