Ergenlerde Hiperaktivite ve İnternet Bağımlılığı Arasındaki İlişkide Sosyal Desteğin Aracı Rolü

Yıl 2025, Sayı: 4, 155 - 170

Fuat Tanhan

https://doi.org/10.70846/nigdetip.1637994

Öz

ÖZET
Amaç: Bu çalışma, ergenlerin hiperaktivite düzeyleri ile internet bağımlılığı arasındaki ilişkiyi ve bu ilişkide aile ile akran desteğinin aracı rolünü incelemeyi amaçlamaktadır. Gerekçe ve Yöntemler: Araştırma örneklemi 319 kişiden ibarettir. Veriler, Kişisel Bilgi Formu, Ergen Psikolojik Sağlamlık Ölçeği, Güç ve Güçlükler Anketi ve Young İnternet Bağımlılığı Ölçeği Kısa Formu aracılığıyla toplanmıştır. Nicel araştırma yöntemlerinden ilişkisel tarama modeliyle tasarlanan çalışmada, regresyon tabanlı aracılık analizi kullanılmıştır. Bulgular: Hiperaktivite ve internet bağımlılığı puanlarında pozitif anlamlı bir ilişki olduğu gözlenmiştir. Ergenlerde hiperaktivite düzeyi ile aile desteği ve akran desteği arasında pozitif anlamlı ilişkiler bulunmuştur. İnternet bağımlılığı ve aile desteği arasında görülen pozitif ilişki, akran desteği ve internet bağımlılığı arasında da pozitif anlamlı olduğu saptanmamıştır. Regresyon tabanlı aracılık analizi sunucunda, hiperaktivite düzeyi ile internet bağımlılığı arasındaki ilişkide aile desteğinin kısmi aracı rol oynadığı belirlenmiştir.
Sonuç: Ergenlerin internet bağımlılığının gelişiminde aile desteğinin kritik bir rol oynadığını ve hiperaktivite düzeyinin yalnızca bireysel bir özellik değil, aynı zamanda sosyal çevreyle etkileşim içinde ele alınmasına ihtiyaç duyulmaktadır.

Anahtar Kelimeler

hiperaktivite , internet bağımlılığı , sosyal destek , ergenlik

The Mediating Role of Social Support in the Relationship Between Hyperactivity and Internet Addiction in Adolescents

Öz

ABSTRACT
Objective: This study aims to investigate the relationship between adolescents' levels of hyperactivity and internet addiction, as well as the mediating roles of family and peer support in this relationship.
Material and Methods: The sample of the study consists of 319 adolescents. Data were collected through the Personal Information Form, the Adolescent Psychological Resilience Scale, the Strengths and Difficulties Questionnaire, and the Young Internet Addiction Test Short Form. The study was designed using a relational screening model and a quantitative research method, with regression-based mediation analysis employed. Results: The results demonstrated a significant positive relationship between hyperactivity levels and internet addiction. Furthermore, significant positive relationships were found between hyperactivity levels and both family support and peer support. A positive relationship between family support and internet addiction was identified, whereas no significant association was found between peer support and internet addiction. The regression-based mediation analysis revealed that family support partially mediated the relationship between hyperactivity levels and internet addiction.
Conclusion: This study emphasizes that family support plays a critical role in the development of adolescents' internet addiction, and that hyperactivity levels should be viewed not only as an individual characteristic but also in the context of interactions with the social environment.

Anahtar Kelimeler

hyperactivity , internet addiction , social support , adolescence

Kaynakça

• Salpynov Z, Kosherova Z, Sarría-Santamera A, Nurkatov Y, Gusmanov A, Semenova Y. The worldwide prevalence of internet addiction among medical students: a systematic review and meta-analysis. Int J Environ Res Public Health. 2024;21(9):1146. doi:10.3390/ijerph21091146
• We Are Social; Hootsuite. Digital 2024: Global overview report. 2024. Available from: https://wearesocial.com/trend-reports/digital-2024
• Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK). Çocuklarda bilişim teknolojileri kullanımı araştırması, 2024. 2024. Available from: https://data.tuik.gov.tr/Bulten/Index?p=Cocuklarda-Bilisim-Teknolojileri-Kullanim-Arastirmasi-2024-53638
• Shaw M, Black DW. Internet addiction. CNS Drugs. 2008;22(5):353-65.
• Young KS. Internet addiction: diagnosis and treatment considerations. J Clin Psychol. 1999;55(5):613-17. doi:10.1002/(SICI)1097-4679(199905)55:5<613::AID-JCLP7>3.0.CO;2-6
• American Psychiatric Association. Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders. 4th ed. Washington (DC): American Psychiatric Publishing; 1994.
• American Psychiatric Association. Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders. 5th ed. Washington (DC): American Psychiatric Publishing; 2013.
• Kerr M, Stattin H, Engels RCME. The role of parents in the development of adolescent problem behavior: a review of the literature. Clin Child Fam Psychol Rev. 2020;23(1):1-19. doi:10.1007/s10567-019-00277-2
• Whang LS, Lee S, Chang G. Internet over-users’ psychological profiles: a behaviour sampling analysis on internet addiction. Cyberpsychol Behav. 2003;6(2):143-50. doi:10.1089/109493103321640338
• Yılmaz M, Doğan S. Dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğu olan çocukların akran ilişkileri sorunları: katkıda bulunan faktörler ve uygulamaya yönelik çıkarımlar. Uluslararası Özel Eğitim Dergisi. 2022;25(1):185-94.
• Çalışkan M. Üniversite öğrencilerinin internet bağımlılığı ile sosyal destek arasındaki ilişkinin incelenmesi. Eğitim ve Bilim. 2020;45(202):121-35. doi:10.15390/EB.2020.7894
• Kandell JJ. Internet addiction on campus: the vulnerability of college students. Cyberpsychol Behav. 1998;1(1):11-7. doi:10.1089/cpb.1998.1.11
• Xin Y, Zhang L, Zhang J. The relationships between Turkish adolescents’ internet addiction, their perceived social support and family activities. J Educ Pract. 2018;9(6):1-8.
• Özparlak A, Karakaya D. Ergenlerde internet bağımlılığı ile ilişkili ailesel faktörler ve hemşirelik bakımı. Turkiye Klinikleri Hemsirelik Bilimleri Dergisi. 2020;12(2):291-9. doi:10.5336/nurses.2019-72911
• Weinstein A, Lejoyeux M, Dannon PN. Internet addiction disorder: risk factors and consequences. Eur Psychiatry. 2015;30(1):7-10. doi:10.1016/j.eurpsy.2014.10.003
• Alyanak B. İnternet bağımlılığı. Klinik Tıp Pediatri Dergisi. 2016;8(5):20-4.
• Filazoğlu Çokluk G, Pekel H. 14-15 yaş arası ergenlerde internet bağımlılığının, dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğu belirtileri ve depresyon ile ilişkisi. J Acad Soc Sci. 2023;144(144):288-304.
• Lindemann C, Langner I, Kraut A, et al. Age-specific prevalence, incidence of new diagnoses, and drug treatment of attention-deficit/hyperactivity disorder in Germany. J Child Adolesc Psychopharmacol. 2012;22(4):307-14.
• Ayano G, Demelash S, Gizachew Y, Tsegay L, Alati R. The global prevalence of attention deficit hyperactivity disorder in children and adolescents: an umbrella review of meta-analyses. J Affect Disord. 2023;339:860-6. doi:10.1016/j.jad.2023.07.071
• Ngan M, Tsang B, Kwong K. Prevalence, risk factors, and impact of ADHD on children with recent onset epilepsy. HK J Paediatr (New Series). 2019;24(2):65-9.
• Kim J, Lee S, Lee Y, Lee E. Internet addiction and mental health problems among adolescents: the role of emotional regulation. J Affect Disord. 2020;273:292-8. doi:10.1016/j.jad.2020.03.013
• American Psychiatric Association. Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders. 4th ed., text rev. American Psychiatric Association; 2000.
• Polanczyk G, De Lima MS, Horta BL, Biederman J, Rohde LA. The worldwide prevalence of ADHD: a systematic review and metaregression analysis. Am J Psychiatry. 2007;164(6):942-8.
• Harpin V. The effect of attention deficit hyperactivity disorder on the family: a review. Fam Psychol Rev. 2005;1(3):106-21. doi:10.1002/fpr.1002
• Kaplan BJ. Kaplan and Sadock’s synopsis of psychiatry: behavioural sciences/clinical psychiatry. Tijdschr Psychiatr. 2016;58(1):78-9.
• Karakaya H. Dikkat eksikliği hiperaktivite bozukluğu olan çocuklarda ebeveyn tutumlarının etkisi. J Child Adolesc Psychol. 2021;25(2):134-42.
• Rubia K, Halari R, Smith A. Attention deficit hyperactivity disorder and functional neuroimaging. Lancet Psychiatry. 2005;18(5):59-67. doi:10.1016/j.psychres.2004.05.026
• Castellanos FX, Tannock R. Neuroscience of attention-deficit/hyperactivity disorder: the search for endophenotypes. Nat Rev Neurosci. 2002;3(8):617-28. doi:10.1038/nrn896
• Keser N. Dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğu tanısı almış ve almamış çocukların duygu ayarlama, anne baba tutumları, annenin DEHB belirti ve bilgi düzeyinin incelenmesi [tez]. Ankara: Ankara Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Eğitimde Psikolojik Hizmetler Anabilim Dalı; 2010.
• Özcan CT. Dikkat eksikliği hiperaktivite bozukluğu olan çocukların anne-babalarının empati düzeyi ile aile işlevlerinin incelenmesi [tez]. Ankara: Gülhane Askeri Tıp Akademisi, Sağlık Bilimleri Enstitüsü, Psikiyatri Hemşireliği Bilim Dalı; 2002.
• Yüksel M. Internet bağımlılığının ergenler üzerindeki etkileri: psikolojik ve sosyal boyutlar. Psychol Educ J. 2023;22(4):112-23.
• Özdemir S. Öğretmen adaylarının öğretim becerilerini geliştirmede akran koçluğunun rolü. Ege Eğitim Dergisi. 2021;22(2):1-15. doi:10.12984/egeefd.937681
• Deci EL, Ryan RM. The “what” and “why” of goal pursuits: human needs and the self-determination of behavior. Psychol Inq. 2000;11(4):227-68. doi:10.1207/S15327965PLI1104_01
• Steger MF, Kashdan TB. Depression and everyday social activity, belonging, and well-being. J Couns Psychol. 2009;56(2):289-300. doi:10.1037/a0015416
• Maslow AH. Motivation and personality. 3rd ed. New York: Harper & Row; 1987.
• Vildósola M, López M, González S. The role of self-esteem and social support in the development of resilience in adolescence. J Adolesc. 2012;35(4):1115-24. doi:10.1016/j.adolescence.2011.12.011
• Bonetti L, Campbell MA, Gilmore L. The relationship between social skills and social anxiety in adolescents. J Adolesc. 2010;33(2):137-44. doi:10.1016/j.adolescence.2009.04.001
• Şata M. Nicel araştırma yaklaşımları. In: Oğuz E, editor. Eğitimde araştırma yöntemleri. 1st ed. Eğiten Kitap; 2020. p. 77-90.
• Karasar N. Bilimsel araştırma yöntemi. Ankara: Nobel Yayıncılık; 2014.
• Bulut S, Doğan U, Altundağ Y. Adolescent Psychological Resilience Scale: validity and reliability study. Suvremena Psihologija. 2013;16(1):21-32.
• Güvenir T, Özbek A, Baykara B, Arkar H, Şentürk B, İncekaş S. Güçler ve Güçlükler Anketi’nin (GGA) Türkçe uyarlamasının psikometrik özellikleri. Çocuk Gençlik Ruh Sağlığı Derg. 2008;15(2):65-74.
• Kutlu M, Savcı M, Demir Y, Aysan F. Young Internet Bağımlılığı Testi Kısa Formunun Türkçe uyarlaması: üniversite öğrencileri ve ergenlerde geçerlilik ve güvenilirlik çalışması. Anadolu Psikiyatri Derg. 2016;17(Ek1):69.
• Kline RB. Principles and practice of structural equation modelling. New York: Guilford Press; 2015.
• Salvucci S, Walter E, Conley V, Fink S, Saba M. Measurement error studies at the National Center for Education Statistics.
• Griethuijsen RALF, van Eijck MW, Haste H, den Brok PJ, Skinner NC, Mansour N, … BouJaoude S. Global patterns in students’ views of science and interest in science. Res Sci Educ. 2014;45(4):581-603. doi:10.1007/s11165-014-9438-6
• Preacher KJ, Hayes AF. SPSS and SAS procedures for estimating indirect effects in simple mediation models. Behav Res Methods Instrum Comput. 2004;36(4):717-31. doi:10.3758/BF03206553
• Akın BS, Sarıpınar EG, Şener Ş. Dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğu olan çocukların annelerinde tükenmişlik düzeyleri ile kısa ve uzun etkili metilfenidatın bu tükenmişliğe etkisi. Türk Klinikleri Pediatri Dergisi. 2009;18:283-8.
• Barkley RA. Attention‐deficit hyperactivity disorder: a handbook for diagnosis and treatment. 4th ed. New York: Guilford Press; 2015.
• Biederman J, Mick E, Faraone SV. The influence of gender on attention‐deficit/hyperactivity disorder in children and adolescents. J Clin Psychiatry. 2006;67(11):1776-83. doi:10.4088/JCP.v67n1105
• ohnston C, Mash EJ. Parent-child interactions in children with attention-deficit/hyperactivity disorder (ADHD): a review of the literature. Clin Child Fam Psychol Rev. 2001;4(3):183-207. doi:10.1023/A:1017545610383 Durukan E, Şahin İ, Gündoğdu İ. Dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğu olan çocuklarda aile tutumları ve psikolojik danışmanlık. Psikiyatri Hemşireliği Dergisi. 2009;10(3):89-93.
• Baumrind D. The influence of parenting style on adolescent competence and substance use. J Early Adolesc. 1991;11(1):56–95. doi:10.1177/0272431691111004
• Darling N, Steinberg L. Parenting style as context: an integrative model. Psychol Bull. 1993;113(3):487–96. doi:10.1037/0033-2909.113.3.487
• Ertuğrul E, Toros F. Dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğu olan çocuklarda ebeveyn tutumlarının etkisi. Çocuk ve Gençlik Ruh Sağlığı Dergisi. 2010;17(3):213-21.
• Çolak M, Şireli Bingöl Ö, Esenkaya Usta Z, Kılıç BG. Association of attention deficit hyperactivity disorder symptoms of parents with parental attitudes. J Acad Res Med. 2020;10(3):258-63.
• Conlon ER, Dunne MP, Houlihan CA. Internet addiction and its association with adolescent psychiatric symptoms. J Adolesc Health. 2008;42(6):507-12. doi:10.1016/j.jadohealth.2007.11.008
• Çöp D, Akbaş H, Yılmaz G. Dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğu olan çocuklarda okul başarısı ve aile içi dinamikler. Eğit Psikol Derg. 2017;28(2):133-42. doi:10.1002/ej.2017.23.2
• Lu X, Zhang M, Zhang L, Wang Y. The relationship between social support and internet addiction among Chinese college freshmen: a mediated moderation model. Front Psychol. 2023;13:1031566. doi:10.3389/fpsyg.2023.1031566
• Yeh YC, Ko CH, Yen JY. Internet addiction in adolescents: the role of parental involvement and peer relationships. J Adolesc Health. 2008;42(3):263-9. doi:10.1016/j.jadohealth.2007.10.005
• Özdemir S. Dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğu (DEHB) olan çocukların akran ilişkileri sorunları: katkıda bulunan faktörler ve uygulamaya yönelik çıkarımlar. Uluslararasi Ozel Eğitim Dergisi. 2010;25(1):185-94.
• Young KS, Bramham J. Internet addiction: a new clinical phenomenon and its consequences. Psychiatr Clin North Am. 2012;35(3):395-404. doi:10.1016/j.psc.2012.06.001
• Arnett JJ. Emerging adulthood: a theory of development from the late teens through the twenties. Am Psychol. 2000;55(5):469-80. doi:10.1037/0003-066X.55.5.469
• Semerci S, Yalçın M, Savaş C. Depresyon ve anksiyetede ebeveyn tutumlarının rolü. Psikoloji Derg. 2008;30(3):123-30.
• Şimşek İ, Karataş H. Gençlerde internet bağımlılığının psikolojik etkileri. Türk Psikolojik Danışma ve Rehberlik Dergisi. 2019;9(1):95-104.
• Sonuga-Barke EJ, Brandeis D, Cortese S, Daley D, Ferrin M, Holtmann M, Stevenson J, Saskia van der Oord M, Döpfner M, Dittmann RW, Simonoff E, Zuddas A, Banaschewski T, Buitelaar J, Coghill D, Hollis C, Konofal E, Lecendreux M, Wong CK, Sergeant J. Non-pharmacological interventions for ADHD: systematic review and meta-analyses of randomised controlled trials of dietary and psychological treatments. Am J Psychiatry. 2013;170:275-89.
• Connolly RD, Lamont A, Speed D. Perceived social support on the relationship between ADD/ADHD and both anxious and depressive symptoms among Canadian adults. J Atten Disord. 2023;27(3):283-93. doi:10.1177/10870547221136227
• Karasu F, Bayır B, Çam HH. Üniversite öğrencilerinin internet bağımlılığı ile sosyal destek arasındaki ilişkinin incelenmesi. [Article in Turkish].
• Ayataç E, Güngör G, Şahin H. Sosyal medya kullanımının gençlerin psikolojik sağlığı üzerindeki etkileri. Psikol Çalışmaları Derg. 2022;38(2):115-27.
• Peng Y. Internet addiction and its psychological implications for adolescents: a review. J Youth Stud. 2014;17(6):703-17. doi:10.1080/13676261.2014.915015
• Bromberg R. The impact of family dynamics on adolescent internet use. J Fam Ther. 1996;18(4):459-74. doi:10.1111/j.1467-6427.1996.tb00455.x
• McKenna KYA, Bargh JA. Plan 9 from cyberspace: the implications of the internet for personality and social psychology. Pers Soc Psychol Rev. 2000;4(1):57-75. doi:10.1207/S15327957PSPR0401_6
• Chen L. Internet addiction and psychological factors: a review. Comput Hum Behav. 2008;24(5):2132-38. doi:10.1016/j.chb.2008.02.001
• Wu M, Xu X, Zhang L, Wang Y. The relationship between internet addiction and psychological health: a meta-analysis. Psychol Rep. 2016;118(1):108-32. doi:10.1177/0033294116646662
• Yao YW, Zhong ZJ. Loneliness, attachment style, and Internet addiction: a moderated mediation study. Comput Hum Behav. 2014;36:121-26. doi:10.1016/j.chb.2014.03.038
• Wartberg L, Kriston L, Thomasius R. Prevalence and predictors of internet addiction in adolescents: a systematic review. Psychiatry Res. 2015;227(1):52-60. doi:10.1016/j.psychres.2015.01.012
• Liu Q, Wang L, Zhang X. Internet addiction and its impact on adolescent mental health: a systematic review. J Child Psychol. 2012;53(5):1159-65. doi:10.1111/j.1469-7610.2012.02574.x
• Chen L, Yu S, Wang Y. The relationship between social support and internet addiction in Chinese college students: a moderated mediation model. Psychiatry Res. 2015;229(1):7-12. doi:10.1016/j.psychres.2015.06.001
• Akkuş Çutuk Z. Üniversite öğrencilerinde özdenetim ile internet bağımlılığı ilişkisi. Trakya Eğitim Derg. 2020;10(3):854-63. doi:10.24315/tred.650932
• Babinski DE, Pelham WE, Molina BSG, Gnagy EM, Waschbusch DA, Wymbs BT, et al. Maternal ADHD, parenting and psychopathology among mothers of adolescents with ADHD. J Atten Disord. 2012;20(5):458-68.
• Baumrind D. Current patterns of parental authority. Dev Psychol. 1971;4(1):1-103.
• Lei H, Li S, Chiu MM, Lu M. Social support and Internet addiction among mainland Chinese teenagers and young adults: a meta-analysis. Comput Hum Behav. 2018;85:200-9. doi:10.1016/j.chb.2018.03.041
• Zakaria H, Hussain I, Zulkifli NS, Ibrahim N, Noriza NJ, Wong M, Nik Jaafar NR, Mohd Salleh Sahimi H, Abd Latif MH. Internet addiction and its relationship with attention deficit hyperactivity disorder (ADHD) symptoms, anxiety, and stress among university students in Malaysia. PLoS One. 2023;18(7):e0283862. doi:10.1371/journal.pone.0283862
• Sergeant JA. The cognitive-energetic model of attention-deficit hyperactivity disorder: a neuropsychological perspective. Neuropsychol Rehabil. 2000;10(1):1-34. doi:10.1080/096020100389153
• Yen CF, Ko CH, Yen JY, Chen CS, Chen CC, Wang PW. The comorbid psychiatric symptoms of internet addiction: attention deficit and hyperactivity disorder (ADHD), depression, and anxiety. J Affect Disord. 2008;101(1-3):165-71. doi:10.1016/j.jad.2006.10.004