British troops land in Samsun and Mustafa Kemal Pasha is dismissed from military service

Year 2024, Volume: 14 Issue: 4, 2124 - 2140

Abdullah Erdoğan

https://doi.org/10.30783/nevsosbilen.1511086

Abstract

The Ottoman Empire was defeated in the First World War, which took place between 1914 and 1918. According to the seventh article of the Armistice of Mudros signed on October 30, 1918; The Allies will have the right to occupy any strategic point whenever there is a threat to their security. Relying on this article of the treaty, the British considered occupying Samsun and its surroundings, like many other parts of Anatolia. The British begin to land soldiers in Samsun, and there are Greeks among the soldiers they send out. The aim of the British is to create a basis for the seventh article of the Armistice of Mudros by causing turmoil to the Greeks in the region. At various times, the British first sent two hundred soldiers, then a thousand-strong army unit, to Samsun. After these landings, they sent about a hundred British soldiers to the same place, together with their war equipment and mounts. He says that the British have deployed troops to Samsun, that they are preparing for an invasion, and that the occupations will spread to the inner regions of Anatolia. He states that he ordered a counter-attack with weapons to stop the British troops on the shore. The British and Sultan Vahdettin, who panicked at Mustafa Kemal Pasha's order and arrangement to respond to the British soldier with weapons, wanted Mustafa Kemal Pasha to return to Istanbul. When Mustafa Kemal Pasha did not comply with the call to return, he was dismissed from military service. In this study, the British occupation of Samsun and the dismissal of Mustafa Kemal Pasha, who opposed the occupation, will be examined by using archive documents.

Keywords

Mustafa Kemal Pasha, English, Samsun, Occupation, Dismissal.

Samsun’a İngiliz askeri çıkarılması ve Mustafa Kemal Paşa’nın askerlikten azledilmesi

Abstract

Osmanlı Devleti 1914-1918 yılları arasında yaşanan Birinci Dünya Savaşı’ndan mağlup olarak ayrılır. 30 Ekim 1918 tarihinde imzaladığı Mondros Ateşkes Antlaşması’nın yedinci maddesine göre; Müttefikler, güvenliklerini tehdit edecek durum olduğunda herhangi bir stratejik noktayı işgal etme hakkına sahip olacaklardır. İngilizler antlaşmanın bu maddesine güvenerek Anadolu’nun birçok yeri gibi Samsun ve çevresini de işgal etmeyi düşünürler. İngilizler Samsun’a asker çıkarmaya başlarlar ve çıkardıkları askerler arasında Rumlar da vardır. İngilizlerin amacı Rumlara bölgede karışıklık çıkarttırarak Mondros Mütarekesi’nin yedinci maddesine dayanak oluşturmaktır. İngilizler muhtelif zamanlarda önce iki yüz askerini daha sonra bin kişilik ordu birliklerini Samsun’a çıkarır. Bu çıkarmalardan sonra yüz kadar İngiliz askerini, harp malzemeleri ve binek hayvanlarıyla birlikte yine aynı yere sevk ederler. Mustafa Kemal Paşa İngiliz işgalinin önüne geçmek için İstanbul Hükümetini ikaz eder. İngilizlerin Samsun’a asker çıkardığını, işgal hazırlığı içinde olduklarını ve işgallerin Anadolu’nun iç bölgelerine yayılacağını söyler. İngiliz birliklerini kıyıda durdurmak için silahla karşı taarruz emri verdiğini belirtir. Mustafa Kemal Paşa’nın İngiliz askerine silahla karşılık verme emri ve tertibatı karşısında paniğe kapılan İngilizler ve Sultan Vahdettin Mustafa Kemal Paşa’nın İstanbul’a dönmesini ister. Mustafa Kemal Paşa geri dön çağrısına uymayınca askerlikten azledilir. Bu çalışmada arşiv belgelerinden de faydalanılarak İngilizlerin Samsun’u işgali ve işgale karşı çıkan Mustafa Kemal Paşa’nın azledilmesi incelenecektir.

Keywords

Mustafa Kemal Paşa, İngiliz, Samsun, İşgal, Azledilme.

References

• Akşin, S. (2004). İstanbul hükümetleri ve Milli Mücadele (mutlakıyete dönüş 1919-1919). (C. 1). Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• Akşin, S. (2010). İstanbul hükümetleri ve Milli Mücadele II son meşrutiyet 1919-1920. Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• Aktaş, Refik N. (1973). Atatürk’ün bağımsızlık savaşı nasıl başladı?. Varlık Yayınevi.
• Armaoğlu, F. (1999). 20.yüzyıl siyasi tarihi 1914 1995. (C. 1-2). Alkım Yayınevi.
• Arsan, N. (1989). Atatürk’ün söylev ve demeçleri I-III. (C. 1). Türk Tarih Kurumu Basımevi.
• ATASE, A/ 1/1, D/ 164, F/ 1. Genelkurmay Askeri Tarih ve Stratejik Etüt ve Denetleme Başkanlığı Arşivi (ATASE), A/ 1/1, D/ 164, F/ 1).
• ATASE İSH-21, K-1751, B-59-1: ATASE, A/ 1/7895, D/ 22/2A, F/ 13.
• ATASE, A/ 1/1, D/ 164, F/ 10.
• ATASE, A/ 1/1, D/ 164, F/ 2.
• ATASE, A/ 1/1, D/ 164, F/ 5.
• ATASE, A/ 1/1, D/ 164, F/ 6.
• ATASE, A/ 1/7895, D/ 24, F/ 3.
• ATASE, A/, D/ 1335/4-2, F/ 1.
• Atatürk Araştırma Merkezi (2006). Atatürk’ün tamim, telgraf ve beyannameleri IV. Atatürk Araştırma Merkezi.
• Atatürk, Mustafa K. (2013). Nutuk. Zeynep Korkmaz (Yay. haz.). Atatürk Araştırma Merkezi.
• Atay, Falih R. (2002). Atatürk’ün hatıraları. Pozitif Yayınevi.
• Atay, Falih R. (2004). Çankaya. Pozitif Yayınları.
• Atay, Falih R. (2022). Atatürk’ün bana anlattıkları Mustafa Kemal’in ağzından Vahdettin. Pozitif Yayınevi.
• Avcıoğlu, D. (1977). Milli kurtuluş tarihi 1838’den 1995’e. (C. 1). Tekin Yayınevi.
• Aydemir, Şevket S. (1999). Tek adam. (C. 2). Remzi Kitabevi.
• Bardakçı, M. (2022). Şahbaba Osmanoğulları’nın son hükümdarı VI. Mehmed Vahideddin’in hayatı, hatıraları ve özel mektupları. Turkuvaz Kitap.
• Bayar, C. (1967). Ben de yazdım Milli Mücadele’ye gidiş. (C. 1). Baha Matbaası.
• Baykal H. (1989). “Millî Mücadele yıllarında Mustafa Kemal Paşa ile Cemal Paşa arasında yazışmalar”. Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi. 5(14). 406-408. Erişim adresi: https://atamdergi.gov.tr/
• Baykal, Bekir S. (1973). “Mütareke devrinde Mustafa Kemal Paşa’ya ait iki belge” Belleten. 37(148). 451-456. Erişim adresi: https://belleten.gov.tr/tam-metin-pdf/1289/tur
• Bayur, H. (1989). XX. yüzyılda Türklüğün tarih ve acun siyasası üzerindeki etkileri. Türk Tarih Kurumu Basımevi.
• Bayur, Yusuf H. (1990). Atatürk hayatı ve eseri doğumundan Samsun’a çıkışına kadar. Atatürk Araştırma Merkezi.
• Bıyıkoğlu, T. (1959). Atatürk Anadolu’da (1919-1921) I. Türk Tarih Kurumu Basımevi.
• BOA, DH. İ. UM, 19-6/ 1-70/ 1. Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi (BOA), DH. İ. UM, 19-6/ 1-70/ 1).
• BOA, BEO, 4586/ 343882/ 1.
• BOA, DH. İ. UM, 19-6/ 1-70/ 2.
• BOA, DH. İ. UM, 19-6/ 1-70/ 3.
• BOA, DH. İ. UM, 19-6/ 1-70/ 4.
• BOA, DH. İ. UM, 19-6/ 1-70/ 5.
• BOA, DH. İ. UM, 19-6/ 1-70/ 6.
• BOA, DH. İ. UM, 19-6/ 1-70/ 7.
• BOA, DH. KMS. 54/1/ 12/1, s.1.
• BOA, DH. KMS. 54/1/ 12/1, s.2.
• BOA, DH. KMS. 54/1/ 12/2, s.1.
• BOA, DH. KMS. 54/1/ 12/2, s.2.
• BOA, DH. KMS. 54/1/ 12/3, s.1.
• BOA, DH. KMS. 54/1/ 12/4, s.1.
• BOA, DH. KMS. 54/1/ 12/4, s.2.
• BOA, DH. KMS. 54/1/ 12/5, s.1.
• BOA, DH. KMS. 54/1/ 12/5, s.2.
• BOA, DH. ŞFR, 100/ 174/ 1.
• BOA, DH. ŞFR. 101/ 19-33/ 1.
• BOA, HR. TO. 609/ 24. 1, s. 1.
• BOA, HR. TO. 609/ 24. 1, s. 2.
• BOA, HR. TO. 609/ 24. 1, s. 3.
• BOA, HR. TO. 609/ 45. 1, s. 1.
• BOA, HR. TO. 609/ 45. 1, s. 2.
• BOA, İ. DUİT, 178/30.
• BOA, MV, 216/95.
• BOA, MV, 217/203.
• Borak, S. (2004). Atatürk resmi yayınlara girmemiş söylev, demeç, yazışma ve söyleşileri. Kırmızı Beyaz.
• Cebesoy, Ali F. (1982). Moskova hatıraları. Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları.
• Cebesoy, Ali F. (2019). Milli mücadele hatıraları. Temel Yayınları.
• Erdoğan, H. (2021). “Hacıbektaş Veli Dergahının Birinci Dünya Savaşı ile Milli Mücadele dönemindeki tutumu ve Mustafa Kemal Paşa ile ilişkileri”. Nevşehir Hacı Bektaş Veli Üniversitesi SBE Dergisi. Hacı Bektaş Veli Özel Sayısı. 197-207. Erişim adresi: https://dergipark.org.tr/tr/pub/nevsosbilen/issue/66385/1031739
• Hariciye Nezaretine. Harp tarihi vesikaları dergisi, (1953). 4(69), 35. E. U. Basımevi. Erişim adresi: https://www.msb.gov.tr/Content/Upload/Docs/askeritariharsiv/ATBD_4.pdf
• Karabekir, K. (2014). İstiklal harbimiz. (C. 1). Yapı Kredi Yayınları.
• Karay, Refik H. (2019). Minelbab ilelmihrab. İnkılap Kitabevi.
• Kınross, L. (2013). Atatürk bir milletin yeniden doğuşu. (N. Sander, çev.). Altın Kitaplar.
• Kocatürk, U, (2015). Doğumundan ölümüne kadar kaynakçalı Atatürk günlüğü. Atatürk Araştırma Merkezi.
• Mango, A. (2011). Sultan’dan Atatürk’e Türkiye. (C. Küçük, çev.). Pegasus Yayınları.
• Mango, A. (2012). Atatürk modern Türkiye’nin kurucusu. (F. Doruker, çev.). Remzi Kitabevi.
• Nadi, Y. (1978). Kurtuluş Savaşı anıları. Çağdaş Yayınları.
• Onar, M. (1995). Atatürk’ün Kurtuluş Savaşı yazışmaları I. T.C. Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Onbeşinci Kolordu Kumandanı Kazım Karabekir Paşa hazretlerine. (1981). Askeri tarih belgeleri dergisi, 79(1732), 33. Genelkurmay Basımevi. Erişim adresi: https://www.msb.gov.tr/Content/Upload/Docs/askeritariharsiv/ATBD_79.pdf
• Öz, B. (1987). Atatürk’ün Anadolu’ya gönderiliş olayının içyüzü. Okan Yayınları.
• Sarıhan, Z. (1993). Kurtuluş Savaşı günlüğü I. Türk Tarih Kurumu Basımevi.
• Selek, S. (2010). Anadolu ihtilali. (C. 1). Kastaş Yayınevi.
• Sonyel, Salahi R. (2008). Mustafa Kemal (Atatürk) ve Kurtuluş Savaşı. (C. 1). Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Sonyel, Salahi R. (2013). Kurtuluş Savaşı günlerinde İngiliz istihbarat servisi’nin Türkiye’deki eylemleri. Türk Tarih Kurumu.
• Sunusilerin İslamlığa Büyük Hizmetleri. (1920, 27 Kasım). Hâkimiyet-i Milliye gazetesi, 1.
• Şapolyo, Enver B. (1944). Kemal Atatürk ve Milli Mücadele tarihi. Berkalp Kitabevi.
• Şimşir, Bilal N. (1992). İngiliz belgelerinde Atatürk (1919-1938). (C. 1). Türk Tarih Kurumu Basımevi.
• Tevetoğlu, F. (1987). Atatürk’le Samsun’a çıkanlar. Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları.
• Ulusoydan, F. (1999). Atatürk’ün bütün eserleri 1915-1919. (C. 2). Kaynak Yayınları.