ESKİ SOVYET ÜLKELERİNDEKİ ÖZERK BÖLGELER VE ANAYASAL TEMELLERİ

Yıl 2023, , 109 - 127, 30.12.2023

Ömer Akpınar

https://doi.org/10.51562/nkuhukuk.2023421

Öz

Sovyet Sosyalist Cumhuriyetler Birliği dağıldığında içinden on beş farklı cumhuriyet çıktı. Bu yeni devletler bazı etnik, dini ve sınır problemlerini SSCB’den miras aldılar. Bu problemlerin çözümü için bazı yerlerde çatışma veya savaşa bazı yerlerde de anlaşmalara gidildi. Kendi içinde sorun yaşayan ülkeler genelde, sorunlu bölge ve konular için özerk yapılar kurdular. Gagauz Yeri gibi başarılı özerk bölgeler olduğu gibi Kırım gibi başarısız özerk yapılar da oluştu. Bu çalışmada başarılı kabul edilen ve eski Sovyet coğrafyasında bulunan özerk yapılar incelenmiştir. Başarılı özerk yapıdan kastedilen barışın sağlanmasıdır. Bu sebeple çalışmada Moldova Gagauz Yeri, Estonya kültür otonomisi, Gürcistan Acara Özerk Cumhuriyeti, Azerbaycan Nahcivan Özerk Cumhuriyeti, Özbekistan Karakalpakistan Özerk Cumhuriyeti ve Dağlık Bedahşan Özerk Bölgesi incelenmiştir. Bu özerk yapıların anayasal temelleri ve hukuki durumları araştırılmıştır. Ayrıca hukuki olarak bu özerk bölgelerin yapıları hakkında bilgi verilmiştir. Çalışmada yöntem olarak belge analizi, basılı ve görsel materyaller incelemesi yapılmıştır. Ayrıca Gagauz Yeri otonomisinde bulunularak otonomi işleyişi yakından incelenmiştir.

Anahtar Kelimeler

Özerk Bölge, Otonomi, Gagavuzya, Acara, Estonya, Karakalpakistan, Dağlık Bedahşan

AUTONOME REGIONEN IN DEN EHEMALIGEN SOWJETISCHEN STAATEN UND IHRE VERFASSUNGSRECHTLICHEN GRUNDLAGEN

Öz

Als die Union der Sozialistischen Sowjetrepubliken aufgelöst wurde, entstanden aus ihr fünfzehn verschiedene Republiken. Diese neuen Staaten übernahmen einige ethnische, religiöse und Grenzprobleme aus der UdSSR. Um diese Probleme zu lösen, wurden an einigen Orten Vereinbarungen getroffen, die zu Konflikten oder Kriegen in einigen Regionen führten. Länder, die mit Problemen in ihrem Inneren konfrontiert sind, haben in der Regel autonome Strukturen für diese Regionen und Themen geschaffen. So wie es erfolgreiche autonome Regionen wie den Gagausischen Platz gibt, so gibt es auch erfolglose autonome Strukturen wie die Krim.

In dieser Studie werden autonome Strukturen untersucht, die als erfolgreich gelten und in der ehemaligen sowjetischen Geografie angesiedelt sind. Unter einer erfolgreichen autonomen Struktur versteht man die Schaffung von Frieden. Aus diesem Grund werden in der Studie die Gagauz Yeri der Republik Moldau, die kulturelle Autonomie Estlands, die Autonome Republik Adschara in Georgien, die Autonome Republik Nachitschewan in Aserbaidschan, die Autonome Republik Karakalpakstan in Usbekistan und die Autonome Region Gorno-Badachschan in Tadschikistan untersucht. Die verfassungsrechtlichen Grundlagen und die rechtliche Situation dieser autonomen Strukturen wurden untersucht. Darüber hinaus wurden Informationen über die Strukturen dieser autonomen Regionen gegeben.

Anahtar Kelimeler

Autonomieregion, Autonomie, Gagausien, Estland, Adscharien, Nachitschewan, Karakalpakstan, Gorno-Badakschan

AUTONOMOUS REGIONS IN THE FORMER SOVIET STATES AND THEIR CONSTITUTIONAL FOUNDATIONS

Öz

When the Union of Soviet Socialist Republics was dissolved, fifteen different republics emerged from it. These new states inherited some ethnic, religious and border problems from the USSR. In order to solve these problems, agreements were reached in some places to conflict or war in some regions. Countries experiencing problems within themselves have generally established autonomous structures for those regions and issues. Just as there are successful autonomous regions such as Gagauz Place, there are also unsuccessful autonomous structures such as Crimea.

In this study, autonomous structures that are considered successful and located in the former Soviet geography are examined. What is meant by a successful autonomous structure is the establishment of peace. For this reason, Gagauz Yeri of Moldova, cultural autonomy of Estonia, Ajara Autonomous Republic of Georgia, Nakhchivan Autonomous Republic of Azerbaijan, Karakalpakstan Autonomous Republic of Uzbekistan, and Gorno-Badakhshan Autonomous Region of Tajikistan are examined in the study. The constitutional bases and legal situations of these autonomous structures have been investigated. In addition, information has been given about the structures of these autonomous regions.

Anahtar Kelimeler

Autonomy Region, Autonomy, Gagauzia, Estonia, Ajara, Nakhchivan, Karakalpakstan, Gorno-Badakshan

Kaynakça

• Nalbant, A, Üniter Devlet:Bölgeselleşmeden Küreselleşmeye, (1. Baskı, Yapı Kredi Yayınları 1997)
• Samsun D, Teori ve Uygulama Örnekleri Işığı Altında Siyasal Özerklik Kavramı (Yüksek Lisans Tezi Sakarya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2014) <https://acikerisim.sakarya.edu.tr/bitstream/handle/20.500.12619/90993/T06070.pdf?sequence=1>
• Dağlı, H ‘Güney Doğu ve Güney Batı (Oğuz) Grubu Türk Lehçelerinde ‘Şartlı Bileşik Cümle’ Bakımından Karşılaştırılması’ (2019) 3 (2) USOBED Uluslararası Batı Karadeniz Sosyal ve Beşeri Bilimler Dergisi, 141-160 <https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/899378>
• Akpınar, Ö Gagavuzya’da Otonominin Tarihi Süreci ve Hukuki Temelleri (1. Baskı, Ekin Yayıncılık 2022) Siyaset Bilimi Ve Kamu Yönetimi Konularının Akademik Yansımaları — E-kitap — SüreliKitap (surelikitap.com).
• Moldova Cumhuriyeti Anayasası, Kanun Numarası: 1 Kabul Tarihi: 29.07.1994 RG: 12.08.1994/1 <https://old.parlament.md/legalfoundation/constitution/en.html>
• Alenius, K “The Birth of Cultural Autonomy in Estonia: How, Why, and for Whom?”, (2007) (Volume 38) (4) Journal of Baltic Studies 445-462
• Estonya Anayasası (Eesti Vabariigi põhiseadus), Kabul Tarihi: 28.06.1992 <https://www.riigiteataja.ee/akt/115052015002> <http://adjara.gov.ge/EngPage.aspx?pid=1427#.ZED4vXZBy3A>,
• Naxçivan Muxtar Respublikasının Konstitusiyası. Kanun Numarası: 603-IKQ Kabul Tarihi: 29.12.1998. <http://www.in.nakhchivan.az/images/pdf/2.pdf>
• Özbekistan Cumhuriyeti Anayasası. Kanun Numarası: 1-art.4. Kabul Tarihi: 08.12.1992 Yürürlüğe Giriş Tarihi: 1993. <https://constitution.uz/uploads/constitution_en.pdf>
• Gazel, M “Ülke Tanımı: Tacikistan” Asya Araştırmaları Dergisi (6) (2) s. 245-252. https://dergipark.org.tr/tr/pub/asyar/issue/74941/1225326.
• Tacikistan Cumhuriyeti Anayasası. Kanun Numarası: FBIS-SOV-94-243 Kabul Tarihi: 06.10.1994 Yürürlük Tarihi: 30.11.1994. <https://www.refworld.org/pdfid/3ae6b50910.pdf>
• Gürcistan Anayasası, Kanun Numarası: 786 Kabul Tariihi: 24.08.1995 Kayıt Kodu: 010.010.000.01.001.000.116. <https://matsne.gov.ge/en/document/view/30346?publication=36>
• Karakalpakistan Cumhuriyeti Anayasası. Kabul Tarihi: 09.04.1993. <https://karakalpakstan.uz/en/page/show/27>
• Kanun Numarası: RT I 1993, 71, 1001 Kabul Tarihi: 26.10.1993 Yürürlüğe Giriş Tarihi: 28.11.1993. <https://www.riigiteataja.ee/en/eli/504042019005/consolide>
• Kanunu Numarası: 244 Kabul Tarihi: 23.12.1994 RG: 14.01.1995/Nr. 3-4 art. 51. <https://www.legis.md/cautare/getResults?doc_id=86681&lang=ro>
• Kanun Numarası: 232 Kabul Tarihi: 15.07.2008 Kabul Tarihi: 26.07.2008. Kayıt Kodu: 010010010.04.001.016044. <https://matsne.gov.ge/en/document/view/18940?publication=3> <https://nakhchivan.preslib.az/az_a1.html> <https://www.dictionary.com/browse/oblast>
• Türk Dil Kurumu. (2023). Özerklik, <https://sozluk.gov.tr/> Moldova İstatistik Bürosu, <https://statistica.gov.md/en/statistic_indicator_details/25#data_bank>