Ortadoğu’da su sorunu ve sınır aşan sular: Türkiye-Irak ilişkilerinde Fırat ve Dicle’nin rolü

Year 2025, Volume: 15 Issue: 3, 1493 - 1508, 29.09.2025

Şerife Filiz Cumbul , Veysel Babahanoğlu , Zafer Akbaş

https://doi.org/10.30783/nevsosbilen.1614101

Abstract

Ortadoğu’da su sorunu, bölgenin jeopolitik ve stratejik dengelerini etkileyen bir mesele olarak ön plana çıkmaktadır. Türkiye, Fırat ve Dicle nehirleri üzerindeki projeleriyle bölgesel kalkınma ve sürdürülebilir su yönetimi hedeflemektedir. Bu durum özellikle Irak’ta su erişimi konusunda endişelere yol açmıştır. Sınıraşan suların yönetiminde, adil ve optimum kullanım ilkelerine bağlı kalmayı savunan Türkiye, zaman zaman projelerini komşu ülkelerin talepleri doğrultusunda ertelemiştir. Ancak Irak’ın altyapı eksiklikleri ve suyun verimli kullanımındaki yetersizlikler, su krizini daha da derinleştirmektedir. Fırat ve Dicle nehirlerinin yönetiminde etkin bir işbirliği mekanizması oluşturulması, hem Türkiye-Irak ilişkilerinde barışın sağlanması hem de bölgesel istikrar için kritik öneme sahiptir. Dolayısıyla, suyun bir çatışma unsuru yerine işbirliği aracı olarak değerlendirilmesi gereklidir. Bu kapsamda çalışmada, Türkiye ve Irak arasındaki su paylaşımı ve yönetimi sorunlarını tarihsel ve güncel boyutlarıyla ele alarak, Fırat ve Dicle nehirlerinin iki ülke arasındaki ilişkilerdeki stratejik rolünü incelemektedir.

Keywords

Sınıraşan Sular , Fırat ve Dicle , Ortadoğu Su Krizi , Türkiye-Irak İlişkileri

The water issue in the middle east and transboundary waters: The role of the Euphrates and Tigris in Türkiye-Iraq relations

Abstract

Water issues in the Middle East significantly influence the region’s geopolitical, economic, and environmental balance. Türkiye aims to promote regional development, energy production, and sustainable water management through projects on the Euphrates and Tigris rivers. However, these initiatives have raised concerns in Iraq over water access and agricultural productivity. Committed to fair and optimal use of transboundary waters, Türkiye has occasionally postponed its projects to address neighboring countries’ concerns. Nevertheless, Iraq’s infrastructural deficiencies, inefficient water use, and climate change effects exacerbate its water crisis. Political tensions and historical disputes further complicate the situation. Effective management of the Euphrates and Tigris through cooperative mechanisms is crucial for sustaining peace between Türkiye and Iraq, and ensuring regional stability. Mutual trust and transparent dialogue are necessary to overcome challenges. The study explores the need to view water as a means of cooperation rather than conflict, analyzing the issue from historical and contemporary perspectives.

Keywords

Transboundary Waters , Euphrates and Tigris , Middle East Water Crisis , Türkiye -Iraq Relations

References

• Ajjur, S. B., & Baalousha, H. (2021). A review on implementing managed aquifer recharge in the Middle East and North Africa region: Methods, progress and challenges. Water International, 46(3), 578-604.
• Akbaş, Z. & Cumbul, Ş. F. (2021). Sınıraşan su sorunu ve güvenlik olgusu Orta Doğu örneği. Ekin Yayınevi.
• Akbaş, Z. & Mutlu, Ç. (2012). Approaches of Iraq and Syria to transboundary water problems in international politics and Turkey: Expectations and eealities. C.Ü. İktisadi ve İdari Bilimler Dergisi, 13(1), 213-240.
• Akbaş, Z. (2015). Security issues arising from Turkey’s euphrates and tigris transboundary waters and conflict risks. Bilig, (72), 93-116.
• Alaca, M. (2024). Sudani: kalkınma yolu projesi, Irak ve Türkiye üzerinden doğu ile Avrupa’yı birbirine bağlamak anlamına geliyor. Anadolu Ajansı. https://www.aa.com.tr/tr/dunya/sudani-kalkinma-yolu-projesi-irak-ve-turkiye-uzerinden-dogu-ile-avrupayi-birbirine-baglamak-anlamina-geliyor/3236674
• Al-Ansari, N. (2013). Management of water resources in Iraq: Perspectives and prognoses. Engineering, (5), 667-684.
• Bozorg-Haddad, O., et al (2020). Evaluation of water shortage crisis in the Middle East and possible remedies. Journal of Water Supply: Research and Technology—AQUA, 69(1), 85-98.
• Çetin, A. (2018). Su jeopolitiği zaviyesinden Ortadoğu’yu düşünmek. Tasam. https://tasam.org/Files/Icerik/File/Su_Jeopolitigi_Zaviyesinden_Ortadogu_pdf_4047d2e1-c4e4-4094-9bd2-d9a33c42f177.pdf
• Droogers, P., et al (2012). Water resources trends in Middle East and North Africa towards 2050. Hydrology and Earth System Sciences, 16(9), 3101-3114.
• Duman B. (2024). Cumhurbaşkanı Erdoğan’ın Irak ziyareti ve yansımaları. Orsam. https://www.orsam.org.tr/tr/cumhurbaskani-erdoganin-irak-ziyareti-ve-yansimalari-3/
• Gavlak, D. (2022). UN experts warn of serious water problems for Iraq. Voice of America. https://www.voanews.com/a/un-experts-warn-of-serious-water-problems-for-iraq-/6625446.html
• Hindiyeh, M., et al. (2023). Water scarcity in Arab countries: Challenges and future directions. Water, Energy & Food Nexus Journal, 2(1), 1-16.
• INA (2025). Iraq, Turkey: The importance of implementing the framework agreement of water. Iraqı New Agecy, https://ina.iq/en/economy/38354-iraq-turkey-the-importance-of-implementing-the-framework-agreement-of-water.html?
• Kapan, İ. (2006). Turkey’s water dispute with Syria and Iraq (An analysis, within the framework of the water law, on the “three staged plan” proposed by Turkey) [Doctoral dissertation, İstanbul University]. Ulusal Tez Merkezi.
• Kapan, İ. (2007). Suyun stratejik dalgaları. BKY Ajans.
• Karaman, Y. (2024). Erdoğan’ın 22 Nisan 2024 Irak resmi ziyareti. Türk Dış Politikası Araştırma Merkezi. https://tudpam.org/haber-analiz-erdoganin-22-nisan-2024-irak-resmi-ziyareti/
• Kılıç, S. (2018). İran ile Irak arasında sınıraşan su ilişkileri ve Türkiye. Orsam.
• Kırkıcı, D. D. (2014). Sınıraşan sular bağlamında Türkiye, Suriye ve Irak ilişkileri [Specialist thesis, Orman ve Su İşleri Bakanlığı]. Tarım ve Orman Bakanlığı.
• Kibaroglu, A. and Scheumann, W. (2013). Evolution of transboundary politics in the Euphrates-Tigris River basin: New perspectives and political challenges. Global Governance, 19(2), 279-305.
• Maden, E. T. (2013). Dışişleri bakanı Ahmet Davutoğlu’nun Irak ziyaretinde, Irak tarafından su sorunu tekrar gündeme getirildi. Orsam. https://orsam.org.tr/yayinlar/disisleri-bakani-ahmet-davutoglunun-irak-ziyaretinde-irak-tarafindan-su-sorunu-tekrar-gundeme-getirildi/
• Maden, E. T. (2015). Ortadoğu’da su barış bağı ekseninde su sorununu çözmek mümkün mü?. Orsam. https://www.orsam.org.tr/tr/ortadogu-da-su-baris-bagi-ekseninde-su-sorununu-cozmek-mumkun-mu/
• Maden, E. T. (2019). Türkiye’nin sınıraşan sular politikası: Fırat-Dicle havzası. Anadolu Ajansı. https://www.aa.com.tr/tr/analiz-haber/turkiye-nin-sinirasan-sular-politikasi-firat-dicle-havzasi/1377914
• McCaffrey, S. C. (2001). The Law of International Watercourses. Cambridge University Press.
• Milliyet (2024). Irak başbakanı Sudani’den PKK sorusuna net yanıt. https://www.milliyet.com.tr/gundem/son-dakika-irak-basbakani-sudaniden-pkk-sorusuna-net-yanit-kimsenin-cikarina-degil-7135429
• NTV (2024). Erdoğan’dan Irak’a 12 yıl sonra ilk ziyaret. https://www.ntv.com.tr/turkiye/erdogandan-iraka-12-yil-sonra-ilk-ziyaret,1gIOH5lpYUOHXiR93GG7HA
• Odhiambo, G. O. (2017). Water scarcity in the Arabian Peninsula and socio‑economic implications. Applied Water Science, (7), 2479-2492.
• Onüçyıldız, M., Abdulmohsin, M. S. and Büyükkaracığan, N. (2016). Tigris-Euphrates basin and Iraq hydraulic structures. Selcuk University Journal of Social and Technical Researches, (12), 118-151.
• Pacific Institute (2025). Water conflict chronology. https://worldwater.org/conflict/list/
• Rebuplic of Türkiye Ministry of Foreign Affairs (2024). https://www.mfa.gov.tr/sayin-bakanimizin-irak-i-ziyareti-22-23-agustos-2023.tr.mfa
• Salman, M. A. (2007). The United Nations Watercourses Convention ten years later: Why has its entry into force proven difficult?. Water International, 32(1), 1-15.
• Saltürk, M. (2006). Problem of water in the Middle East and analysis of the problem within the perspective of Turkey. Güvenlik Stratejileri Dergisi, 2(3), 21-39.
• Sharqi, N. J. (2023). The impact of joint management of water resources of the Tigris and Euphrates basins on the security and stability of Iraq. The College of Law and Political Science Journal, (22), 295-317.
• Sherif, M., et al (2023). Water resources availability, sustainability and challenges in the GCC countries: An overview. Heliyon, 9(10), 1-22.
• Sınmaz, K. (2017). Ortadoğu su krizi ve Türkiye. İnsani ve Sosyal Araştırmalar Merkezi.
• Sınmaz, K. (2023). Ortadoğu’da su savaşları uzak bir ihtimal mi?. https://platform.ilke.org.tr/analiz/orta-dogu-da-su-savaslari-uzak-bir-ihtimal-mi-
• SUEN (2023). Türkiye ve Irak arasında su alanında işbirliği ve diyalog: ülkemiz teknik heyetinin Irak ziyareti. https://suen.gov.tr/Suen/catdty.aspx?val=12529
• Tarhan, M. (2024). Türkiye ve Irak ortak daimi komite toplantısı ile su işbirliğine bağlılığını yineledi. Anadolu Ajansı. https://www.aa.com.tr/tr/gundem/turkiye-ve-irak-ortak-daimi-komite-2-toplantisi-ile-su-isbirligine-bagliligini-yineledi/3270897
• Taştekin, F. (2018). Irak’taki su krizine Ankara nasıl bakıyor ?. Hidropolitik Akademi, https://www.hidropolitikakademi.org/tr/news/22679/iraktaki-su-krizine-ankara-nasil-bakiyor-
• The New Region (2025). Water imports from Turkey less than hoped for, says Iraqi official. https://thenewregion.com/posts/2642/water-imports-from-turkey-less-than-hoped-for-says-iraqi-official?
• Veli, T. (2006). Su ve politika. Hidropolitik Akademi. http://www.hidropolitikakademi.org/su-ve-politika.html
• Yıldız, D. (2024).Türkiye ve Irak arasında su işbirliğinin artması bölgenin yararına olacak. Su Politikaları Derneği. https://supolitikalaridernegi.org/2024/04/22/turkiye-ve-irak-arasinda-su-isbirliginin-artmasi-bolgenin-yararina-olacak/
• Zawahri, N. A., and Mitchell, S. M. (2011). Fragmented governance of international rivers: Negotiating bilateral versus multilateral treaties. International Studies Quarterly, 55(3), 835-858.
• Zeitoun, M. and Mirumachi, N. (2008). Transboundary water interaction I: reconsidering conflict and cooperation. International Environmental Agreements: Politics, Law and Economics, (8), 297-316.