Kuramın Uygulamaya Yansıması: Türkiye’de Orem’in Öz Bakım Eksikliği Kuramı ile Yapılmış Tezlerin Sistematik Derlemesi

Yıl 2025, Cilt: 2 Sayı: 2, 38 - 47, 31.08.2025

Ferhat Daşbilek , Akgün Yeşiltepe

Öz

Bu çalışmanın amacı, Türkiye'de hemşirelik alanında Orem’in Öz Bakım Eksikliği Kuramı’nı temel alan lisansüstü tezleri sistematik olarak incelemektir. Çalışma, PRISMA kılavuzuna uygun şekilde yürütülmüş sistematik bir derlemedir. YÖK Ulusal Tez Merkezi'nde 1971–2024 yılları arasında yayımlanan hemşirelik tezleri taranmış, erişilebilir olan ve belirlenen kriterleri karşılayan 20 tez değerlendirmeye alınmıştır. Tezlerin büyük çoğunluğu doktora düzeyinde olup, en yoğun kullanım 2014–2023 yılları arasında gerçekleşmiştir. En sık çalışılan alanlar Hemşirelik ve Çocuk Sağlığı ve Hastalıkları Hemşireliğidir. Tezlerde kuram temelli girişimlerin öz bakım gücü, yaşam kalitesi ve psiko-sosyal değişkenler üzerinde olumlu etkileri tespit edilmiştir. Orem’in kuramı, hemşirelik bakımının yapılandırılmasında etkili bir rehber sunmakta; özellikle kronik hastalık yönetimi ve birey merkezli bakımda güçlü bir teorik temel oluşturmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Hemşirelik , Orem , Öz Bakım , Öz Bakım Eksikliği , Öz Bakım Modeli.

The aim of this study is to systematically examine the postgraduate theses in the field of nursing in Turkey based on Orem's Self-Care Deficit Theory. The study is a systematic review conducted in accordance with PRISMA guidelines. Nursing theses published between 1971 and 2024 in the YÖK National Thesis Center were scanned, and 20 theses that were accessible and met the specified criteria were included in the evaluation. The majority of the theses were at the doctoral level, with the most intensive use occurring between 2014 and 2023. The most frequently studied fields were Nursing and Pediatric Nursing. In the theses, positive effects of theory-based interventions on self-care power, quality of life and psycho-social variables were determined. Orem's theory provides an effective guide in structuring nursing care; it constitutes a strong theoretical basis especially in chronic disease management and person-centered care.

Öz

The aim of this study is to systematically examine the postgraduate theses in the field of nursing in Turkey based on Orem's Self-Care Deficit Theory. The study is a systematic review conducted in accordance with PRISMA guidelines. Nursing theses published between 1971 and 2024 in the YÖK National Thesis Center were scanned, and 20 theses that were accessible and met the specified criteria were included in the evaluation. The majority of the theses were at the doctoral level, with the most intensive use occurring between 2014 and 2023. The most frequently studied fields were Nursing and Pediatric Nursing. In the theses, positive effects of theory-based interventions on self-care power, quality of life and psycho-social variables were determined. Orem's theory provides an effective guide in structuring nursing care; it constitutes a strong theoretical basis especially in chronic disease management and person-centered care.

Anahtar Kelimeler

Nursing , Orem , Self-Care , Self-Care Deficit , Self-Care Model.

Kaynakça

• Aksüt, R.S. (2016). Açık Kalp Ameliyatı Olan Hastalara Öz Bakım Modeli Kullanılarak Evde Verilen Bakımın Öz Etkililik ve Semptom Yönetimine Etkisi. Sağlık Bilimleri Enstitüsü, Halk Sağlığı Hemşireliği Programı. Doktora tezi, Erzurum: Atatürk Üniversitesi.
• Alkan, S. (2016). Multipl Sklerozlu Hastalara Verilen Öz Bakıma Yönelik Yapılandırılmış Eğitimin Öz Bakım Gücü Üzerine Etkisi. Sağlık Bilimleri Enstitüsü, Hemşirelik Esasları. Doktora tezi, Erzurum: Atatürk Üniversitesi.
• Bal, C. (2022). İnmeli Hastalara Öz-Bakım Kuramı’na Temellendirilerek Verilen Tele-Hemşirelik Eğitiminin Yaşam Kalitesi ve Öz-Bakım Gücüne Etkisi. Lisansüstü Eğitim Enstitüsü, Hemşirelik Programı. Doktora tezi, Samsun: Ondokuz Mayıs Üniversitesi,.
• Bender, M. (2018). Models versus theories as a primary carrier of nursing knowledge: A philosophical argument. Nursing Philosophy, 19, &NA;. https://doi.org/10.1111/nup.12198.
• Berbiglia, V.A., & Banfield, B. (2014). Self- Care Deficit Theory of Nursing. In: Alligood MR (ed). Nursing Theorists and Their Work, 8th ed. USA, Elsivier, 240- 257.
• Cihangir, N. (2007). Astımlı Adölesanlarda Uyum ve Öz- Bakım Modellerine Göre Geliştirilen Hemşirelik Yaklaşımlarının Değerlendirilmesi. Sağlık Bilimleri Enstitüsü, Çocuk Sağlığı ve Hastalıkları Hemşireliği. Doktora tezi, Ankara: Hacettepe Üniversitesi.
• Dağdelen, D. (2021). Primer Beyin Tümörlü Hasta ve Yakınlarına Orem’e göre Planlanmış Evde Bakımın Öz bakım Gücü ve Bakım Yüküne Etkisi. Sağlık Bilimleri Enstitüsü, Halk Sağlığı Hemşireliği Programı. Doktora tezi, Kayseri: Erciyes Üniversitesi.
• Dennis, C. (1997). Self-Care Deficit Theory Of Nursing: Concepts and Applications: Mosby.
• Durmaz Baran, G. (2013). Adölesan Gebelerde Öz Bakım Eğitiminin Öz Bakıma Benlik Saygısına ve Beden İmajına Etkisi. Sağlık Bilimleri Enstitüsü, Çocuk Sağlığı ve Hastalıkları Hemşireliği. Doktora tezi, Erzurum: Atatürk Üniversitesi.
• Fawcet, J. & DeSanto Madeya, S. (2013). Contemprorary Nursing Knowledge Analysis and Evuluation of Nursing Models and Theories, 3. ed. Philadelphia, F.A.Davis Company, 179- 231.
• Hür, G., Zengin, H., Suzan, Ö.K., Kolukısa, T., Eroğlu, A., & Çınar, N. (2022). Turkish adaptation of Joanna Briggs Institute (JBI) critical appraisal checklist for randomized controlled trials. Journal of Advanced Research in Health Sciences, 5(2),112- 117. https://doi.org/10.26650/JARHS2022-1100929.
• İnan Şengün, F., Üstün, B., & Bademli, K. (2013). Türkiye’de kuram/modele dayalı hemşirelik araştıralarının incelenmesi. Anadolu Hemşirelik ve Sağlık Bilimleri Dergisi [online]. 16(2):132-139. URL: http://dergipark.gov.tr/download/article-file/29619. 15 Nisan 2024.
• Kalkan, N. (2021). Periferik Arter Hastalığı Olan Hastalara Öz Bakım Modeli Doğrultusunda Hazırlanan Algoritmayla Verilen Eğitimin Bakım Sonuçlarına Etkisi. Sağlık Bilimleri Enstitüsü, Hemşirelik Programı. Doktora tezi, Ankara: Gazi Üniversitesi.
• Kaplan, Ö. (2017). Öz Bakım Eksikliği Hemşirelik Teorisine Göre Verilen Bakımın Diyabetli Bireylerin Kan Değerleri Ve Öz Bakım Gücüne Etkisi. Sağlık Bilimleri Enstitüsü, Hemşirelik Programı. Yüksek lisans tezi, Gaziantep: Gaziantep Üniversitesi.
• Karacabay, K. (2014). Sol Ventrikül Destek Cihazlı Hastalarda Orem’e Göre Verilen Bakımın Özbakım Gücü ve Yaşam Kalitesine Etkisi. Sağlık Bilimleri Enstitüsü, Cerrahi Hastalıkları Hemşireliği Programı. Doktora tezi, İzmir: Ege Üniversitesi.
• Keles, M., & Eroğlu, K. (2023). The use of theory or model in studies on postpartum care: A narrative review.. International journal of nursing knowledge. https://doi.org/10.1111/2047-3095.12411.
• Mccaleb, A., & Cull, V.V. (2000). Sociocultural Influences And Self-Care Practices of Middle Adolescents. Journal of Pediatric Nursing, 5, (1), 30-5.
• Menekli, T. (2017). Dorothea E. Orem: Öz- Bakım Yetersizliği Teorisi. İçinde: Karadağ A, Çalışkan N, Baykara ZG (editörler). Hemşirelik Teorileri ve Modelleri, İstanbul, Akademi Basın, 352-369.
• Murray, M., Sundin, D., & Cope, V. (2019). Benner's model and Duchscher's theory: Providing the framework for understanding new graduate nurses' transition to practice.. Nurse education in practice, 34, 199-203. https://doi.org/10.1016/j.nepr.2018.12.003.
• Ökten, Ç. (2017). Kemoterapi Uygulanan Kolorektal Kanserli Hastalarda Orem Öz Bakım Eksikliği Kuramına Temellendirilmiş Eğitimin Ve Telefonla İzlemin Öz Bakım Gücü, Kaygı, Yalnızlık ve İyilik Haline Etkisi. Sağlık Bilimleri Enstitüsü, Hemşirelik Programı. Doktora tezi, Antalya: Akdeniz Üniversitesi.
• Özkaptan Bal, B. (2013). Kronik Obstrüktif Akciğer Hastalığı Olan Bireylere Öz- Bakım Modeline Göre Verilen Hemşirelik Bakımının Öz- Etkililik Üzerine Etkisi. Sağlık Bilimleri Enstitüsü, İç Hastalıkları Hemişireliği Programı. Doktora tezi, Ankara: Hacettepe Üniversitesi.
• Page, M.J., McKenzie, J.E., Bossuyt, P.M., Boutron, I., Hoffmann, T.C., Mulrow, C.D., ...& Moher, D. (2021). The PRISMA 2020 statement: an updated guideline for reporting systematic reviews. Systematic Reviews, 10(1), 1-11. https:// doi.org/10.1016/j.ijsu.2021.105906
• Pearson, A., Vaughan, B., & Fitzgerald M. (2005). Nursing Models for Practice,3rd ed. Edinburg, Butterworth Heinemann, 103- 122.
• Roussel, L., & Ratcliffe, C. (2013). Concepts and Theories Guiding Proffessional Practice. In: Roussel L (ed). Management and Leadership for Nurse Administrators, 6th ed. Burlington, Jones & Bartlett Learning, 18- 49.
• Suluhan, D. (2016). Gastrostomisi Olan Çocukların Ebeveynlerine Verilen Orem’in Öz Bakım Kuramına Dayalı Eğitimin Etkinliğinin Değerlendirilmesi. Gülhane Sağlık Bilimleri Enstitüsü, Çocuk Sağlığı Hastalıkları ve Hemşireliği Programı. Doktora tezi, Ankara: Sağlık Bilimleri Üniversitesi.
• Sürücü, H.A., & Kızılcı, S. (2012). Use of Orem’s self-care deficit nursing theory in the self management education of patient with Type 2: a case study. Self Care Depend Care Nurs, 19: 53- 59.
• Şahbaz, B. (2023). Kronik Venöz Yetmezlik Nedeniyle Ameliyat Olan Hastalara Verilen Orem’in Öz Bakım Eksikliği Kuramına Dayalı Eğitimin Yaşam Kalitesine Etkisi. Sağlık Bilimleri Enstitüsü, Hemşirelik Programı. Yüksek lisans tezi, Ankara: Ankara Yıldırım Beyazıt Üniversitesi.
• Şengün, İ.F., Üstün, B., & Bademli, K. (2013). “Türkiye’de kuram/modele dayalı hemşirelik araştırmalarının incelemesi”. Anadolu Hemşirelik ve Sağlık Bilimleri Dergisi, 16 (2), 132139.
• Torun, T. (2022). Kistik Fibrozisli Adölesanlarda Öz Bakım Eksikliği Kuramına Dayalı Hemşirelik Bakımının Etkinliğinin Değerlendirilmesi. Sağlık Bilimleri Enstitüsü, Çocuk Sağlığı Hastalıkları ve Hemşireliği Programı. Doktora tezi, Ankara: Hacettepe Üniversitesi.
• Tuna, H.İ. (2020). Romatoid Artrit Tanılı Geriatrik Bireylere Orem Modeline Göre Verilen Hemşirelik Bakımının El Semptomları ve Yaşam Aktivitelerine Etkisi. C, Hemşirelik Programı. Doktora tezi, Eskişehir: Eskişehir Osmangazi Üniversitesi.
• Yıldız, E. (2012). Öz- Bakım Gücü Modeline Göre Verilen Bakımın Hipertansiyonlu Hastaların Kan Basıncı Düzeyine ve Öz Bakım Gücüne Etkisi. Sağlık Bilimleri Enstitüsü, Halk Sağlığı Hemşireliği Anabilim Dalı. Doktora tezi, Erzurum: Atatürk Üniversitesi.
• Yıldız, F.T. (2018). Koroner Arter Hastalarında Orem’in Öz Bakım Yetersizlik Kuramı’na Göre Yapılandırılan Eğitimin Öz Bakım Gücü Ve Yaşam Kalitesine Etkisi. Sağlık Bilimleri Enstitüsü, Hemşirelik Esasları Programı. Doktora tezi, Erzurum: Atatürk Üniversitesi.
• Yılmaz, S.D., & Beji, N.K. (2010). Gebelikte Öz Bakım Gücünün Değerlendirilmesi. Genel Tıp Dergisi: Cilt:20, Sayı:4, ss:137142.
• Zhang, Y. (2024). What is nursing in advanced nursing practice? Applying theories and models to advanced nursing practice-A discursive review.. Journal of advanced nursing. https://doi.org/10.1111/jan.16228.