Öğretmenlerin profesyonel gelişiminde mesleki özerkliğin rolü

Year 2025, Volume: 15 Issue: 3, 1647 - 1666, 29.09.2025

Berivan Anuk Sevda Katıtaş

https://doi.org/10.30783/nevsosbilen.1725639

Abstract

Bu çalışma, öğretmenlerin mesleki özerklik algılarını ve bu özerkliğin mesleki gelişim süreçlerindeki rolünü incelemeyi amaçlamaktadır. Araştırmada nitel araştırma yaklaşımlarından fenomenolojik desen kullanılmıştır. Araştırmanın çalışma grubu, kartopu ve maksimum çeşitlilik örnekleme yöntemleriyle seçilen 20 öğretmenden oluşmaktadır. Veriler, yarı yapılandırılmış görüşme formu aracılığıyla toplanmış ve içerik analizi yöntemiyle çözümlenmiştir. Araştırma sonucunda, bulgular öğretmenlerin özerklik alanları ve mesleki özerkliğin etkileri olmak üzere iki ana tema altında toplanmıştır. Öğretmenler, öğretim programı, materyal seçimi ve kullanımı ile ölçme-değerlendirme alanlarını mesleki özerklik kapsamında değerlendirmiştir. Öğretmenlerin öğretim programını belirleme konusunda sınırlı bir özerkliğe sahip oldukları sonucuna ulaşılmış; buna karşılık, içerik uyarlama, materyal seçimi ve ölçme-değerlendirme gibi alanlarda kısmi özerkliklerinin bulunduğu belirlenmiştir. Araştırmada, öğretmen özerkliğinin eğitim-öğretim süreçlerinde öğrencilerin motivasyonunu ve başarısını artırdığı, kapsayıcı bir ortam sağladığı ve aktif katılımı teşvik ettiği ortaya konmuştur. Profesyonel gelişim bağlamında ise mesleki özerkliğin öğretmenlerin mesleki doyumunu, motivasyonunu ve üretkenliğini artırdığı ayrıca öz yönetim, öz düzenleme ve işbirlikçi öğrenme becerilerini geliştirdiği ortaya çıkmıştır.

Keywords

Mesleki Özerklik , Öğretmen Özerkliği , Profesyonel Gelişim

The role of professional autonomy in the professional development of teachers

Abstract

This study aims to examine teachers’ perceptions of professional autonomy and the role of this autonomy in their professional development processes. A phenomenological design, one of the qualitative research approaches, was employed in the study. The study group consisted of 20 teachers selected through snowball and maximum variation sampling methods. Data were collected using a semi-structured interview form and analyzed through content analysis. As a result of the study, the findings were organized under two main themes: domains of teacher autonomy and the effects of professional autonomy. Teachers evaluated curriculum planning, the selection and use of materials, and assessment-evaluation practices as areas within the scope of professional autonomy. It was concluded that teachers had limited autonomy in determining the curriculum; however, they were found to have partial autonomy in areas such as content adaptation, material selection, and assessment and evaluation. The study revealed that teacher autonomy enhances students’ motivation and learning outcome during educational processes, provides an inclusive environment, and encourages active participation. In the context of professional development, it was determined that professional autonomy increases teachers’ job satisfaction, motivation, and productivity, and also contributes to the development of self-management, self-regulation, and collaborative learning skills.

Keywords

Professional Autonomy , Teacher Autonomy , Professional Development

References

• Albayraktaroğlu, S. (2010). Profesyonelleşme olgusu ve mesleki profesyonelleşme açısından Türkiye’de sosyal hizmet mesleği [Yüksek Lisans Tezi, Sakarya Üniversitesi]. Ulusal Tez Merkezi.
• Ayral, M., Özdemir, N., Türedi, A., Yılmaz-Fındık, L., Büyükgöze, H., Demirezen, S., Özarslan, H., & Tahirbegi, Y. (2014). Öğretmen özerkliği ile öğrenci başarısı arasındaki ilişki: PISA örneği. Eğitim ve Bilim Araştırmaları Dergisi, 4(1), 207-218. https://doi.org/10.12973/jesr.2014.4os12a
• Bandura, A. (1997). Self-efficacy: The exercise of control. W. H. Freeman & Co.
• Barbour, R. S. (2014). Quality of data analysis. In U. Flick (Ed.), The SAGE handbook of qualitative data analysis (pp. 496-510). Sage.
• Bayraktar, E. (2019). Öğretmenlerin özerklik algıları ile örgütsel bağlılık algıları arasındaki ilişki [Yüksek Lisans Tezi, İstanbul Sabahattin Zaim Üniversitesi]. Ulusal Tez Merkezi.
• Braun, V., & Clarke, V. (2013). Successful qualitative research: A practical guide for beginners. Sage Publications.
• Bustingorry, S. O. (2008). Towards teachers’ professional autonomy through action research. Educational Action Research, 16(3), 407-420. https://doi.org/10.1080/09650790802260398
• Buyruk, H. (2015). Profesyonalizm ve sendikacılık ikiliği ekseninde Türkiye öğretmen örgütlenmesi üzerine bir değerlendirme. Çalışma ve Toplum, 47(4), 151-182. https://dergipark.org.tr/en/download/article-file/2576475
• Bümen, N. T., Çakar, E., & Yıldız, D. G. (2014). Türkiye’de öğretim programına bağlılık ve bağlılığı etkileyen etkenler. Kuram ve Uygulamada Eğitim Bilimleri, 14(1), 203-228. https://doi.org/10.12738/estp.2014.1.2020
• Canbolat, Y. (2020). Türkiye’de ortaöğretim öğretmenlerinin mesleki özerkliği: Var olan ve olası politikaların bir analizi. Eğitim ve Bilim, 45(202), 141-171. https://doi.org/10.15390/EB.2020.7833
• Carlgren, I. (1999). Professionalism and teachers as designers. Journal of Curriculum Studies, 31(1), 43–56. https://doi.org/10.1080/002202799183287
• Castle, K. (2004). The meaning of autonomy in early childhood teacher education. Journal of Early Childhood Teacher Education, 25(1), 3-10. https://doi.org/10.1080/1090102040250103
• Cerit, Y. (2012). Okulun bürokratik yapısı ile sınıf öğretmenlerinin profesyonel davranışları arasındaki ilişki. Kuram ve Uygulamada Eğitim Yönetimi, 4(4), 497-521. https://dergipark.org.tr/tr/pub/kuey/issue/10322/126573
• Chachkhiani, K. (2023). The moderating role of teacher autonomy for classroom practices and student achievement: Cross-country analysis [Doctoral dissertation, Arizona State University]. ProQuest Dissertations and Theses Global.
• Creswell, J. W., & Poth, C. N. (2016). Qualitative inquiry and research design: Choosing among five approaches (4th ed.). Sage.
• Cribb, A., & Gewirtz, S. (2007). Unpacking autonomy and control in education: Some conceptual and normative groundwork for a comparative analysis. European Educational Research Journal, 6(3), 203-213. https://doi.org/10.2304/eerj.2007.6.3.203
• Çelikten, M., Şanal, M., & Yeni, Y. (2005). Öğretmenlik mesleği ve özellikleri. Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 19(2), 207-237. https://dergipark.org.tr/tr/pub/erusosbilder/issue/25118/265225
• Çetin, M., & Özalp, U. (2019). Meslek lisesi öğretmen öğretmenliği ve öğretmen liderliğinin ilişkin algılarının incelenmesi. Anemon Muş Alparslan Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 7, 193-213. https://doi.org/10.18506/anemon.506265
• Çolak, İ., Altınkurt, Y., & Yılmaz, K. (2017). Öğretmenlerin özerklik davranışları ile iş doyumları arasındaki ilişki. Karadeniz Sosyal Bilimler Dergisi, 9(2), 189-208. https://dergipark.org.tr/tr/pub/ksbd/issue/34220/383408
• Deci, E. L., & Ryan, R. M. (2013). Intrinsic motivation and self-determination in human behavior. Springer Science & Business Media.
• Deci, E. L., & Ryan, R. M. (2000). The "what" and "why" of goal pursuits: Human needs and the self-determination of behavior. Psychological Inquiry, 11(4), 227-268. https://doi.org/10.1207/S15327965PLI1104_01
• DeVries, R., & Kohlberg, L. (1987). Programs of early education: The constructivist view. Longman.
• Dierking, R. C., & Fox, R. F. (2012). “Changing the way I teach”: Building teacher knowledge, confidence, and autonomy. Journal of Teacher Education, 64(2), 129-144. https://doi.org/10.1177/0022487112462893
• Ersoy, A. F. (2016). Fenomenoloji. Ahmet Saban ve Ali Ersoy (Ed), Eğitimde nitel araştırma desenleri (s. 51-105). Anı Yayıncılık.
• Erss, M. (2018). ‘Complete freedom to choose within limits’- teachers’ views of curricular autonomy, agency and control in Estonia, Finland and Germany. The Curriculum Journal, 29(2), 238-256. https://doi.org/10.1080/09585176.2018.1445514
• Eurydice. (2008). Levels of autonomy and responsibilities of teachers in Europe. European Commission.
• Friedman, I. A. (1999). Teacher-perceived work autonomy: The concept and its measurement. Educational and Psychological Measurement, 59(1), 58-76. https://doi.org/10.1177/0013164499591005
• Furlong, J. (2001). Reforming teacher education, re-forming teachers: Accountability, professionalism, and competence. In R. Phillips & J. Furlong (Eds.), Education reform and the state (pp. 118-135). Routledge/Falmer.
• Gagnon, Y. C. (2010). The case study as research method: A practical handbook. PUQ.
• Grote, D. E. W. (2019). Student autonomy as a contemporary measure of care theory and student perceptions of care [Doctoral dissertation, Texas A&M University-Corpus Christi]. ProQuest Dissertations and Theses Global.
• Gürbüz, B. (2018). İstatistik (Evren ve örneklem). Ankara Üniversitesi Açık Ders Malzemeleri Havuzu. https://acikders.ankara.edu.tr/pluginfile.php/105487/mod_resource/content/1/ders%209%20evren%20ve%20orneklem%202.pdf
• Gürsoy, F. (2020). Ortaokullarda çalışan öğretmenlerin öğretmen özerkliğine ilişkin algı düzeyleri [Yüksek Lisans Tezi, Dokuz Eylül Üniversitesi]. Ulusal Tez Merkezi.
• Hargreaves, E., Quick, L., & Buchanan, D. (2023). National curriculum and assessment in England and the continuing narrowed experiences of lower-attainers in primary schools. Journal of Curriculum Studies, 55(5), 545-561. https://doi.org/10.1080/00220272.2023.2253455
• Ingersoll, R. M. (2007). The status of teaching as a profession. In J. Ballantine & J. Spade (Eds.), Schools and society: A sociological approach to education (pp. 106-118). Pine Forge Press.
• Karabacak, M. S. (2014). Ankara ili genel liselerinde görev yapan öğretmenlerin özerklik algıları ile özyeterlik algıları arasındaki ilişki [Yüksek Lisans Tezi, Ankara Üniversitesi]. Ulusal Tez Merkezi.
• Karataş, Z. (2017). Sosyal bilim araştırmalarında paradigma değişimi: Nitel yaklaşımın yükselişi. Türkiye Sosyal Hizmet Araştırmaları Dergisi, 1(1), 68-86. https://dergipark.org.tr/tr/pub/tushad/issue/31792/350444
• Kelly, C. E. (2019). Teacher perceptions of an International Baccalaureate Diploma Program [Doctoral dissertation, Cleveland State University]. ProQuest Dissertations and Theses Global.
• Keyes, E. J. (2018). Facilitating student autonomy: An exploration of student-driven curriculum development [Doctoral dissertation, Brigham Young University]. ProQuest Dissertations and Theses Global.
• Kılınç, A. Ç., Bozkurt, E., & İlhan, H. (2018). Öğretmen özerkliğine ilişkin öğretmen görüşlerinin incelenmesi. Eğitim ve İnsani Bilimler Dergisi: Teori ve Uygulama, 9(18), 77-98. https://dergipark.org.tr/tr/pub/eibd/issue/43929/540868
• Lai, M., & Lo, L. N. K. (2007). Teacher professionalism in educational reform: The experiences of Hong Kong and Shanghai. Compare: A Journal of Comparative Education, 37(1), 53–68. https://doi.org/10.1080/03057920601061786
• Little, D. (1995). Learning as dialogue: The dependence of learner autonomy on teacher autonomy. System, 23(2), 175-181. https://doi.org/10.1016/0346-251X(95)00006-6
• Lima Jr, S. (2023). Increasing student engagement through student-teacher relationships, autonomy, and student-centered pedagogy [Doctoral dissertation, Fordham University]. ProQuest Dissertations and Theses Global.
• Limon, İ., & Aydın, B. (2020). School principals’ opinions on autonomy in school administration. Sakarya University Journal of Education, 10(3), 459-484. https://doi.org/10.19126/suje.648585
• Lincoln, Y. S., & Guba, E. G. (1985). Naturalistic inquiry. Thousand Oaks, Sage.
• Marshall, C., & Rossman, G. B. (2014). Designing qualitative research (6th ed.). Sage.
• Marshik, T., Ashton, P. T., & Algina, J. (2017). Teachers’ and students’ needs for autonomy, competence, and relatedness as predictors of students’ achievement. Social Psychology of Education, 20(1), 39-67. https://doi.org/10.1007/s11218-016-9360-z
• Mendoza, G. (2024). Culturally sustaining pedagogies to nurture student autonomy: A qualitative case study to understand student and instructors’ lived experiences [Doctoral dissertation, California State University, Fresno]. ProQuest Dissertations and Theses Global.
• Miles, M. B., & Huberman, A. M. (1994). Qualitative data analysis: An expanded sourcebook (2nd Edition). SAGE Publications.
• Milli Eğitim Temel Kanunu [The National Education Basic Law] (1973). T.C. Resmi Gazete, 14574, 24 Haziran 1973. https://www.resmigazete.gov.tr/arsiv/14574.pdf.
• Moustakas, C. (1994). Phenomenological research methods. Sage.
• Olivant, K. F. (2015). “I am not a format”: Teachers’ experiences with fostering creativity in the era of accountability. Journal of Research in Childhood Education, 29(1), 115-129. https://doi.org/10.1080/02568543.2014.978920
• Öğretmenlik Mesleği Kanunu [The Teaching Profession Law] (2024). 18/10/2024 tarih ve 32696 sayılı Resmi Gazete, https://www.mevzuat.gov.tr/mevzuat?MevzuatNo=7528&MevzuatTur=1&MevzuatTertip=5
• Özaslan, G. (2015). Öğretmenlerin sahip oldukları mesleki özerklik düzeyine ilişkin algılar. Eğitimde Nitel Araştırmalar Dergisi, 3(2), 25-39. https://doi.org/10.14689/issn.2148-2624.1.3c2s2m
• Özdemir, N., & Turan, S. (2018). Okul müdürlerinin manipülatif davranışları ile öğretmenlerin özerklik algıları ve bağlılık düzeyleri arasındaki ilişkiler. Ahi Evran Üniversitesi Kırşehir Eğitim Fakültesi Dergisi, 19(2), 1707-1726. https://doi.org/10.29299/kefad.2018.19.02.018
• Öztürk, İ. H. (2011). Öğretmen özerkliği üzerine kuramsal bir inceleme. Elektronik Sosyal Bilimler Dergisi, 10(35), 82-99. https://dergipark.org.tr/tr/pub/esosder/issue/6149/82567
• Park, K. A., & Johnson, K. R. (2019). Job satisfaction, work engagement, and turnover intention of CTE health science teachers. International Journal for Research in Vocational Education and Training, 6(3), 224-242. https://doi.org/10.13152/IJRVET.6.3.2
• Patton, M. Q. (1987). How to use qualitative methods in evaluation. Sage.
• Pearson, L. C., & Moomaw, W. (2005). The relationship between teacher autonomy and stress, work satisfaction, empowerment, and professionalism. Educational Research Quarterly, 29(1), 38-54. https://files.eric.ed.gov/fulltext/EJ718115.pdf
• Punch, K. F. (1998). Introduction to social research: quantitative and qualitative approaches. Sage.
• Ryan, R. M., & Deci, E. L. (2017). Self-determination theory: Basic psychological needs in motivation, development, and wellness. Guilford publications.
• Ryan, R. M., & Deci, E. L. (2020). Intrinsic and extrinsic motivation from a self-determination theory perspective: Definitions, theory, practices, and future directions. Contemporary Educational Psychology, 61, 101860. https://doi.org/10.1016/j.cedpsych.2020.101860
• Ryan, R. M., & Deci, E. L. (2021). Human autonomy in social psychology: A self-determination theory perspective. In P. A. M. Van Lange, E. T. Higgins, & A. W. Kruglanski (Eds.), Social psychology: Handbook of basic principles (3rd ed., pp. 106-123). The Guilford Press.
• Skaalvik, E. M., & Skaalvik, S. (2014). Teacher self-efficacy and perceived autonomy: Relations with teacher engagement, job satisfaction, and emotional exhaustion. Psychological Reports, 114(1), 68-77. https://doi.org/10.2466/14.02.PR0.114k14w0
• Sparks, D. (2012). The relationship between teacher perceptions of autonomy in the classroom and standards based accountability reform. University of Maryland, College Park.
• Steh, B., & Pozarnik, B. M. (2005). Teachers’ perceptions of their professional autonomy in the environment of systemic change. In M. Oja & L. J. Rose (Eds.), Teacher professional development in changing conditions (pp. 119-134). University of Tartu Press.
• Şahin, A. (2011). Öğretmen algılarına göre etkili öğretmen davranışları. Ahi Evran Üniversitesi Kırşehir Eğitim Fakültesi Dergisi, 12(1), 239-259. https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/1492675
• Şen, H. Ş., & Erişen, Y. (2002). Öğretmen yetiştiren kurumlarda öğretim elemanlarının etkili öğretmenlik özellikleri. Gazi Üniversitesi Gazi Eğitim Fakültesi Dergisi, 22(1), 99-113. https://dergipark.org.tr/tr/pub/gefad/issue/6766/91036
• Şentürken, C., & Oğuz, A. (2020). Ortaöğretim öğretmenlerinin özerklik davranışları ile iş doyumları arasındaki ilişki. OPUS Uluslararası Toplum Araştırmaları Dergisi, 15(25), 3260–3283. https://doi.org/10.26466/opus.650115
• Tichenor, M. S., & Tichenor, J. M. (2005). Understanding teachers’ perspectives on professionalism. The Professional Educator, 27(1-2), 89-95. https://files.eric.ed.gov/fulltext/EJ728484.pdf
• Tison, A. (2022). How can we keep our teachers teaching? Understanding teacher retention through the stories of teachers who stay [Doctoral dissertation, Mills College]. ProQuest Dissertations and Theses Global.
• Tsang, K. K., & Liu, D. (2016). Teacher demoralization, disempowerment and school administration. Qualitative Research in Education, 5(2), 200-225. https://doi.org/10.17583/qre.2016.1883
• Türk, F. (2010). Lise öğrencilerinin eğitimde yabancılaşma sorunu: Ankara ili Yenimahalle ilçesi iki genel lise örneği [Yüksek Lisans Tezi, Ankara Üniversitesi]. Ulusal Tez Merkezi.
• Warner-Griffin, C., Cunningham, B. C., & Noel, A. (2018). Public school teacher autonomy, satisfaction, job security, and commitment: 1999-2000 and 2011-12. National Center for Education Statistics.
• Webb, P. T. (2002). Teacher power: The exercise of professional autonomy in an era of strict accountability. Teacher Development, 6(1), 47-62. https://doi.org/10.1080/13664530200200156
• Wilensky, H. L. (1964). The professionalization of everyone? American Journal of Sociology, 70(2), 137-158. https://doi.org/10.1086/223790
• Wong Lai-ngok, J. (2004). School autonomy in China: A comparison between government and private schools within the context of decentralization. International Studies in Educational Administration, 32(3), 58-73. https://www.researchgate.net/publication
• Yıkmış, M. S. (2020). Nitel araştırmalarda e-görüşme tekniği. Trakya Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 22(1), 183-197. https://doi.org/10.26468/trakyasobed.556296