A study on the regional tribes before the Dersim Rebellion (1930-1936)

Year 2025, Volume: 15 Issue: 3, 1728 - 1742, 29.09.2025

Şahin Sert

https://doi.org/10.30783/nevsosbilen.1615230

Abstract

Before the Dersim rebellion (1937-1938), the tribal structure and social order in the region played a very important role. Dersim was historically a region known for its difficult geographical conditions and separatist cultural characteristics. Tribes were the cornerstones of the settled order in this region and had gained great power since the Ottoman period. Thanks to its mountainous and rugged terrain, the tribes were able to maintain their independence. Tribes, which were generally connected to each other but continued to exist as independent governments, each had its own leader, and these leaders had significant authority over their own tribes. The Republic of Turkey took action, especially after 1930, to establish control of the Dersim region. During this period, tribal leaders resisted the policies of the central government by trying to maintain their military and economic power. As a result of the determined efforts of state officials, it is seen that partial dominance was achieved in the region as of 1936. The main purpose of this article is to examine the relations of the tribes with the state and with each other in the period between 1930 and 1936, which covers the pre-Dersim rebellion. In the preparation of the article, the Presidential Republic Archive, memoirs and copyrighted works on the subject were used.

Keywords

Dersim , Abbasuşağı , Bakhtiyar , Kirgan , Seyit Riza

Dersim İsyanı öncesi bölge aşiretleri üzerine bir inceleme (1930-1936)

Abstract

Dersim isyanı (1937-1938) öncesinde, bölgedeki aşiret yapısı ve toplumsal düzen oldukça önemli bir rol oynamaktaydı. Dersim, tarihsel olarak zorlu coğrafi koşulları ve ayrılıkçı kültürel özellikleriyle tanınan bir bölgeydi. Aşiretler, bu bölgedeki yerleşik düzenin temel taşlarını oluşturuyordu ve Osmanlı döneminden itibaren büyük bir güç kazanmışlardı. Dağlık ve engebeli arazisi sayesinde, aşiretler bağımsızlıklarını koruyabilmişlerdi. Genellikle birbirleriyle bağlantılı ancak bağımsız yönetimler olarak varlıklarını sürdüren aşiretlerin her biri kendi reisine sahipti ve bu reisler, kendi aşiretleri üzerinde önemli bir otoriteye sahipti. Türkiye Cumhuriyeti, özellikle 1930 yılından itibaren Dersim bölgesinin kontrolünü sağlamak amacıyla harekete geçti. Bu dönemde aşiret liderleri, askeri ve ekonomik güçlerini korumaya çalışarak merkezi hükümetin politikalarına karşı direniş gösterdiler. Devlet yetkililerinin kararlı çabaları sonucunda 1936 yılı itibarıyla bölgede kısmen de olsa bir hâkimiyetin sağlandığı görülmektedir. Bu makalenin ana amacı, Dersim isyanı öncesini kapsayan 1930 ile 1936 yılları arasındaki dönemde aşiretlerin devletle ve birbirleriyle olan ilişkilerini incelemektir. Makalenin hazırlanmasında Başkanlık Cumhuriyet Arşivi, hatıralar ve konuyla ilgili telif eserlerden yararlanılmıştır.

Keywords

Dersim , Abbasuşağı , Bahtiyar , Kırgan , Seyit Rıza

References

• Akbulut, A. (2020). IV. Umumi Müfettişliğin Kurulması ve Dersim İsyanlarına Giden Süreç. Anasay, 4 (12), 39-58. https://doi.org/10.33404/anasay.690729
• Akekmekçi, T. - Pervan, M. (2011). Dersim Harekatı ve Cumhuriyet Bürokrasisi (1936-1950). Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
• Akyürekli, M. (2016). Dersim Kürt Tedibi 1937-1938. Tarih Kulübü Yayınları.
• Arabacı, C. (2017). Dersim Olayı, Bir Jakobenizm Faciası Mı? Medeniyet ve Toplum Dergisi, 1 (2), 33-103. Başkanlık Cumhuriyet Arşivi (BCA), 110-740-23: 4; 110-740-23: 6; 110-740-23: 7-12; 110-740-23: 13,15; 110-740-23: 15-17; 110-740-23: 17-18; 110-741-2: 2-4; 110-741-4: 3; 110-741-10: 3; 110-741-11: 3-4; 110-741-12: 3; 110-741-13: 3,7; 110-741-13: 3-4,11,15; 110-741-13: 5; 110-741-13: 8; 110-741-15: 3; 110-741-15: 3-5; 110-741-15: 7-8; 110-741-15: 10-11; 110-741-15: 11; 110-741-15: 14; 110-741-16: 3; 110-741-18: 5-6; 110-741-18: 7-8; 110-741-19: 3; 110-741-20: 3-5; 110-742-1: 6-7; 111-743-2: 3; 111-743-3: 3; 111-743-4: 3; 111-743-5: 3; 111-743-6: 5; 111-743-7: 3, 5; 111-743-8: 3-4, 6; 111-743-10: 4-7; 111-743-11: 2-3; 111-743-13: 3-7; 113-779-1: 6-7; 115-803-22: 3.
• Baykara, B. (1982). Dersim 1937. Akyar Yayınları.
• Bulut, F. (2013). Dersim Raporları. Evrensel Basın Yayın.
• Dersimi, N. (1952). Kürdistan Tarihinde Dersim. Ani Matbaası.
• Dersimi, N. (1979). Dersim Tarihi. Eylem Yayınları.
• Dersimi, N. (1992). Hatıratım. Öz-ge Yayınları.
• Fırat, M.Ş. (1961). Doğu İlleri ve Varto Tarihi. Milli Eğitim Basımevi.
• Kahraman, A. (2004). Kürt İsyanları. Evrensel Basın Yayın.
• Karabekir, K. (1994). Kürt Meselesi. Emre Yayınları.
• Kaya, A. (2010). Başlangıçtan Günümüze Dersim Tarihi. Demos Yayınları.
• Öğ, A. (2019). Dersim Hadisesi, [Yüksek Lisans Tezi, Bartın Üniversitesi]. Ulusal Tez Merkezi.
• Pınar, M. (2022). Ali Fuat Cebesoy’un Gözünden Dersim. Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 7 (13), 48-62. https://doi.org/10.54831/vanyyuiibfd.1090118
• T.C. Genelkurmay Başkanlığı, Türkiye Cumhuriyetinden Ayaklanmalar (1924-1938), Ankara: 1972, Genelkurmay Basımevi.
• T.C. İçişleri Bakanlığı. https://www.e-icisleri.gov.tr/Anasayfa/MulkiIdariBolumleri.aspx adresinden 9 Mayıs 2025 tarihinde edinilmiştir. T.C. Tunceli İl Özel İdaresi. https://cbs.tunceliozelidare.gov.tr/portal/apps/dashboards/0cca98a5dbcc48749d5f1746982cf4d1 adresinden 9 Mayıs 2025 tarihinde edinilmiştir.
• T.C. Resmi Gazete. (1936). Sayı: 3195.
• T.C. Resmi Gazete. (1936). Sayı: 3207.
• Tezel, M. (2020). Pir Seyit Rıza, Cilt 1. Sarissa Yayınları.
• Timuroğlu, V. (1991). Dersim Tarihi. Yurt Kitap Yayın.
• Uluğ, N.H. (2009). Derebeyi ve Dersim. Kaynak Yayınları.
• Ünal, M.A. (1999). XVI. Yüzyılda Çemişgezek Sancağı. Türk Tarih Kurumu.
• Yılmazçelik, İ. (2010). Dersim Sancağının Kurulmasından Sonra Karşılaşılan Güçlükler ve Dersim Sancağı ile İlgili Bu Dönemde Yazılan Raporlar (1875-1918). OTAM Ankara Üniversitesi Osmanlı Tarihi Araştırma ve Uygulama Merkezi Dergisi, 28, 163-214. https://doi.org/10.1501/OTAM_0000000560
• Yılmazçelik, İ. (2011). Osmanlı Devleti Döneminde Dersim Sancağı. Kripto Kitaplar.
• Zengin, E. (2020). Tarihsel Süreçte Dersim Meselesi. Atatürk Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi, 64, 469-483.
• Genelkurmay Belgelerinde Kürt İsyanları 2. (1992). Kaynak Yayınları.