İSTANBUL’DA ULUSAL MİMARLIK ÜSLUBU KİTABE BEZEMELERİ

Year 2024, Volume: 14 Issue: 4, 2199 - 2225

Fatih Sarımeşe

https://doi.org/10.30783/nevsosbilen.1509718

Abstract

Bu çalışma Ulusal Mimarlık Üslubunda inşa edilen yapılardaki kitabelerin bezemeleri hakkında genel bir değerlendirme yapmayı amaçlamaktadır. Ulusal Mimarlık Üslubu hakkında yapılan çalışmalarda genellikle kütle mimarisi, süsleme programı ve dönem mimarları hakkındadır. Yapılardaki kitabe bezemelerinin literatürde yer almaması bu çalışmanın yapılmasına vesile olmuştur. Erken Türk İslam devrinden itibaren yapılarda yer alan kitabelerde çeşitli süslemelerle zenginleştirilmeye çalışılmıştır. Karahanlı, Gazneli ve Büyük Selçuklu devrine ait kitabelerde genellikle çiçek, rumi ve kıvrık dal motifleriyle süslenmiş kûfi yazı ve sülüs yazı görülmektedir. Bu gelenek Anadolu’da Selçuklu ve erken Osmanlı mimarisine ait kitabe bezemelerinde kısmen devam etmiştir. Klasik Osmanlı devri mimarisinde kitabe süslemeleri genellikle levhanın yanlarında ve köşelerinde klasik motiflerden oluşan kompozisyonlarla sağlanmıştır. Batılılaşma dönemine ait kitabeler bulundukları mimari yapının üslubunu yansıtmıştır. 19. yüzyılın sonlarından itibaren etkili olmaya başlayan Ulusal Mimarlık Üslubunda inşa edilen yapılardaki kitabe süslemeleri mimari üslubun getirdiği özelliklere göre şekillenmiştir. Bu durum Ulusal Mimarlık Üslubunun sadece mimari kütle ve tezyinat alanında değil ayrıca yapılarda bir detay olarak kabul edilen kitabe bezemelerinde dahi Selçuklu, erken ve klasik Osmanlı dönemi özelliklerinin etkili olduğuna işarettir.

Keywords

Ulusal Mimarlık Üslubu, Kitabe, Bezeme

Inscription decorations in national architectural style buildings in Istanbul

Abstract

This study aims to make a general assessment of the decorations of the inscriptions in the buildings constructed or repaired in the National Architectural Style. This study aims to make a general evaluation of the decorations of the inscriptions in the buildings built or repaired in the mentioned style. It is known that from the Early Turkish Islamic Period onwards, attempts were made to enrich the inscriptions in the buildings with various decorations. In the inscriptions belonging to the Karakhanid, Ghaznavid, and Great Seljuk periods, Kufic script and Thuluth script are generally seen, decorated with flower, rumi, and curved branch motifs. This tradition partially continued in the inscription decorations of the Seljuk and Early Ottoman architecture in Anatolia. In the Classical Ottoman architecture, inscription decorations were generally provided with compositions consisting of classical motifs on the sides and corners of the plate. It is noticeable that the inscriptions from the Westernization Period reflect the style of the architectural structure in which they are located. The inscription decorations in the buildings built in the National Architectural Style, which became effective from the end of the 19th century, were shaped according to the characteristics of the architectural style. This situation indicates that the National Architectural Style was influenced not only by the architectural mass and decoration, but also by the Seljuk, Early and Classical Ottoman Period characteristics in the inscription decorations, which were accepted as a detail in the buildings.

Keywords

National, Architectural Style, Inscription, Decoration

References

• Ak, M, Çobanoğlu, A. V ve Sarımeşe, F. (2023). Cumhuriyet’in 100. Yılında Tarihi Yapılarıyla İstanbul Üniversitesi. İstanbul Üniversitesi Yayınları.
• Akçura, Y. (2018). Üç Tarz-ı Siyaset. Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Aksu, H. (2001). İstanbul Yapılarındaki Bazı Dekoratif Küfi Hatlar. Eray Tanıtım.
• Altun, A. (1988). Ortaçağ Türk Mimarisinin Anahatları İçin Bir Özet. Arkeoloji ve Sanat Yayınları.
• Arlı, H. (1994). “Darülmuallimat Binası”, Dünden Bugüne İstanbul Ansiklopedisi. (Cilt 2 ss. 567-568). Kültür Bakanlığı ve Tarih Vakfı Ortak Yayınları.
• Armaoğlu, F. (1992). 20. Yüzyıl Siyasi Tarihi (1914-1990). 1, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• Aslanapa, O. (2004). Osmanlı Devri Mimarîsi. İnkılap Yayınları.
• Aslanapa, O. (2007). Anadolu’da İlk Türk Mimarisi Başlangıç ve Gelişmesi. Atatürk Kültür Merkezi Yayınları.
• Aslanapa, O. (2019). Türk Sanatı. Remzi Kitabevi.
• Aslanoğlu, İ. (1996). Modernizmin Başlangıç Aşamasında 1926-1933 Yılları Arası Türk Mimarlığında Yaşanan Gelişmelerin Bir Değerlendirilmesi. Z. Ahunbay (Ed.), Prof. Doğan Kuban’a Armağan (ss. 14-33). Eren Yayınları.
• Ataç, S. (2019). İstanbul Kadıköy İlçesinde Bulunan Tarihi Camilerde Yer Alan Hat Eserleri ve Hattatları [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi]. Sakarya Üniversitesi.
• Ayverdi, E. H. (1973). Osmanlı Mi’mârisinde Fâtih Devri 855-886 (1451-1481) III. İstanbul Fetih Cemiyeti Yayınları.
• Beksaç, E. (2013). “Zevvâre Cuma Camii”, TDV İslam Ansiklopedisi. (Cilt 44 ss. 311). Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Can, S. (2010). Bilinmeyen Aktörleri ve Olayları ile Son Dönem Osmanlı Mimarlığı. Erzurum İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü Yayınları.
• Çobanoğlu, A. V. (2009). “Seyyid Hasan Paşa Külliyesi” TDV İslam Ansiklopedisi. (Cilt 37 ss. 60). Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları. Çobanoğlu, A. V. (2013). “Yeşilcami Külliyesi”, TDV İslam Ansiklopedisi. (Cilt 43 ss. 495-496). Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Çöğenli, M. S. (2013). İbnü’n Nahvî ve El-Kasîdetü’l-Münferice’si. Turkish Studies, 8 (13), 75-79.
• Egemen, A. (1993). İstanbul’un Çeşme ve Sebilleri. Arıtan Yayınevi.
• Ergin, N. (1994). “Tayyare Şehitleri Anıtı”, Dünden Bugüne İstanbul Ansiklopedisi. (Cilt 7 ss. 229). Kültür Bakanlığı ve Tarih Vakfı Ortak Yayınları.
• Ergüney, Y. D. ve Pilehvarian, N. K. (2015). Ondokuzuncu Yüzyıl Dünya Fuarlarında Osmanlı Temsiliyeti. MEGARON, 10 (2), 224-240.
• Genim, S. (2004). Abdülmecid Efendi Köşkü. Ö. F. Şerifoğlu (Ed.), Hanedandan Bir Ressam Abdülmecid Efendi (ss. 125-137). Yapı Kredi Yayınları.
• Gökalp, Z. (1918). Üç Cereyan (Akım), Türkleşmek, İslamlaşmak, Muasırlaşmak. Evkaf-ı İslamiye Matbaası.
• Gürkan, K. İ. (1966). Süleymaniye Darüşşifası. Özışık Matbaası.
• Haskan, M. N. (1995). İstanbul Hamamları. Turing Yayınları. Haskan, M. N. (2001). Yüzyıllar Boyunca Üsküdar III. Üsküdar Belediyesi Yayınları.
• Hasol, D. (1979). Ansiklopedik Mimarlık Sözlüğü. Yapı Endüstri Merkezi Yayınları.
• Kuban, (2021). Osmanlı Mimarisi. YEM Yayınları.
• Kuban, D. (1994). “Süleymaniye Külliyesi”, Dünden Bugüne İstanbul Ansiklopedisi. (Cilt 7 ss. 96-104). Kültür Bakanlığı ve Tarih Vakfı Ortak Yayınları.
• Osmanlı Mimarisi Usûl-i Mi’mârî-i Osmânî, (2015). İ. Ovalıoğlu (Yay. Haz.). Çamlıca Yayınları.
• Öz, T. (1997). İstanbul Camileri. Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Özcan, A. (2001). “İttihad-ı İslâm”, TDV İslam Ansiklopedisi. (Cilt 23 ss. 470-475). Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Salman, Y. (1994). “Beşiktaş İskelesi”, Dünden Bugüne İstanbul Ansiklopedisi. (Cilt 2 ss. 167). Kültür Bakanlığı ve Tarih Vakfı Ortak Yayınları.
• Salman, Y. (1994). Posta ve Telgraf Nezareti Binası Dünden Bugüne İstanbul Ansiklopedisi (Cilt 7 ss. 279). Kültür Bakanlığı ve Tarih Vakfı Ortak Yayınları.
• Saner, T. (1998). 19. Yüzyıl Osmanlı Mimarlığında Oryantalizm, Pera Turizm ve Ticaret Yayınları.
• Sarımeşe, F. (2022). Fransız Yazar Pierre Loti ve Divanyolu’nda Kaldığı Ev. KADEM Mûsikî ve Edebiyat Dergisi, (37), 18-21.
• Sarımeşe, F. (2022). Ulusal Mimarlık Dönemi’nde İstanbul’da Yapılan Restorasyon ve Koruma Uygulamaları [Yayımlanmamış doktora tezi]. İstanbul Üniversitesi.
• Sözen M ve Tanyeli, U. (2011). Sanat Kavramı ve Terimleri Sözlüğü. Remzi Kitabevi.
• Sözen, M. (1984). Cumhuriyet Dönemi Türk Mimarlığı (1923-1983). Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• Talasoğlu, A. (1994). İstanbul Meydan Çeşmeleri [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi]. İstanbul Üniversitesi.
• Tanman M. B. (1994). “Kara Baba Tekkesi”, Dünden Bugüne İstanbul Ansiklopedisi (Cilt 4 ss. 437). Kültür Bakanlığı ve Tarih Vakfı Ortak Yayınları.
• Uçar, F. (2018). Türk Düşüncesinde Osmanlıcılık Fikrinin Ortaya Çıkışı ve Türk Siyasal Hayatına Etkileri. Karadeniz Sosyal Bilimler Dergisi, 10 (18), 81-108.
• Yavuz, Y. (2009). İmparatorluktan Cumhuriyete Mimar Kemalettin. TMMOB-Vakıflar Genel Müdürlüğü Ortak Yayınları.
• Yesevi, Ç. G. (2012), Türk Milliyetçiliğinin Evrimi. Sosyal ve Beşeri Bilimler Dergisi, (2), 75-85.
• Yetkin, Ş. (1971). Anadolu’da Türk Çini Sanatının Gelişmesi. İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları.
• Zennûn, Y. ve Serin, M. (2002). “Kûfî”, TDV İslam Ansiklopedisi. (Cilt 26 ss. 342-345). Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.